Do'zaxning ikkinchi qopqasi
Saratonning avji jazirama issig'ida qizib yotgan qi-
zil vagonlarda Toshkentdan jo'nab, Krasnoyarsk pe-
resilniy punktiga borgunimizcha bir haftami, o'n kun
yo'l yurdikmi, bilmadim, bu orada yana qaysi pere-
132 Shukrullo
p ^ P -
silniy punktlariga tushdik, kimlar bilan uchrashib,
kimlar bilan xayrlashdik, birortasi esimda qolmadi.
Negaki, poyezd jilishi bilan butun dunyo ko'zimga qo-
rong\i ko'rinib, ko'ngilga Toshkentda qolganlar-u ke-
lajak taqdirimni o'ylashdan o'zga hech narsa sig'may
qolgandi. Endi qachon yana ona yurtim, bola-chaqa,
qarindosh-urug'larim bilan diydor ko'rishaman! Qay-
ta ko'rishish nasib boladimi, yo'qmi, butun xayo-
lim o'shanda edi. Hattoki qizil vagonga urib tiqilgan
odamlarning saraton issig'ida sasib-bijg'ib ketishlari,
suvsizlik, oyoq uzatadigan joy yo'qligi, istagan vaq-
tingda hojatga chiqish imkonidan mahrumliklar ham
bu ayriliq azobi oldida hech gapdek tuyilib qolgan edi.
Taxminan Toshkentdan chiqqanimning ikkinchi
haftasi bo'lsa kerak, Krasnoyarsk pereselniy punkti-
ga olib keldi. Bu yerga kelganimdayol-yo'lakay bosh-
dan kechirgan azob-uqubatlarimu, hatto, Toshkent
peresilniy punktida ko'rgan fojialarim ham - hamma-
si unutilib ketdi. U kunlarga ham shukr qilib qoldim.
Krasnoyarsk peresilniy punktida ko'rganim
qirg'in-urushlar, kuppa-kunduz kuni bir-birlarini
ko'z oldingda oldirishlar, ayniqsa undan keyingi Shi-
moliy muz dengiziga tutashgan Taymir yarim oroli-
ning Dudinka portiga borgunimcha barjadagi o'n-o'n
besh kun ichida boshdan kechirganim vahshiyliklar
aslo aqlga sig'dirib bo'lmasdi.
Krasnoyarsk peresilniy punktini KGB ichki qa-
moqxonasidan keyingi do'zaxning ikkinchi, haqiqiy
qopqasi desa boladi. Xudo qarg'agan bandalarigina
bu yerga keladi. Ajalingdan besh kun ilgari olib ke-
tish hech gapmas!
KGB qamoqxonasida tergovchilar qiynasalar ham,
nazoratchilar xo'rlab, bir nafas ko'zingni yumishga
qoymasalar ham, ammo, hukm qilingunicha o'zini
o'zi o'ldirib qo^masin deb sening hayotingni qo'riqlab
har daqiqa nazorat qilishardi. Bordi-yu o'lim jazosi-
«Kafansiz ko'milganlar» _ _ 133
ga hukm qilinishingni bilganlarida ham, seni otishga
o'zlari xumordek ehtiyot qilardilar. Hatto sen o'zing
ham har holda hukm qilgunlariga qadar qandaydir
umid bilan o'lmasligingga ishonib yasharding. En-
di-chi! Peresilniy yoki barjada bitta kiyiming, yoki
o'g'rilarga yoqqan biror narsang uchun ular seni tala-
salar, o'ldirsalar hech kim surishtirmaydi. Bu yerda-
gilarning hammasi bir-biriga begona. Hatto o'g'rilar
ham bir necha toifaga bo'linadilar, ular ham o'zaro
bir-birlariga yov.
1952-yilning iyul oyi boshlarida meni Krasnoyarsk
o'lkasiga olib kelishdi. Bu yerga tushda yetib kelishi-
mizga qaramay, kun issig'ida vagonlardan ne uchun-
dir tushirmay ovqat ham, suv ham bermay kechgacha
qamab o'tirdilar. Peresilniy punktga olib kelganlarida
yarim kechaga yaqin edi. Shunda ham ichkariga kiri-
tish oldidan hammamizni odat bo'yicha mol sanagan-
dek birma-bir sanab, kimligimiz, jinoyat moddalarni
so'radi. O'rnimizdan turib, yurishga ijozat berib, zo-
naga kirish oldidan bir-birimiz bilan gaplashmaslik,
shovqinlamasligimizni tayinlab, buguncha hammom
binosiga yotishimizni, aksincha, o'g'rilar narsalari-
mizni talashliklari mumkinligini ochiq aytib o'tishdi.
Bizlarni hammom binosiga joylab, ustimizdan qulf-
lab ketishlariga qaramasdan, oradan ko'p o'tmay,
aytganlaridek, eshiklarni ochib kirish, tuynuklardan
tushishga urinishlar bo'la boshladi. Yo'l azobi, cha-
la-chulpa uyqu, ming xil qiynoq xayollar bilan tong
ottirdik. Ertasi kuni bo'lib-bo'lib baraklarga kirgizish-
di. Hali yuklarimni joylashtirishga ulgurmasimdanoq
atrofimda Toshkent peresilkasidagi kabi «mehribon-
lar» paydo bo'lib, nimaga qamalganim, etap qayerdan
kelganini so'ray boshladilar. Albatta, bu tabiiy bir
hoi. Kimdir o'z tanish bilishini, kimdir biror yangilik-
lar borligini bilishga qiziqadi. Ammo mening atrofim-
dagilarning maqsadi nima ekanligi, keyingi vaqtlarda
|
