Tiriklar qabristoni
Men kelgan qamoq lagerini bu yerdagi mahbuslar
tiriklar qabristoni, deb menga o'xshash yigirma, yi-
girma besh yilga hukm qilinganlarni esa otilmay yoki
osilmay qolgan tirik murdalar deyisharkan. Albatta,
menga o'xshash yangi kelganlar uchun bunday gap-
larni eshitish qanchalik og'ir bolmasin, ammo tagida
haqiqat yo'q emas edi. Men bu gapning qayerdan kelib
chiqqani, nega shunday deyishlari sababini surish-
tirganimda, bir yilgina bu yerda yashab ko'r, nega
ekanini bilasan, qo'yasan, deb javob berishdi. Bunday
javobda ular nimani nazarda tutganini bilmadim-u
• Kcifansiz ko'milganlar»
149
I mqiqatan ham ular aytgandek bir yil emas, bir-ikki oy
rmas, kelgan kunimdanoq bu gaplarning nega aytil-
gani sababi ayon bola qoldi. Haqiqatan ham bu lager
i liar aytgandek tiriklar qabristonidan farq qilmas edi.
Krasnoyarsk peresilniy punktidan bizlarni qo'riq-
lab kelgan soqchilar odatdagidek mol sanagandek
bir-bir sanab lager boshliqlari ixtiyoriga topshirishla-
ri bilanoq, ularni qiziqtirgan birinchi narsa kimning
qo'lidan qanday hunar kelishligi bo'ldi. Chunki lager
eshigiga qadam q o l g a n shu soat, shu daqiqadan
boshlab yozuvchi yozuvchimas, ministr ministrmas,
ishchi kuchiga, qulga aylangan edik. Endi sen kas-
bingga, kuching yetganiga qarab emas, lager boshliq-
lari nimaiki ishni buyursa, shuni qilasan.
Lagerga kelgan birinchi kunimizdanoq, odatdagi-
dek yerga o'tqazib, eng a w a l oramizda betonchi, yuk
tashuvchi, santexnik, g'isht teruvchi, temirchilar
borligini surishtirishdi. Oramizda men degan biron
odam topilmadi. Ammo, oshpaz, tikuvchi, sartarosh,
nonvoy, yamoqchilar bormi, deb so'raganda, men-
dan boshqa ko'pchilik «men», «men!» deb barobariga
q o l ko'tara boshladi. Hattoki Qarag'anda lageridan
kelayotgan leningradlik tarixchi olim ham nonvoy
bormi desa ham, keyin tikuvchi bormi desa ham qo'l
ko'tarabergan edi. Bunchalik ko'p hunarlarni qachon
o'rganib ulgurgansiz, deb so'rasam, besh-o'n yil la-
germa-lager yurib uning tuzini totib, sharoitiga tu-
shunib qolgan odam bo'lgani uchun:
- Q o l ko'targanlarning hammasi ham shu hunar-
larni biladi deb o'ylaysanmi? Birortasi ham bilmaydi,
maqsad, yetmish darajada qahraton sovuq, bo'ron-
li qish-qirovli kunlarda usti yopiq, issiqroq joyga bir
amallab kirib olib jon saqlash xolos, - dedi.
Lager boshliqlari kerakli kasb egalarini tanlab bir
tomonga o'tkazib, qolganlarga navbat yetgach, «Yu-
supov kim?» deb alohida urg'u bilan so'radi.
150 Shukrullo
- Sen shoir ekansan-a! Bu yerda qalam bilan
qog'oz yo'q. Faqat belkurak bilan cho'kich bor, meh-
nat sharafimiz, baxtimiz deb kuylab kelgansan,
mana endi o'zing amalda ko'rasan, - deb yer qazuv-
chilar brigadasiga qo'shib qoydi. Ertasiga ishga chiq-
dim. Qo'limga yer qazish uchun cho'kich, shag'alni
tashish uchun g'altak arava tutqazishdi.
Men bu lagerga kelgan vaqtimda bir yarim yildan
ortiq quyosh ko'rmay qamoqda yotib, tergovchilarning
haqorat, zug'umlari, peresilniy punktdagi fojialarning
ruhiy qiynoqlari, bir necha oylik y o l azoblari, uyqu-
sizlik, ochliklardan keyin ozib-to'zib, vaznim ham bo-
lalarnikidek 40 - 50 kilogrammga kelib qolgan edi.
Uning ustiga qon bosimim bosh aylanar darajasida
pasayib ketgan. Bu yerlarda o'n bir oy qish, bir oygina
iliq-issiq kunlar bo'lib, yerlar abadiy muzlikdan ibo-
rat bo'lgani uchun cho'kich bilan muzliklarni qazib bir
g'altak aravani to'latish ham mening ahvolimda oson
emas. Sherigimning yordamida bir amallab to'latib,
uni yerdan uzib kotarganimda ham taxta yo'lning us-
tidan ikki qadam yurmasimdanoq qolim qaltirab, mu-
vozanatimni saqlolmasdan ag'darib yuborardim. Atro-
fimdagilar awaliga kulsalar ham, oradan ko'p otmay,
faqat planni o^laydigan brigadir menga:
- Keruxa, sen mening brigadamda ishlashga ya-
ramaysan, ishimni orqaga suryapsan, faqat mening
brigadamga emas, umuman lagerga to'g'ri kelmay-
san, seni qamoqda olib qolishlari kerak ekan, qamoq-
bop ekansan, - dedi.
Uning gapini eshitgan atrofdagilardan ba'zilari:
- Shoir ekan, uni mehnat lazzatidan mahrum
qilma! Shu vaqtgacha mehnat - baxt, mehnat sha-
rafshon keltiradi, deb yozib kelgan, lekin yaxshiroq
mehnat qilmaganmi, bechora baxtga erisholmayapti.
Erisholmagan baxtiga erishaman deb umid bilan bu
yerga kelibdi, noumid qilma, mehnat qilsin, izlagan
|
