248
KEYSLAR BANKI
O’zbekiston Respublikasi Kadrlar
tayyorlash milliy dasturida, uning amalga oshirilayotgan
sifat bosqichida har tomonlama barkamol mutaxassislarni tayyorlashga aoxida eg’tibor berilgan.
Bozor iqtisodiy sharoitida kadrlarni mustaqil ijodiy fikrlash qobilyatini rivojlantirish ta’limning asosiy
sifat ko’rsatkilaridan biri bo’lib hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov
tag’kidlaganlaridek: ”Agar bolalar fikrlashga o’rganmasa, ta’lim samarasi past bo’lishi muqarrar.
Albatta bilim ham kerak. Ammo bilim o’z yo’liga, mustaqil fikrlash ham katta boylikdir”. Talabalarni
ana shu boylikning egasi qilib tayyorlash ta’lim tizimining asosiy vazifasini tashkil qiladi. Chunki,
bozor iqtisodiyoti sharoitida mustaqil- ijodiy fikrlash qobilyatiga ega bo’lgan shaxsgina o’ziga ham,
jamiyatga ham foydali bo’ladi-o’z muammolarini o’zi hal qilish qobilyatiga ega bo’ladi.
Jahon pedagogikasida keng miqyosda samarali qo’llanayotgan keyslardan foydalanish-
birinchidan talabalarning fikrlash qobilyatini rivojlantiradi, ikkinchidan o’quv jarayonini bevosita
ishlab chiqarish bilan bog’laydi. Gerbart Spenser tag’kidlaganidek: ”Ta’limning buyuk maqsadi bilim
berish emas, balki hatti- harakatlarga o’rgatishdir”. Yoxud, mavjud ta’lim
tizimida aksariyat hollarda
o’qitishdan maqsad, talabalarga bilim berish yakuniy natija sifatida qaralsa, jahon miqqiyosida
esa,o’zlashtirilgan bilimlirni amalda qo’llash ta’limning yakuniy natijasi deb qaralishini ehtirof etish
lozim. Garvard (AQSh) universiteti moliyaviy menejmenti mutaxassisligi bo’yicha tahsil olayotgan
magistrantlar o’qish davrida, banklarda sodir bo’lishi mumkin bo’lgan 2,5 mingta keysga javob
topgandan so’ngina, diplom olish huquqiga ega bo’lishi fikrimizning dalilidir.
Keys - ishlab chiqarishda sodir bo’ladigan, aniq muammoli vaziyatning tafsilotidir. Keyslar
o’z mazmuniga qarab-mikrokeys, minikeys va umumiy keyslarga, maqsadi bo’yicha taktik va
stragetik keyslar kabi turlarga bo’linadi.Bundan tashqara, klassik (Garvard) keyslari, mazmuni
haqiqiy axborotdan biroz chetlashtirilgan, haqiqiy axborotdan sezilarli darajada chetlashtirilgan
keys turlari mavjud.
Keyslardan ta’lim jarayonida foydalanish talabalarda quyidagi zaruriy sifatlarni
shakillantiradi:.
-kritik fikrlash qobilyatini rivojlantiradi;
-haqqoniy (obg’ektiv) bo’lishga o’rgatadi;
-nazariya va amaliyot o’rtasida uzviy bog’liklikni shakllantiradi;
-muammoli vaziyatni yangicha shakllantirishga yordam beradi;
-vaziyatlarni hal etishda, unga tag’sir etuvchi omillarning mavjudligi va ularning tag’sirini
eg’tiborga olishga imkon beradi;
-boshqalar fikrini ham qabul qila olish
malakasini shakllantiradi;
-savol berish madaniyatini o’rgatadi;
-qabul qilingan qaror uchun mashullik hissini tarbiyalaydi;
Keyslardan foydalanishda quyidagi usullardan foydalanish mumkin: yakka tartibdagi
taqdimot, mikrogurux taqdimoti, mikroguruxlarda va so’ngra umumiy guruxda muhokama, rolli
o’yinlar, keyslarni hal qilishda quyidagilarga eg’tibor berish zarur;
-asosiy muammoni aniqlash;
-asosiy muammoga tag’sir etuvchi omillarni aniqlash;
-asosiy va ikkinchi darajali
omillarni ajratish;
-muammoni hal qilishning muqobil echimini ham ko’rib chiqish;
-eng maqbul (optimal) qaror qabul qilish;
Keyslarni hal qilishda uni yozma usulda tahlil qilish, unda bayon etilgan muammoni yanada
chuqurroq anglashga yordam beradi, yoxud yozma nutq ham xalqaro RWST dasturida
kritik
(mustaqil,ijodiy) fikrlash qobilyatni rivojlantirishning eng samarali usullaridan biri bo’lib hisoblanadi.
249
Mikrokeys-1
Boshlang’ich yo’llanma paytida o’quvchilarga umumguruhiy va yakka tartibdagi topshiriqlar
berdi. Bu ishlarni bajarish rejasini tuzishni o’quvchilarning o’ziga topshirdi.
Savollar:
1. To’g’ri ish tutildimi?
2. Bu metodning didaktik hususiyatlari nimadan iborat?
3. Topshiriqlarni bajarish rejasini o’quvchilarning o’zlarigi tuzdirish qanday natija beradi?
Mikrokeys-2
Yig’ilish bormoqda. Bir ma’ruzachi tribuna oldida javob berayotgan edi. Bir necha
noaniqliklarga yo’l qo’ydi. Tinglovchilar: «Kim to’laroq javob beradi?»-deb so’raganda hamma jim
o’tiraverdilar. Shunda birdaniga: «Men javob beraman.»-debdi tinglovchilardan biri. Shu payt
guruhda ajoyib vaziyat ro’y berdi: «Tezda jim bo’l. Mahruzachini sindirmoqchimisan?»-deb atrofdan
pichirlash boshlandi. U jimib qoldi. Talab qioingandi ham so’ralganda qaysarlik qilib javob bermadi.
Savollar:
1. Auditoriya o’rtasida shakllangan munosabat va tinglovchilar
va rahbarga nisbatan
munosabati nuqtai nazardan qiling.
2. Tinglovchilarning o’zaro va ular bilan rahbar o’rtasidagi munosabatni o’zlashtirishga
tahsir etishga ish faoliyatingizdan misollar keltiring.
Mikrokeys-3
Korxona rahbar. “GTMdagi nosozliklar va ularni bartaraf etish”ni muhokama qilish oldidan
ishlaydigan GTMlar mahkamlangan stend tayyorladi. Xodimlargaga esa yig’ish va qismlarga ajratish
uchun ishga yaroqsiz GTMlarni tarqatdi. Bundan maqsadi-GTMning tuzilishi ishlash printsipi va
qo’llanilishini aytib o’tadi. Shundan so’ng xodimlar stenddagi GTMni parametrlarini aniqlab,
ko’rsatkichlarni yozib boradilar.
Savollar:
1.
Bu qanday maqsadda qilindi.
2.
Nima uchun siz uni aynan shu turga kiritdingiz?
3.
Tushuntirishni qanday metodidan foydalangan?
Mikrokeys-4
Ishlab chiqarish kunlarining birida bir necha xodimlar tushlikka boshqalardan oldinroq ketib
qolishdi. Tushlikdan so’ng bo’lim boshlig’i brigada a’zolari oldida kechirim so’rashga majbur qildi.
Savollar:
1.
Sizningcha bo’lim boshlig’ining bu usuli qanday sharoitda samara berishi mumkin?
2.
Xodimlar qanday sabablarga asosan oldinroq ketib qolgan bo’lishi mumkin?
3.
Bunday vaziyatda siz qanday ish tutgan bo’lardingiz?
Mikrokeys-5
Holat: Avtomobil yonilg’i sarfi oshib ketganligi sezildi. Haydovchi yo’l davomida nolib
keldi. Siz shu yo’nalish talabasiz nimaga e’tiborni qaratgan bo’lardingiz?
Savollar:
1.
Sizningcha avtomobil qanday yonilg’ida ishlayotganini aniqlardingizmi?
2.
Qanday sabablarga asosan bo’lishi mumkin?
250
3.
Bunday vaziyatda siz qanday ish tutgan bo’lardingiz?
Muhokama: hamma o’z fikrini beradi va bir to’xtamga
keladilar
Mikrokeys-6
Holat: Avtomobil o’t olmayapti. Haydovchi yo’l
davomida nolib keldi, doim ertalab shu
ahvol. Yurgach muammo to’htaguncha yo’q. Siz shu yo’nalish talabasiz nimaga e’tiborni qaratgan
bo’lardingiz?
Savollar:
1.
Sizningcha qanday sababni aniqlardingizmi?
2.
Qanday sabablarga asosan bo’lishi mumkin?
3.
Bunday vaziyatda siz qanday ish tutgan bo’lardingiz?
Muhokama: hamma o’z fikrini beradi va bir to’xtamga keladilar
Mikrokeys-7
Holat: Avtomobil moy sarfi oshib ketganligi sezildi. Haydovchi yo’l davomida nolib keldi.
Siz shu yo’nalish talabasiz nimaga e’tiborni qaratgan bo’lardingiz?
Savollar:
1.
Sizningcha avtomobil qanday moylar ishlayotganini aniqlardingizmi?
2.
Qanday sabablarga asosan bo’lishi mumkin?
3.
Bunday vaziyatda siz qanday ish tutgan bo’lardingiz?
Muhokama: hamma o’z fikrini beradi va bir to’xtamga keladilar
Mikrokeys-8
Holat: Avtomobil sovitish suyuqligi sarfi oshib ketganligi sezildi. Haydovchi yo’l davomida
nolib keldi. Siz shu yo’nalish talabasiz nimaga e’tiborni qaratgan bo’lardingiz?
Savollar:
1.
Sizningcha avtomobil sovitish suyuqligi ishlayotganini aniqlardingizmi?
2.
Qanday sabablarga asosan bo’lishi mumkin?
3.
Bunday vaziyatda siz qanday ish tutgan bo’lardingiz?
Muhokama: hamma o’z fikrini beradi va bir to’xtamga keladilar
Mikrokeys-9
Holat: Avtomobil tormoz tizimi yaxshi ishlamayapti. O’ylovchisiz yo’l
davomida xovsirap
keldingiz. Siz shu yo’nalish talabasiz nimaga e’tiborni qaratgan bo’lardingiz?
Savollar:
1.
Sizningcha avtomobilga TXKga olib borish kerakligini aytingizmi?
2.
Qanday sabablarga asosan bo’lishi mumkin?
3.
Bunday vaziyatda siz qanday ish tutgan bo’lardingiz?
Muhokama: hamma o’z fikrini beradi va bir to’xtamga keladilar
Mikrokeys-10
