158
emasliklari sababli «orqa qanoat»da turib qoidani bo`zadilar. Ularning hatti-
harakatlari tasodifiy voqelikka, ta‘sir kuchiga va vaziyat xususiyatiga bog‗liqdir.
Ular tashviqotga tez beriladilar,
barcha narsalarga ishonadilar, qaysi yo‗lga kirib
qolganliklarini anglab yetadilar, biroq «kompaniya» fikriga qarshi borishga botina
olmay ko‗ngilsiz ishlarga qo‗l uradilar. Ko‗pincha tartibbuzarlar qilmishlariga
tavba qilib, sinf jamoasi a‘zolarini ishontiradilar, lekin ma‘lum fursat o‗tgandan
so‗ng bergan va‘dalarini butunlay unutadilar.
Uchinchi guruhga mansub tarbiyasi qiyin o‗smirlar shaxsiyatparastlik
tufayli qonunbuzarlik, tartibbuzarlik yo‗liga kirib qoladilar.
Ular shaxsiy talablari
va ehtiyojlarini qondirish uchun har qanday nojo‗ya hatti-harakatdan qaytmaydilar,
hamisha odamlarga yaxshilik qilishni orzulaydilar, biroq o‗zlarining shaxsiy
manfaatlarini ijtimoiy manfaatdan yuqori qo‗yadilar. O‗zlarining xohishlarini
taqiqlangan usullar
bilan amalga oshiradilar, so‗ng qilmishlariga afsus-nadomat
chekadilar, ruhan eziladilar. Lekin mazkur kechinmalarni tez unutadilar, ularning
shaxsiy ehtiyojlari
har qanday yuksak hislardan, xohishlardan ustun turadi.
Axloqqa hilof hatti-harakatlar achinish hissi tarzida namoyon bo‗ladi, xolos.
Injiq tabiatli o‗smirlar
to‗rtinchi guruhga mansub bo‗lib, ular sinf
jamoasida o‗z o‗rinlarini topa olmaganidan qayg‗uradilar. Bunday o‗quvchilar
ginaxon (arazchi) bo‗ladilar, shuning uchun sinf jamoasida kamsitilayotgandek
kechinmalar bilan yashaydilar. Bunday holatning vujudga kelishiga asosiy sabab
shaxsiy imkoniyatlardan ko‗ra
intilish, mayl va obro‗ ketidan quvishning
ustunligidir. Ular jamoa a‘zolarining hurmatiga sazovor bo‗lishni xohlaydilar.
Ko‗pincha tundlik bilan ish to`tadilar, biror narsaga xayrixohliklari yaqqol ko‗zga
tashlanmaydi. Tushkunlik qayfiyati, umidsizlik, o‗z
imkoniyati, aqliy quvvatiga
ishonchsizlik ularga xos xususiyatlardir. Ular qonun va qoidalarni buzishga
astoydil harakat qilmasalarda, ta‘lim va tarbiya jarayonida qiyinchilik tug‗diradilar.
Tarbiyasi qiyin o‗smirlarning hatti-harakatlarini ijobiy yo‗nalishga burib
yuborish uchun ularda mas‘uliyat, g‗urur, javobgarlik, ishonch kabi yuksak hislarni
tarkib toptirish lozim.
Buning uchun ularga yoshi, kuchi, qobiliyati va
qiziqishlarini hisobga olib, topshiriqlar berish ayni muddaodir. Ularga kichik
159
jamoani sport seksiyasini, tirik burchakni boshqarish vazifasini ishonib, topshirish
natijasida salbiy fe‘l-atvorlarini kamaytirish mumkin. Ularni o‗zlari
qiziqqan
to‗garaklarga jalb qilish orqali o‗qishga salbiy munosabatlari asta-sekin yo‗qotib
boriladi.
Tarbiyasi qiyin o‗smir o‗quvchilarni qayta tarbiyalash uchun quyidagilarga
e‘tibor berish kerak. Tarbiyasi qiyin o‗smir o‗quvchilarni keltirib chiqaruvchi
sabablar majmuasi quyidagilardan iborat:
