MODULNING O‘QUV MAQSADLARI

163 
qiladi. 
Muloqotning turi va shakllari turlichadir. Masalan, bu faoliyat bevosita 
«yuzma-yuz» bo‗lishi, yoki u yoki bu texnik vositalar (telefon, telegraf va shunga 
o‗xshash) orqali amalga oshiriladigan; biror professional faoliyat jarayonidagi 
amaliy yoki do‗stona bo‗lishi; sub‘ekt-sub‘ekt tipli (dialogik, sheriklik), yoki 
sub‘ekt-ob‘ektli (monologik) bo‗lishi mumkin. 
Insoniy munosabatlar shunday o‗zaro ta‘sir jarayoniki, unda shaxslaro 
munosabatlar shakllanadi va namoyon bo‗ladi. Bunday jarayon dastlab odamlar 
o‗rtasida ro‗y beradigan fikrlar, his-kechinmalar, tashvishu - quvonchlar 
almashinuvini nazarda tutadi. Odamlar muloqotda bo‗lishgani sari, ular o‗rtasidagi 
munosabatlar tajribasi ortgan sari ular o‗rtasida umumiylik, o‗xshashlik va 
uyg‗unlik kabi sifatlar paydo bo‗ladiki, ular bir - birlarini bir qarashda 
tushunadigan yoki «yarimta jumladan» ham fikr ayon bo‗ladigan bo‗lib qoladi, 
ayrim xollarda esa, ana shunday muloqotning tig‗izligi teskari reaksiyalarni - bir-
biridan charchash, gapiradigan gapning qolmasligi kabi vaziyatni keltirib 
chiqaradi. Masalan, oila muhiti va undagi munosabatlar ana shunday tig‗iz 
munosabatlarga kiradi. Faqat bunday tig‗izlik oilaning barcha a‘zolari o‗rtasida 
emas, uning ayrim a‘zolari o‗rtasida bo‗lishi mumkin (ona - bola, qaynona - kelin 
va x-zo). 
O‗zaro munosabatlarga kirishayotgan tomonlar munosabatdan ko‗zlaydigan 
asosiy maqsadlari - o‗zaro til topishish, bir-birini tushunishdir. Bu jarayonning 
murakkabligi, kerak bo‗lsa, «jozibasi», betakrorligi shundaki, o‗zaro bir hil til 
topishish yoki tomonlarning aynan bir hil o‗ylashlari va gapirishlari mumkin emas. 
Agar ana shunday vaziyatni tasavvur qiladigan bo‗lsak, bunday muloqot eng 
samarasiz, eng beta‘sir bo‗lgan bo‗lar edi. Masalan, tasavvur qiling, uzoq vaqt 
ko‗rishmay qolgan do‗stingizni ko‗rib qoldingiz. Siz undan xol-ahvol so‗radingiz, 
lekin u tashabbusni sizga berib, nimaiki demang, sizni ma‘qullab, gapingizni 
qaytarib turibdi. Bunday muloqot juda bemaza bo‗lgan va siz ikkinchi marta o‗sha 
odam bilan iloji boricha rasman salom - alikni bajo keltirib, o‗tib ketavergan 
bo‗lardingiz. Ya‘ni, muloqot faoliyati shunday shart-sharoitki, unda har bir 

164 
shaxsning individualligi, betakrorligi, bilimlar va tasavvurlarning hilma-hilligi 
namoyon bo‗ladi va shunisi bilan u insoniyatni asrlar davomida o‗ziga jalb etadi. 
Har qanday faoliyatdan zerikish, charchash mumkin, faqat odam muloqotdan, 
ayniqsa, uning norasmiy samimiy, bevosita shaklidan charchamaydi, yaxshi 
suhbatdoshlar doimo ma‘naviy jihatdan rag‗batlantiriladilar.
XX1 asrda yashar ekanmiz, odamning eng tabiiy bo‗lgan muloqotga ehtiyoji, 
uning sirlaridan habardor bo‗lish va o‗zgalarga samarali ta‘sir eta olishga bo‗lgan 
intilishi yanada oshdi va buning qator sabablari bor. 
Birinchidan, industrial jamiyatdan axborotlar jamiyatiga o‗tib bormoqdamiz. 
Axborotlarning ko‗pligi aynan inson manfaatiga aloqador ma‘lumotlarni saralash, 
u bilan to‗g‗ri munosabatda bo‗lishni taqozo etdi. Axborot XXI asrda eng nodir 
kapitalga aylandi va bu o‗z navbatida insonlarga zarur axborotlar o`zatilishi tezligi 
va tempini o‗zgartiradi. 
Ikkinchidan, turli kasbiy faoliyat sohasida ishlayotgan odamlar guruhining 
ko‗payishi, ular o‗rtasida munosabatlar va aloqaninng dolzarbligi axborotlar tig‗iz 
sharoitda oddiygina muloqotni emas, balki professional, bilimdonlik asosidagi 
muloqotni talab qiladi. Umuman, XX1 asrning korporatsiyalar asri deb, bashorat 
qilayotgan iqtisodchilar ham bu korporatsiya insonlarning o‗zaro til topishlariga 
qaratilgan malakalarning rivojlangan, mukammal bo‗lishi haqida gapirmoqdalar. 
Undan tashqari, bu kabi korporativ aloqa ko‗p xollarda bevosita yuzma-yuz emas, 
balki zamonaviy texnik vositalar - uyali aloqa, fakslar, elektron pochta, Internet 
kabilar yordamida aniq va lo`nda fikrlarni uzatishni nazarda tutadi. Bu ham o‗ziga 
xos muloqot malakalarining ataylab shakllantirilishini taqozo etadi. 
Uchinchidan, oxirgi paytlarda shunday kasb-hunarlar soni ortdiki, ular 
sotsionomik guruh kasblar deb atalib, ularda «odam-odam» dialogi faoliyatning 
samarasini belgilaydi. Masalan, pedagogik faoliyat, boshqaruv tizimi, turli hil 
xizmatlar (servis), marketing va boshqalar shular jumlasidandir. Bunday 
sharoitlarda odamlarning ataylab muloqot bilimdonligining oshirilishi mehnat 
mahsulini belgilaydi. 
Shuning uchun ham muloqot, uning tabiati, texnikasi va strategiyasi, 

165 
muloqotga o‗rgatish (sotsial psixologik trening) masalalari bilan shug‗ullanuvchi 
fanlarning ham jamiyatdagi o‗rni va salohiyati keskin oshdi.
Shaxslararo munosabatlarni o‗rganish psixologiya fanida eng dolzarb 
muammolardan hisoblanadi. Chunki inson shaxsining eng nuf uzli va 
yetakchi faoliyatlaridan biri bo‗lgan muloqot va u orqali o‗zaro 
munosabatlar odamlar orasida umumiylik, o‗xshashlik, uyg‗unlik kabi 
sifatlar paydo bo‗lishiga olib keladi. Ayniqsa, oila muhitida shaxslararo 
munosabatlarning, 
chunonchi, 
ota -ona 
va 
farzand 
orasidagi 
munosabatlarning o‗ziga xos tomonlari shaxsning hayoti, faoliyatining 
samarasi va mazmuniga bevosita ta‘sir etadi. Shunday ekan, insonlar 
orasida amalga oshadigan shaxslararo munosabatlar, ularning turli 
psixologik xususiyatlarini o‗rganish masalasi ijtimo iy psixologiya fanida 
muhim va dolzarb muammolardan hisoblanadi.
Muomala shaxslararo munosabatlarning shunday ko‗rinishidirki, 
uning yordamida odamlar o‗zaro psixik jihatdan aloqaga kirishadilar, 
o‗zaro axborot almashinadilar, ta‘sir o‗tkazadilar, ta‘sirl anadilar, idrok 
etadilar, tushunish va baxolash jarayonlarini kechiradilar. Shuning uchun 
muomala ijtimoiy psixologik xodisa, ijtimoiy kategoriya sifatida ijtimoiy 
turmushning barcha sohalarida bevosita ishtirok etib, hamkorlik 
faoliyatining moddiy, ma‘naviy, emotsional, kognitiv, motivatsion, 
regulyativ qirralarini aks ettiruvchi ob‘ektiv va sub‘ektiv ehtiyoj sifatida 
vujudga keladi, ijtimoiylashuvning asosiy omili, negizi vazifasini 
bajaradi.
Shaxslararo munosabatlarda muomalaning inson psixik dunyosiga
ta‘siri masalalarini psixolog olimlardan L.S.V igotskiy, S.L.Rubinshteyn, 
A.N.Leontyev, B.G.Ananyev, A.V.Zaporojets, A.A.Bodalev, B.F.Lomov, 
A.A.Leontyev, M.I.Lisina tadqiqot ishlarini olib borganlar.
L.S.Vigotskiy bola shaxsi ruxiy dunyosi rivoji va taraqqiyotida 
muomalani tushuntirib deydi: ―Bola shaxsiy faolligini namoyon 
bo‗lishining asosiy yo‗li kattalar bilan muomalasi hisoblanadi … . Uning 

166 
tashqi olamga munosabati hamisha boshqa odam orqali munosabat 
bildirishdir‖.
L.S.Vigotskiy fikricha, ontogenezda genetik jihatdan birlamchi 
o‗zaro ta‘sir baxs, dialogdir; ikkilamchi esa , individning ongi, ruxiy 
jarayonlarining individualligidir: ―Biz madaniy rivojlanishning umumiy 
genetik qonunini mana shunday shaklda ifodalashimiz mumkin: bolaning 
madaniy o‗sishida har qanday funksiya baholanishi uchun ikki marta, 
ikki hil rejada paydo bo‗ladi, avval ijtimoiy, keyin psixologik, 
shuningdek, shaxslararo interpsixologik kategoriya sifatida so‗ng bola 
ichki dunyosida intropsixologik kategoriya tariqasida‖.
L.S.Vigotskiy shuningdek shaxslararo munosabatlarda asosiy qurol 
va vosita muomala jarayoni ekanligini uqtiradi. Uning fikricha, 
shaxslararo munosabatlarda dastavval muomala asosiy vosita, so‗ngra 
esa, xulq atvor vositasi turadi. Chunki inson yakka qolgan paytda ham 
muomala funksiyasini o‗zida saqlaydi. 
L.S.Vigotskiy qarashlaridan yana shu jihat ko‗rinadiki, muomala 
intereorizatsiya, ya‘ni ichki nutq va ektereorizatsiya, ya‘ni tashqi nutq, 
muomala shakllarida namoyon bo‗ladi. Bundan ko‗rinadiki, muomala 
tufayli shaxs ijtimoiylashuvi yuzaga keladi. 
Demak, L.S.Vigotskiyning muomala, shaxslararo munosabatlar 
psixologiyasiga oid fikrlari nihoyat qimmatli, chunki unda biz shaxs 
ijtimoiylashuvi jarayoni uchun muhim asos sif atida muomalani ko‗ramiz 
va shaxs shakllanishida bu jarayonning qimmati cheksiz ekanligini 
yanada anglaymiz. 
V.M.Bexterevning 
boy 
merosida 
shaxslararo 
munosabatlar 
muammosi, xususan, muomala mavzusi ijtimoiy psixologik nazariya 
jixatidan o‗rganilgandir. Uning qarashlarida insonlarning o‗zaro ta‘sir 
etishlari muhim muammo sifatida talqin etiladi. V.M.Bexterev ijtimoiy 
xayotda muomalaning rolini tavsiflab, uning funksiyalarini hamkorlik 
faoliyatini amalga oshirish mexanizmi sifatida ajratib talqin qiladi. 

167 
Uning fikricha, shaxsning atrofdagilari bilan muomalasi qanchalik hilma 
hil va boy bo‗lsa, shunchalik uning taraqqiyoti muvaffaqiyatli amalga 
oshadi. 
V.M.Bexterev muomalaning ijtimoiy roli va funksiyasini taxlil 
etishda uning ko‗rinishlari bo‗lmish taqlid va ta‘sirlanish ahamiyatiga 
to‗xtaladi. Uning fikricha, taqlid bo‗lmasa, shaxs ham yuzaga kelmas edi. 
Chunki taqlid o‗z materialini muomaladan olishini uqtiradi. Ta‘sirlanish 
esa, ijtimoiy jarayonlar namoyon bo‗lishining omili tariqasida qaraladi.
V.M.Bexterev muomalani shartli ravishda bevosita va bilvosita 
turlarga ham ajratadi. Bilvosita muomala tarkibiy qismlari sifatida xat, 
telefon, telegramma, erkalash, urishish va boshqalarni olsa, bevosita 
muomala turiga nutqni kiritadi. Shuni ta‘kidlash joizki, muomalani 
eksperimental o‗rganish ishini V.M.Bexterev tomonidan amalga 
oshirilgandir. 
V.N.Myasihevning 
«Shaxsning 
munosabatlar 
psixologiyasi» 
konsepsiyasiga ko‗ra, shaxs ―dialogik‖ xususiyatli, muomalaning shaxsiy 
tajribasi va boshqa odamlar bilan o‗zaro munosabat maxsuli sifatida 
namoyon bo‗ladi. Shu tufayli shaxsda qiziqish darajasi, emotsiya kuchi, 
xoxish, extiyoj, ijtimoiy yo‗nalganlik kabi shaxsni xarakatlantiruvchi 
ichki kuchi tarkib topadi va bu uning kechinmalari, xulqida, xarakatida 
ifodalanadi. 
V.N.Myasihevning shaxslararo munosabatlar psixologiyasiga oid 
asarlarining taxlilidan ko‗rinadiki, muomala jarayoni shaxsning 
xususiyatlari, 
xarakteri, 
mayili, 
qobiliyatiga 
ta‘sir 
etishdagina 
rivojlanmasdan, 
balki 
muloqotda 
ishtirok 
etuvchilarning 
psixik 
jarayonlari bilan ham bog‗liqligi namoyon bo‗lar ekan. Shuning uchun 
V.N.Myasihev ishlarining alohida tomoni muomala, uning psixologik 
tuzilmasi bilan muloqot ishtirokchilari psixik jarayonlari orasidagi 
munosabat xususiyatlarini ochib berilishida yaqqol ko ‗rinadi. 
Shaxslararo munosabatlarda yuzaga keladigan uch hil vazifalar va 

168 
murakkab jarayon to`zilmasini G.M.Andreeva ―Ijtimoiy psixologiya‖ 
kitobida ushbu tuzilishini taklif etadi: 
1) muloqotning kommunikativ tomoni, ya‘ni o‗zaro munosabat yoki 
muloqotga kirishuvchilarning o‗rtasida ma‘lumotlar almashinuvi jarayoni 
sifatida; 
2) muloqotning interaktiv tomoni, ya‘ni muloqotga kirishuvchilarning 
xulq atvorlariga ta‘sir jarayoni sifatida; 
3) muloqotning perseptiv tomoni, ya‘ni muloqotga kirishuvchilarning 
bir birlarini idrok etishlari va tushunchalari bilan bog‗liq jarayon 
sifatida. 
O‗zaro munosabatlarda muloqotning psixologik jihatdan murakkab 
ekanligini B.F. Parigin shunday yozadi: ―Muloqot shunchalik ko‗p qirrali 
jarayonki, unga bir vaqtning o‗zida quyidagilar kir adi: 
a) individlarning o‗zaro ta‘sir jarayoni;
b) individlar o‗rtasida axborot almashinuvi jarayoni;
c) bir shaxsning boshqa shaxsga munosabati jarayoni;
d) bir kishining boshqalarga ta‘sir ko‗rsatish jarayoni;
e) bir biriga hamdardlik bildirish imkoniyati; 
f) shaxslarning bir birini tushunishi jarayoni‖.
Demak, shaxslararo munosabatlar, ya‘ni muloqot jarayoni odamlar 
amalga oshiradigan faoliyatlar orasida eng murakkabligi va ko‗p 
qirraliligi bilan xarakterlanar ekan, ijtimoiy psixologiya fanida olib 
borilgan jahon psixologlarining juda ko‗p tadqiqotlari sh u fenomenni 
shaxs uchun ham zarur, ham oddiy, ham ta‘sirchan deb qaraydi.
Aslida har bir insonning ijtimoiy tajribasi, uning insoniy qiyofasi, 
fazilatlari, hattoki, nuqsonlari ham muloqot jarayonlarining mahsulidir. 
Jamiyatdan ajralgan, muloqotda bo‗lish imkoniyatidan mahrum bo‗lgan 
odam o‗zida individ sifatlarini saqlab qolishi mumkin, lekin u shaxs 
bo‗lolmaydi. Shuning uchun muloqotning shaxs taraqqiyotidagi 
ahamiyatini tasavvur qilish uchun uning funksiyalarini tahlil qilamiz.

169 
Har 
qanday 
muloqotning 
eng 
elementar 
funksiyasi 
- 
suhbatdoshlarning o‗zaro bir-birini tushunishlarini ta‘minlashdir. Bu 
o‗zbeklarda samimiy salom-alik, ochiq yuz bilan kutib olishdan 
boshlanadi. O‗zbek halkining eng nodir va buyuk xislatlaridan biri ham 
shuki, uyiga birov kirib kelsa, albatta ochiq yuz bilan kutib oladi, 
ko‗rishadi, so‗rashadi, xol-axvol so‗raydi. Shunisi xarakterliki, ta‘ziyaga 
borgan chog‗ida ham ana shunday samimiyatli qabulni his qilamiz. Bu 
kabi birlamchi kontakt usullari boshqa millat va hal qlarda ham bor, ya‘ni 
bu jihat milliy o‗ziga xoslikka ega. 
Uning ikkinchi muhim funksiyasi ijtimoiy tajribaga asos solishdir. 
Odam bolasi faqat odamlar davrasida ijtimoiylashadi, o‗ziga zarur 
insoniy xususiyatlarni shakllantiradi. Odam bolasining yirtqich hayvonlar 
tomonidan o‗g‗rilanib ketilishi, so‗ng ma‘lum muddatdan keyin yana 
odamlar orasida paydo bo‗lish faktlari shuni ko‗rsatganki, «mauglilar» 
biologik mavjudot sifatida rivojlanaveradi, lekin ijtimoiylashuvda ortda 
qolib 
ketadi. 
Bundan 
tashqari, 
bunday 
holat 
b oladagi 
bilish 
qobiliyatlarini ham cheklashi ko‗plab psixologik eksperimentlarda o‗z 
isbotini topdi. 
Muloqotning yana bir muhim vazifasi - u odamni u yoki bu 
faoliyatga hozirlaydi, ruhlantiradi. Odamlar guruhidan uzoqlashgan, ular 
nazaridan qolgan odamning qo‗li ishga ham bormaydi, borsa ham 
jamiyatga emas, balki faqat o‗zigagina manfaat keltiradigan ishlarni 
qilishi mumkin. Masalan, ko‗plab tadqiqotlarda izolyatsiya, ya‘ni odamni 
yo`lg‗izlatib qo‗yishning uning ruhiyatiga ta‘siri o‗rganilgan. Masalan, 
uzoq vaqt termokamerada bo‗lgan odamda idrok, tafakkur, xotira, hissiy 
holatlarning buzilishi qayd etilgan. Lekin ataylab emas, taqdir taqozosi 
bilan yo`lg‗izlikka mahkum etilgan odamlarning maqsadli faoliyatlar 
bilan o‗zlarini band etishlari u qadar katta salbiy o‗zgarishlarga olib 
kelmasligini ham olimlar o‗rganishgan. Lekin baribir har qanday 
yolg‗izlik va muloqotning yetishmasligi odamda muvozanatsizlik, 

170 
hissiyotga 
beriluvchanlik, 
hadiksirash, 
havotirlanish, 
o‗ziga 
ishonchsizlik, qayg‗u, tashvish hislarini keltirib chiqaradi. Shunisi 
qiziqki, yo`lg‗izlikka mahkum bo‗lganlar ma‘lum vaqt o‗tgach ovoz 
chiqarib, gapira boshlasharkan. Bu avval biror ko‗rgan yoki his 
qilayotgan narsasi xususidagi gaplar bo‗lsa, keyinchalik nimagadir qarab 
gapiraverish ehtiyoji paydo bo‗lar ekan. Masalan, bir M.Sifr degan olim 
ilmiy maqsadlarini amalga oshirish uchun 63 kun g‗or ichida yashagan 
ekan. Uning keyinchalik yozishicha, bir necha kun o‗tgach, u t urgan 
yerda bir o‗rgimchakni ushlab oladi va u bilan dialog boshlanadi. «Biz,
deb yozadi u, shu hayotsiz g‗or ichidagi tanxo tirik mavjudotlar edik. 
Men o‗rgimchak bilan gaplasha boshladim, uning taqdiri uchun qayg‗ura 
boshladim...» 
Shaxsning muloqotga bo‗lgan ehtiyojining to‗la qondirilishi uning 
ish faoliyatiga ham ta‘sir ko‗rsatadi. Odamlar, ularning borligi, shu 
muhitda o‗zaro gaplashish imkoniyatining mavjudligi fakti ko‗pincha 
odamni ishlash qobiliyatini ham oshirarkan, ayniksa, gaplashib o‗tirib 
qilinadigan 
ishlar, 
birgalikda 
yonma -yon 
turib 
bajariladigan 
operatsiyalarda odamlar o‗z oldida turgan hamkasbiga qarab ko‗proq, 
tezroq ishlashga kuch va qo‗shimcha iroda topadi. To‗g‗ri, bu 
hamkorlikda usha yonidagi odam unga yoqsa, ular o‗rtasida o‗zaro 
simpatiya hissi bo‗lsa, unda odam ishga «bayramga kelganday» keladigan 
bo‗lib qoladi. Shuning uchun ham amerikalik sotsiolog hamda psixolog 
Jon Moreno asrimiz boshidayoq ana shu omilning unumdorlikka bevosita 
ta‘sirini o‗rganib, sotsiometrik texnologiyani, ya‘ni so‗rovnoma asosida 
bir-birini yoqtirgan va bir-birini inkor qiluvchilarni aniqlagan va 
sotsiometriya metodikasiga asos solgan edi.
Insoniyatning muomala quroli til bo‗lib, odamlar bir -birlari bilan 
bo‗ladigan barcha munosabat va muloqotlarini so‗zlashish yordamida 
amalga oshiradilar. Dono xalqimizda so‗zlashish qoidasi, tilga 
ehtiyotkor bo‗lish, har bir so‗z, har bir jumlani o‗ylab gapirish, qisqasi - 

171 
so‗zlash odobi va muloqot madaniyati haqida juda ko‗p ibratli hikmatlar 
bor. Ulardan birida keltirilishicha, odamning sharafi va iftixori uning 
madaniy so‗zlashishida ko‗rinadi. Kimda-kim so‗zlashish odobiga rioya 
qilmasa, unda insoniylik ham ko‗rinmaydi. Gap o‗rinli va ma‘noli 
aytilgan bo‗lsa, uni jim turib tinglamoq foydalidir.
Bu borada so‗zlashishning sakkizta qoidasini keltirishni lozim deb 
topdik: 
 bemavrid gapirmaslik; 
 lutf ila yumshoqlik bilan so‗zlashish; 
 ochiq chehra bilan gapirib, yuzda samimiylikni saqlay olish; 
 eshituvchiga malol kelmaydigan tarzda gapirish; 
 faqat foydali gaplarni gapirish. 
 o‗ylab, andisha bilan so‗zlash, o‗ylamay aytilgan gap 
pushaymonlik keltirishini yodda tutish; 
 kishilar gapirayotganda oraga gap qo‗shmaslik, so‗zini bo‗lmaslik;
 ko‗p gapirmaslik, zero, bu yaxshilik alomati emas.
Har bir odam kishilarga zarar keltiradigan so‗zlardan o‗zini saqlashi 
lozim. Zero, muqaddas Hadisi sharifda aytilganidek, ―O‗zingga ravo 
ko‗rmagan yomon narsani birovga ham ravo ko‗rma‖. Buning uchun tilga 
ehtiyot bo‗lish, kishi dilini og‗ritadigan, ko‗ngilni qoldiradigan, izzat 
nafsiga tegadigan, or-nomusi, sha‘nini oyoq-osti qiladigan so‗zni hech 
so‗zlamaslik darkor. Hamma vaqt shirin so ‗z bo‗lish, doimo yaxshi, 
ma‘noli so‗zlash kerak, chunki, tildan yetgan ozor nayza ozoridan yomon... . 
Shunday qilib, muloqot odamlarning jamiyatda o‗zaro hamkorlikdagi 
faoliyatlarining ichki psixologik mexanizmini tashkil etadi. Qolaversa, hozirgi 
yangi demokratik munosabatlar sharoitida turli ishlab chiqarish qarorlarini yakka 
tartibda emas, balki kollegial - birgalikda chiqarish ehtiyoji paydo bo‗lganligini 
hisobga olsak, odamlarning muomala madaniyati va muloqot texnikasi mehnat 
unumdorligi va samaradorlikning muhim omillaridandir. 
Odamlar bir - birlari bilan muomalaga kirishar ekan, ularning asosiy 

172 
ko‗zlagan maqsadlaridan biri - o‗zaro bir-birlariga ta‘sir ko‗rsatish, ya‘ni fikr-
g‗oyalariga ko‗ndirish, harakatga chorlash, ustanovkalarni o‗zgartirish va yaxshi 
taassurot qoldirishdir.

Download 1,72 Mb.