153
9. Yorug‘lik havodan shishaga, shi
shadan suvga o‘tdi. Bunda yorug‘-
likning tezligi qanday o‘z garadi?
A)
Havodan shishaga o‘tganda ortadi, shishadan suvga o‘tganda
kamayadi.
B) Havodan shishaga o‘tganda kama
yadi, shishadan suvga o‘t
ganda
ortadi.
C) Havodan shishaga o‘tganda kama
yadi, shishadan suvga o‘t
ganda
o‘z gar maydi.
D) Havodan shishaga, shishadan suvga o‘tganda kamayadi.
10. Qizil rangdagi buyumga yashil shisha orqali qaralsa, bu
yum qan
day
rangda ko‘rinadi?
A) Yashil. B) Qizil. C) To‘q sariq. D) Qora.
YAKUNIY SUHBAT
Bunda Siz VI bobda o‘rganilgan mavzularning qisqacha xulosalari
bilan tanishasiz.
Yorug‘lik
manbalari
O‘zidan yorug‘lik chiqaradigan jismlarga aytiladi.
Shartli
ravishda tabiiy va sun’iy manbalarga ajratiladi.
Yorug‘lik qa
-
bul qilgichlari
Yorug‘lik ta’sirida ishlaydigan jismlarga aytiladi. Masalan, foto-
p lyonka, fotosurat, videokamera, quyosh batareyalari va h.k.
Yorug‘likning
tarqalishi
Shaffof bir jinsli muhitda to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tarqaladi.
Yorug‘lik tarqalayotgan chiziq
yorug‘lik nuri
deyiladi.
Yorug‘likning
qaytish
qonuni
1
2
Tushgan nur va nur tushgan nuqtaga
o‘tka zilgan perpendikulyar orasidagi
burchak –
tu shish burchagi
, qaytgan nur
va perpendikulyar orasidagi
bur-
chak –
qay tish burchagi
deyiladi.
Tushish
burchagi qaytish burchagiga teng.
Yorug‘likning
sinishi
1
2
Singan nur va nur tushgan nuqtaga o‘tka-
zilgan perpendikulyar orasidagi
bur-
chak –
sinish bur
chagi
deyiladi. Yorug‘lik
tez ligi katta bo‘lgan muhitdan tezligi kichik
bo‘lgan muhitga o‘t
ganda sinish burchagi
tushish burchagidan ki chik bo‘ladi.
Soya va yarim
soya
S
T
Yorug‘likning to‘g‘ri chiziq bo‘y
lab
tarqalishi tufayli to‘siq orqa
sida
yorug‘lik
mutlaqo tushmay
digan
soha
soya
, qisman tushadi
gan soha
yarim soya
deyiladi.
154
Quyosh
tutilishi
Oy
Oy orbitasi
Yer
Quyosh
Yer va Quyosh oralig‘iga
Oy tushib qolganda, Qu-
yosh dan Yerga kela
digan
nurlarni Oy to‘sib qoli sh
hodisasi.
Yerdagi kuza-
tuv chining joylashgan o‘r niga bog‘liq holda
to‘la tutilish
yoki
qisman tutilish
kuzatiladi.
Oy tutilishi
Oy
Oy orbitasi
Yer
Quyosh
Oy va Quyosh oralig‘iga
Yer tushib qolganda, Yer-
ning
soyasi Oyga tushish
hodisasi.
Yorug‘lik
tezligi
Yorug‘likning bir jinsli muhitda 1 sekundda bosib o‘tgan
yo‘li. Vakuumda eng katta
=300000 km/s ga teng. Boshqa
muhitlarda undan kichik. Tabiatda birorta jism yoki zarra
yorug‘likning vakuumdagi tezligiga teng yoki undan katta
tezlikda harakatlana olmaydi. Birinchi bor 1676-yilda dani-
yalik astronom O. Ryomer o‘lchagan.
Ko‘zgular
Bir tomoni kumush bilan qoplangan shisha plastina.
Plastina shakliga qarab
yassi
,
qavariq
va
botiq
bo‘ladi.
Yassi
ko‘zguda
tasvir buyum kattaligida, mavhum, to‘g‘ri, buyum va
ko‘zgu oralig‘idagi masofasi ko‘zgu va tasvir oralig‘iga teng,
chap va o‘ng tomonlari almashgan
holda bo‘ladi.
Sferik ko‘z-
guda tasvir
yasash
1
2
2F
F
O
d
f
Tasvir yasash uchun ikkita nur ki-
foya:
buyum uchidan ko‘zgu
fokusiga;
buyum uchidan bosh optik o‘qqa
parallel, so‘ngra ko‘zgudan qaytib,
ko‘zgu fokusidan o‘tadigan.
Linza
Sferik sirt bilan chegaralangan shaffof jism. Turlari: qavariq
(yig‘uvchi), botiq (sochuvchi). Fokus masofasi (
F
) linza op-
tik markazidan fokusgacha bo‘lgan masofa.
– linza-
ning optik kuchi.
= 1 dptr. (dioptriya).
Optik asboblar Proyeksion apparat.
Yorug‘lik
spektri
Oq yorug‘lik nurining uchburchakli shisha prizmadan
o‘tganda rangli nurlarga ajralishidan hosil bo‘lgan tasvir. 7
ta rangdan iborat:
qizil, zarg‘aldoq, sariq, yashil, havorang,
ko‘k,
binafsha.
