Amaliy topshiriq
Yuqoridagi usul bilan tugma, choy qo
shiq chasi va shunga
o‘x shash narsalar zichligini aniqlang. Zichlikni aniqlash yo‘li
bilan tilla taqin
choqlarning haqiqiy
ligini tekshirish mumkinligini
yodingizda tuting!
35
1-jadval
Qattiq jismlar
g/sm
3
Suyuqliklar
g/sm
3
Gazlar
g/sm
3
Muz
0,9
Benzin
0,71
Vodorod
0,00009
Deraza oynasi
2,5
Spirt
0,79
Tabiiy gaz
0,0008
Alyuminiy
2,7
Kerosin
0,8
Azot
0,00125
Po‘lat
7,8
O‘simlik yog‘i 0,9
Is gazi
0,00125
Mis
8,9
Sut
1,03
Kislorod
0,00143
Kumush
10,5
Dengiz suvi
1,03
Karbonat
Oltin
19,3
Asal
1,35
angidrid
0,00198
Platina
21,5
Sulfat kislotasi
1,8
Iridiy
22,4
* Suyuqliklar hajmi litrda berilsa, 1 litr = 1 dm
3
= 0,001 m
3
orqali hisoblanadi.
Masala yechish namunalari
1. Hajmi 2 sm
3
bo‘lgan tilla bilaguzukning massasi qancha bo‘ladi?
B e r i l g a n:
F o r m u l a s i:
Y e c h i l i s h i:
V
= 2 sm
3
= 19,3 g/sm
3
bundan
m
·
V.
m
= 19,3
·
2 sm
3
= 38,6 g.
Topish kerak
m
= ?
Javobi: m
= 38,6 g.
2. Massasi 100 g bo‘lgan alyuminiy buyumning hajmi qancha bo‘ladi?
B e r i l g a n:
F o r m u l a s i:
Y e c h i l i s h i:
m
= 100 g
al
= 2,7 g/sm
3
bundan
.
37,037 sm
3
.
Javobi: V
= 37,037 sm
3
.
Topish kerak
V
= ?
Vatandoshlarimiz Beruniy va Abdu
rah mon Hozin turli
moddalarning zich
liklarini juda aniq o‘lcha
ganlar. Beru
niy turli
shakldagi moddalarning hajmini o‘l
chash uchun maxsus asbob yasagan
(18-rasm). Bunda hajmi o‘lchanishi kerak bo‘lgan jism idishdagi suvga
(1) botirilgan. Shunda jism hajmiga teng miqdordagi suv (2) jo‘mrak
orqali (3) kosa
chaga oqib tushgan. Beru
niy suvdan yengil bo‘lgan
mum, sham va yog‘och kabi jismlarning zichligini ham aniqlagan.
Chuchuk va sho‘r suvlarning zichliklarini aniqlab, ularni qo‘llash
borasida ham fikrlar aytib o‘tgan.
36
Umar Xayyomning shogirdi
Abul-Fatx Abdu-
rahmon al-Mansur al-Hozin
Marv shahrida
tu g‘ilgan. U o‘zining «Donolik tarozusi» deb
atalgan kitobi va astronomik jadvali (1120-yil)
bilan mashhurdir.
18-rasm.
Beruniy «Hindiston» asarida «bun
day joylarning (daryolarning den-
gizga quyi
la digan joyi) kemalar uchun xavfli bo‘lishi, undagi suvning
mazasi jihati dandir, chunki mazali (chuchuk) suv, og‘ir narsalarni sho‘r
suv ko‘targan
day ko‘tara olmaydi» deb ta’kidlaydi. Abdurahmon Hozin
jismlarning zichli
gini yanada aniqroq o‘lchash uchun maxsus tarozi
yasaydi (19-rasm).
19-rasm.
1. 100 g shakarning va undan qilin
gan qandning hajmini solish-
tiring.
2. Shakarli choyning zichligini sha
karsiz choyning zichligi bilan
solish tiring (tajriba o‘tkazib ko‘ring).
3. 1 kg/m
3
necha g/sm
3
bo‘ladi?
4. 1 litr o‘simlik yog‘ining massasi necha kg bo‘ladi?
|
