160
provayderlar, jumladan, Huawei Technologies Co Ltd., East Telecom,
Sharq Telecom, MaxLine kabilar simsiz aloqa texnologiyasini
telematika xizmatlaridan foydalanishga joriy qildilar. Simsiz aloqa
texnologiyasining eng so’nggi avlodi IEEE 802.16 d/e standarti bo’lib,
unga Wi-Bro, ya’ni “keng yo’lakli simsiz aloqa” deb nom berildi. Uni
WiFi, Wi-Max larning takomillashgan versiyasi deb hisoblash mumkin.
Wi-Bro texnologiyasini ilk bora 2005 yil Koreyada Samsung Electronics
kompaniyasi foydalanishga taqdim etdi. Koreya bu texnologiya bo’yicha
eng etakchi davlat hisoblanadi. 2007 yilning
avgustida Toshkentda
bo’lib o’tgan “IT” forumda koreys mutaxassislari bu texnologiya’ni
O’zbekistonda ham joriy etish taklifi bilan chiqdi.
Hozirgi kunda davlatimizda bu texnologiya’ni joriy qilishning
texnikekspluatatsion, moliyaviy, unga bo’lgan talab va taklif va shu kabi
boshqa jihatlarini o’rganib chiqilmoqda. Tez orada bu texnologiya’ni
tarmoqlarimizga joriy qilish ham amalga oshish bo’sag’asida turibdi.
Aynan shularni e’tiborga olib, bizning mutaxassislarimiz o’z nazariy va
amaliy bilimlarini bu texnologiya’ning rivoji va O’zbekistonda
qo’llanilishi uchun sarf qilish maqsadida loyihalar ustida izlanishlar olib
bormoqdamiz. Chet el mutaxassislarining ilmiy ishlarini o’rganib,
o’zimizning loyihalarimizni takomillashtirish oldimizga qo’yilgan
dolzarb vazifalarimizdan biridir. Ular ushbu ishda Wi-Bro texnologiyasi
asosida qurilgan aloqa tizimining tashkil etuvchi komponentlaridan
foydalanish, uning muhim jihatlarini o’rganish uchun imitatsion
modellashtirish dasturi yordamida uning muhim masalalari, MAS
sathining
samarali
o’tkazuvchanligi,
resurslardan
foydalanish
samaradorligi, QoS ta’minoti kabilarning simulyasiyasini ko’rib
chiqdilar. IEEE 802.16 d/e standartiga asosan keng yo’lakli simsiz
ulanish tizimi BWA (Broadband Wireless Access)
ning fizik PHY va
MAS sathlari mavjud bo’lib, ularni bazaviy va abonent stantsiya
(B&SS-Base&Subscriber Station)sifatida ifodalash mumkin. Ushbu
texnologiya’ning afzalligi shundaki, olis masofadagi foydalanuvchilar
osongina yuqori tezlikli keng yo’lakli simsiz aloqa xizmatlaridan
foydalanish
muhitiga osongina ulanish, kirish imkoniyatiga ega
ekanligidadir. Bu mavjud bo’lgan simli va sun’iy yo’ldoshli aloqa
tizimlariga qaraganda moliyaviy jihatdan archa arzondir. Bundan
tashqari 802.16 standarti 802.11 standartiga qaraganda bir necha
foydalanuvchilarga bir vaqtning o’zida WWW muhitiga kirish
imkoniyatini beradi. Shuningdek 802.16 standarti
nafaqat fiksirlangan
BWA (802.16 d) tizimlari uchun, balki mobil BWA (802.16 e) tizimlari
161
uchun ham mo’ljallangan. Wi-Bro va boshqa simsiz aloqa
texnologiyalari ma’lum bir chastota diapozonida ishlaydi. Radio kanallar
uchun chastota diapozonlarini ajratib berish aloqa sohasiga mutasaddi
korxonalar va elektromagnit moslashuv markazi bilan kelishilgan holda
amalga oshiriladi. Wi-Bro tizimi (Wi-Bro texnologiyasi asosida
qurilgan) uchun 100 MHz chastota diapozoni etarli hisoblanadi. Bu
boshqa mobil aloqa tizim chastota diapozoniga (GSM 1800, 1900 MHz;
CDMA 450, 900 MHz ) qaraganda deyarli 18-19 barobar kichiqdir.
Demak, bu tizimning inson salomatligiga zarari ancha kamdir. Wi-Bro
tizimida ham aloqani taxminlovchi radio kanallar mavjud. Ular uplink
(UL – BSdan SSga signallarni uzatuvchi radiokanal) va downlink (DL –
SSdan BSga signallarni uzatuvchi radiokanal)
deb nomlanuvchi
fiksirlangan vaqt oralig’lariga bo’linadi va ular “freym” deb ataladi.
802.16 standartiga asosan freymlarni vaqt bo’yicha taqsimlash orqali
dupleks (TDD – Time Division Duplex) kanallar hosil qilinadi. Wi-Bro
tizimida radiokanallarni ortogonal chastota bo’yicha taqsimlashli ko’p
kirishli (OFDMA – Orthogonal Frequency Division Multiple Access)
TDD ishlatiladi. OFDMA TDD asosida hosil qilingan freymning 5 msek
teng bo’lib, ular “simvol” deb nomlanuvchi aniq vaqt oralig’idagi
mantiqiy birliklar ketma-ketligidan iborat. Freymning strukturasiga
e’tibor beradigan bo’lsak, 27 ta simvol DL, 15 ta simvol UL uchun
ajratilgan. Uning tuzulishi quyidagi rasmda keltirilgan: 4-rasm. Wi-Bro
OFDMA TDD freym strukturasi Bu yerda MAP –
freymning
boshqaruvchi qismi bo’lib, u o’z navbatida DL va UL pulsatsiya
oqimlarini boshqaruvchilaridan iborat. Freym 16 ta radiokanallardan
iborat bo’lib, bu kanallarda uzatiluvchi va qabul qilinuvchi axborot
oqimlari joylashtiriladi. SS dan BS orqali ma’lumotlar kontenti
manbaiga (DTG – Dinamic Traffic Generator) so’rov paketlari
jo’natiladi. O’z navbatida DTG ham SS ga tasdiq paketini yuboradi va
ma’lumotlar almashunivi amalga oshiriladi. O’rganilayotgan
loyihada
foydalanuvchilar quyidagi tur ilovalardan foydalanadi: VoIP (Voice
over IP) – tovush ma’lumotlari Video streaming – video ma’lumotlar
HTTP (Hyper Text Transfer Protocol) – internet xizmati FTP (File
Transfer Protocol) – fayllar almashinuvi.
