|
«kimyo texnologiya» fakulteti «oziq-ovqat texnologiyasi» kafedrasi «oziq ovqat mikrobiologyasi»
|
| bet | 14/80 | | Sana | 12.06.2024 | | Hajmi | 1,53 Mb. | | #262830 |
Bog'liq ООМ ва Б маърузаAchitqilarning ko‘payishi
Keng taraqqiy etgan achitqilarga xos vegetativ ko‘payish usuli kurtaklanishdir, ba’zi achitqilargina bo‘linish va sporalar yordamida ko‘payadi.
Achitqilarning jinssiz ko‘payish usullari a - endospora b - xlamidospora; v - balistospora
Kurtaklanish jarayonida hujayrada bo‘rtmacha (ba’zan bir necha) hosil bo‘lib, u sekin-asta kattalashadi. Bunday bo‘rtmachani kurtak deb ataladi. Kurtaklanish oldidan yadro ikki qismga bo‘linib, bittasi sitoplazmaning qismi boshqa hujayra elementlari bilan yangi shakllanayotgan yosh hujayraga o‘tadi. Kurtak o‘sgan sari uni ona hujayra bilan ulanib turgan joyi qisqarib, tortilib boradi va yosh qiz hujayra, ona hujayradan ajralib ketadi. Ona hujayraning kurtak ajralib ketgan joyida chandiq qoladi. Chandiqlar soniga asoslanib, hujayra qancha avlod berganini bilish mumkin.
Kurtaklanayotgan hujayralar odatda bir necha kurtaklar hosil qiladi. Ba’zan, hali ona hujayradan ajralmagan yosh qiz hujayralar kurtaklana boradi. Shunday qilib o‘zaro bog‘langan hujayralar to‘plami hosil bo‘ladi va ular kurtaklanish o‘simtalari deb nomlanadi.
Ba’zan suyuq muhitlar yuzasida kurtaklanish o‘simtalari yupqa parda hosil qiladi, ammo suyuqlikni aralashtirganda u osongina parchalanib ketadi. Shunday achitqilar ham borki, ular turli qalinlikda, bujmaygan, suyuqlikni aralashtirganda saqlanib qoladigan parda hosil qiladi. Bunday achitqilar ko‘pincha vino, pivo, tuzlangan sabzavotlarni aynitadi.
Ko‘pchilik achitqilar sporalar yordamida ham ko‘payadi. Achitqilarda spora hosil bo‘lishi jinssiz va jinsiy yo‘llar bilan o‘tadi. Jinssiz ko‘payishda har bir tur achitqiga xos nechta spora hosil bo‘lishiga qarab, yadro shuncha bo‘laklarga bo‘linadi. Keyin hujayrada (xuddi xaltachadagidek) 2, 4, 8 va 12 dona askosporalar hosil bo‘ladi. Sporalar jinsiy yo‘l bilan hosil bo‘lganida, avval ikkita hujayra qo‘shiladi - kopulyasiya o‘tadi.
Achitqilarning sporalari tashqi muhitning noqulay sharoitlariga, vegetativ hujayralarga nisbatan, ko‘proq chidamlidir, ammo bakteriyalarning sporalariga nisbatan chidamliligi kamroq.
Qishloq xo‘jaligi yoki sanoat ishlab chiqarishlarida qo‘llanadigan achitqilarda - madaniy achitqilarda spora hosil qilish qobiliyati anchagina pasayadi yoki butunlay yo‘qoladi (asporogen irqlar). Bunday achitqilarni faqatgina majburiy ravishda spora hosil qilishga qaytarish mumkin. Buning uchun achitqilarni yosh kulturasini to‘la-to‘kis oziqlanishdan och qoldirish sharoitiga o‘tkaziladi. Yaxshi aeratsiya va harakatda achitqilar spora hosil qiladi.
Spora hosil qila oladigan achitqilarni chinakam achitqilar, spora hosil qilmaydiganlarini (asporogenlarini) yolg‘on achitqilar yoki achitqisimon organizmlar deb nomlanadi.
|
| |
