Telnet xizmati vazifasi va Telnet xizmati ishini tashkillashtirish

272 
Windows OS ta’minlashiga kiruvchi telnet dasturiy ishini misol sifatida 
qisqacha tavsiflaymiz. Bu dastur Telnet protokoli bo‘yicha tarmoqning boshqa 
uzellari bilan o‘zaro bog‘lanish uchun mo‘ljallangan. Dasturni ishga tushunish 
uchun Пуск (ishga tushurish) menyusiga kirish va “Выполнить” (bajarish) 
punktini tanlash lozim. Undan keyin kiritish qatoriga “telnet” buyruq nomi 
kiritiladi va Enter bosiladi. Telnet dasturi bajariladigan Windows konsol oynasi 
paydo bo‘ladi. “Rejimni ulash simvoli”: [Ctrl+], ishlash seansini uzish va telnet ni 
taklif qilishga qaytish” ni bildiradi ([Ctrl+] klavish kombinatsiyasini qo‘llasa ham 
bo‘ladi). 20.5-rasmda Telnet ning asosiy buyruqlari keltirilgan.
 
20.6. FTP va TFTP protokollari 
 
20.6.1. FTP protokoli va unda fayllarni uzatish xizmatlarining tashkil etilishi 
 
FTP-seans, lokal va uzoqdagi xostlarda o‘rnatilgan fayllarni almashinishni 
ifodalaydi. Uzoqdagi xostga ulana olishi uchun foydalanuvchi o‘zining nomini va 
parolini kiritishi kerak. Ulangandan keyin foydalanuvchi uzoqdagi xostdan lokalga 
fayllarni uzatgani kabi uning teskarisini ham amalga oshirishi mumkin.
20.6-rasmda ko‘rsatilganidek foydalanuvchi, FTP foydalanuvchi agenti 
yordamida FTP bilan o‘zaro bog‘lanadi. Oxirida server bilan TCP-ulanishni 
o‘rnatish uchun, dastlab foydalanuvchi FTP mijozga uzoqdagi xost nomini 
ko‘rsatadi, undan keyin FTP-buyrug‘i yordamida serverga jo‘natiladigan o‘zining 
nomini va parolini kiritadi. Server foydalanuvchisi aniqlangandan keyin kerakli 
bo‘lgan yo‘nalishda fayllarni uzatish jarayoni boshlanadi.

273 
20.6-rasm.FTPda lokal va uzoqdagi fayl tizimlari orasida fayllarni uzatish. 
HTTP va FTP fayllarni uzatish protokoli hisoblanadi va juda ko‘p 
umumiylikka ega, masalan, transport sathi protokoli sifatida ularning ikkalasi ham 
TCP ni qo‘llaydi. Shuningdek, HTTP va FTP orasida prinsipial farqlar ham 
mavjud: FTP protokoli ikkita parallel TCP-ulanishni: boshqaruvchi ulanish va 
ma’lumotlarni ulashni qo‘llaydi. Boshqaruvchi ulanish ikkita xost orasida 
boshqaruvchi axborotlarni jo‘natish (foydalanuvchi nomi va paroli, uzoqdagi 
kundalik katalogni almashinish buyrug’i, fayllarni uzatish va so‘rash) uchun 
xizmat qiladi. 
Ma’lumotlarni ulash faylning o‘zini uzatish uchun mo‘ljallangan. Madomiki, 
boshqaruvchi ulanish ma’lumotlarni ulashdan ajratilgan ekan, unda boshqaruvchi 
axborotlarni uzatish polosadan tashqarida (out-of-band) deyiladi. 
FTP dan farqli HTTP protokoli yagona TCP ulanishi orqali fayllarni va 
buyruqlar (so‘rovlar va javoblar uchun sarlavha qatori) ni uzatishni amalga 
oshiradi. Shuning uchun ham HTTP o‘zining boshqaruvchi axborotini polosa 
ichida (in-band) uzatadi deb atashadi. Polosa ichida boshqaruvchi axborotlarni 
uzatishga ega bo‘lgan protokolga boshqa bir misol elektron pochta uchun 
xarakterli bo‘lgan SMTP hisoblanadi. 20.7-rasmda FTP protokolining ikki 
ulanishiga namuna keltirilgan. 

274 
20.7-rasm. Boshqaruvchi ulanishlar va ma’lumotlarni ulash. 
FTP-seans mijoz va uzoqdagi xost (server) orasida, 21-raqamli port orqali 
boshqaruvchi TCP-ulanishni o‘rnatish bilan boshlanadi. Shuning uchun ulanishda 
foydalanuvchi nomini va parolni uzatish, shuningdek kundalik katalogni va 
fayllarni almashinish buyrug’i amalga oshiriladi. Server fayllarni uzatish va qabul 
qilish buyrug’ini olgandan keyin u mijoz bilan ma’lumotlarni TCP-ulanishini 
o‘rnatadi, so’ngra fayl almashinishni amalga oshiradi va ulanishni yopadi. Har bir 
ulanish faqat bitta faylni uzatish imkonini beradi. 
Kiritilgan terminologiyalarni nazarda tutgan holda ma’lumotlarni ulashni 
doimiy bo‘lmagan ulanishlarga kiritish mumkin. FTP-seansi vaqtida server 
foydalanuvchi haqidagi axborotga ega bo‘lishi kerak. Qoida bo‘yicha boshqaruvchi 
ulanishlar foydalanuvchining maxsus hisoblash yozuvlari bilan bog‘liq. Bundan 
tashqari, server foydalanuvchi ishlayotgan kundalik katalogni kuzatishi kerak. 
Axborotlarni saqlash uchun resurslarni sarflash zarurati, serverni bir vaqtda 
qo‘llab-quvvatlovchi FTP-seanslar sonini anchagina kamayishiga olib keladi. 
HTTP bilan solishtirganda FTP protokolining kamchiligi ham ana shunda. Shuni 
ham aytish joizki, HTTP ulanish holatini eslab qolmaydi. 

Download 11,41 Mb.