Spacing-SIFS), keyin esa tasdiq kadrini jo’natadi. Agar uzatuvchi stansiya
belgilangan vaqt oralig’ida tasdiqni olmasa, qandaydir xatolik ro’y bergan deb
hisoblaydi va CSMA/CA protokolini qo’llab, kadrni qayta jo’natadi. Agarda yana
bir nechta urinishdan so’ng ham tasdiq kelmasa, stansiya urinishlarni to’xtatadi va
kadrni tashlab yuboradi.
802.11 tarmoqlarda kanal pog’onasi tasdig’ini muhokama qilib bo’ldik. Biz
802.11 CSMA/CA protokolini tushuntirishga tayyormiz. Tassavvur qilaylik
stansiya (simsiz yoki AP bo’lishi mumkin) kadr uzatishga tayyor:
1. Agar birinchi tekshiruvda stansiya kanalning bo’shligini aniqlasa, kadr
uzatish qisqa oraliq vaqtdan –taqsimlangan kadrlararo vaqtdan (Distributed
Inter-frame Space-DIFS) so’ng boshlanadi (17.3-rasm).
2. Boshqa holda stansiya ixtiyoriy vaqt oralig’ini binar eksponensial algoritm
qo’llagan holda belgilaydi. Kanal band bo’lsa, hisob yuritilmaydi.
3. Hisob nolga teng bo’lsa (bu hol faqatgina kanal bo’sh bo’lgandagina ro’y
berishi mumkin), stansiya kadrni butunligicha uzatadi va tasdiqni kutish
rejimiga o’tadi.
4. Agar tasdiq yetib kelsa, uzatuvchi stansiya yuborilgan ma’lumotlar kadri
to’g’ri yetib borganligini “biladi”. Yana kadr uzatish kerak bo’lsa, bunda
uzatish ikkinchi kadrdan boshlab, CSMA/CA protokoli orqali amalga
oshiriladi. Agar tasdiq qabul qilinmasa, unda stansiya ma’lumot uzatishni
kechiktirish (2-qadam) rejimiga qaytadi va yana ixtiyoriy vaqt oralig’ini
tanlaydi, lekin bunda ko’proq vaqt tanlanadi.
215
17.3-rasm. 802.11 protokolida kanal pog’onasi tasdig’ini qo’llash
Ethernet texnologiyasida ko’p kirishli CSMA/CD protokolini eslaydigan
stansiya kanal bo’shagani bilan ma’lumot uzatishni boshlaydi. Lekin CSMA/CA
protokolida esa kanal bo’sh bo’lganligi aniqlansa ham taymer hisobi nolga
yetmaguncha ma’lumot uzatish boshlanmaydi. Nima sababdan CSMA/CD va
CSMA/CA protokollarida turli xil usullar qo’llaniladi?
Bu savolga javob berish uchun quyidagi holatni tasavvur qilaylik. Bunda
ikkita stansiya kadr uzatishi kerak, lekin ikkalasi ham uchinchi stansiya ma’lumot
uzatayotganligini bilganligi uchun ma’lumot uzatishni kechiktirib turibdi. Ethernet
texnologiyasida CSMA/CD protokolida uchinchi stansiya ma’lumot uzatishni
to’xtatishi bilan ikkala stansiya birgalikda ma’lumot uzatishni boshlab yuboradi.
Bu holat to’qnashuvlarga olib keladi, lekin CSMA/CD protokoli uchun bu katta
muammo emas. Chunki ikkala stansiya ham kadrlani foydasiz uzatishdan qochish
uchun ma’lumot uzatishni to’xtatadi. Biroq 802.11 tarmoqda bu holat biroz
boshqacharoq. 802.11 texnologiyasi to’qnashuvlarni aniqlamaydi va ma’lumot
216
uzatishni to’xtatmaydi. Shu sababli to’qnashuvga uchragan kadrlar uzatilaveradi.
802.11 protokolida iloji boricha to’qnashuvlarni oldini olishga harakat qilish kerak.
802.11 tarmoqdagi ikki stansiya kanal bo’shligini aniqlasa, ma’lumot uzatishni
kechiktirish rejimiga o’tadi va turli xil vaqt oraliqlarini belgilab oladi. Bunda bir
stansiya boshqasidan oldin ma’lumot uzatishni boshlaydi. Shundan keyin
stansiyalar bir biridan yashirinmagan bo’lsa, “yutqizgan stansiya” “yutgan
stansiya” ning signalini ushlab oladi va hisoblagichni muzlatib qo’yadi va “yutgan
stansiya” ma’lumot uzatib bo’lmaguncha hisoblagichni yurgizmaydi. Shunday
qilib, qimmatga tushadigan to’qnashuvlarni oldini olsa bo’ladi. Ammo 802.11
tarmoqda ham to’qnashuvlar ba’zan bo’lib turadi. Bu holatlar stansiyalar bir
biridan yashiringan bo’lsa yoki ikkala stansiya ham bir xil vaqt oralig’ini
tanlaganda ro’y beradi.
802.11 tarmoqlarning MAC protokoli yashirin stansiyalar o’rtasida
to’qnashuvlarni oldini olish maqsadida funksional (lekin ixtiyoriy) rezervlash
sxemasini qo’llaydi. Ikkita simsiz stansiya va kirish nuqtasi berilgan 17.4-rasmni
ko’raylik. Ikkala stansiya ham kirish nuqtasining xizmat ko’rsatish doirasida
(to’qroq rangli doira) joylashgan va ikkala stansiya ham kirish nuqtasiga ulangan.
Signalning so’nishi sababli simsiz stansiyaning ximat ko’rsatish doirasi 17.4-
rasmda ochroq doira bilan ko’rsatilgan. Bundan ko’rinib turibdiki, ikkala stansiya
bir biridan yashiringan, lekin kirish nuqtasida n yashirinmagan.
17.4-rasm. Yashirin terminallarga misol: X1 xost X2 xostdan yashiringan,
X2 ham X1 dan yashiringan
217
Endi yashirin stansiyalar qanday qilib muammoga sabab bo’lishi
mumkinligini ko’rib chiqamiz. Tasavvur qilaylik H1 stansiya kirish nuqtasiga
ma’lumotlar uzatayapti. H2 stansiya ham kirish nuqtasiga ma’lumot uzatishga
tayyor. Stansiya X2 stansiya X1 ning signalini qabul qilmasdan, DIFS vaqt
oraliqda kutib turadi. So’ngra esa ma’lumot uzatishni boshlaydi, bu esa o’z-o’zidan
to’qnashuvga olib keladi. Bunda kanal X1 ma’lumot uzatayotganda va X2
ma’lumot uzatayotganda foydasiz bo’lib qoladi. IEEE 802.11 protokolida uzatish
uchun so’rov (Request to Send-RTS) va uzatishga ruxsat (Clear to Send-CTS)
boshqaruv kadrlari kanalni oldindan rezervlash uchun ishlatiladi.
Uzatuvchi DATA kadrini jo’natmoqchi bo’lsa, u dastlab kirish nuqtasiga
RTS kadrini uzatadi, bunda DATA kadrini uzatish uchun kerak bo’ladigan vaqt
ishora qilingan bo’ladi va ACK kadrini uzatadi. Kirish nuqtasi RTS kadrini qabul
qilsa, CTS kadrini broadcast qilib uzatadi. CTS kadri 2 maqsadga xizmat qiladi:
uzatuvchiga kadr jo’natishga ruxsat beradi va boshqa xostlarga belgilangan vaqt
oralig’ida ma’lumot uzatmaslik xabarini yetkazadi.
Shuning uchun, 17.5-rasmda ko’rsatilganidek, uzatuvchi DATA kadrini
uzatishdan oldin, doiradagi barcha stansiyalar va kirish nuqtasi qabul qiladigan
RTS signalini jo’natadi. Shundan keyin kirish nuqtasi CTS kadri bilan javob
beradi. CTS kadri barcha stansiyalar, X1 va X2 stansiyalar ham qabul qiladi. CTS
kadrini qabul qilgan X2 stansiya kadrda berilgan vaqt oralig’ida kutib turadi. RTS,
CTS, ACK va DATA kadrlari 17.5-rasmda berilgan.
218
17.5-rasm. RTS va CTS kadrlarini qo’llab, to’qnashuvlarni
oldini olish sxemasi
RTS va CTS kadrlarini jo’natish mahsuldorlikni 2 xil yo’l bilan oshiradi:
Uzun DATA kadri uzatish rezervlash bilan amalga oshirilganligi uchun
yashirin stansiyalar muammosi hal bo’ladi.
RTS va CTS lar qisqa kadrlar bo’lganligi uchun to’qnashuv faqatgina RTS
yoki CTS kadrlari uzatilayotgan vaqtdagina bo’lishi mumkin. RTS va CTS
kadrlari muvaffaqiyatli uzatilganidan keyin DATA va ACK kadrlarni
uzatishda muammo bo’lmaydi.
Biz sizga veb-saytdagi interaktiv dasturlarni ko’rib chiqishni maslahat
beramiz. Bu interaktiv dasturlar CSMA/CA protokolining ishlash prinsipini, RTS
va CTS kadrlari almashish ketma-ketligini ko’rsatib beradi.
RTS/CTS kadrlar almashinuvi to’qnashuvlarni kamaytirishi bilan bir qatorda kanal
resurslarini band qiladi va ma’lum bir kechikishga sabab bo’ladi. Shu sababdan
RTS/CTS kadrlari faqatgina hajmi katta bo’lgan kadr DATA ni uzatishda kanalni
219
band qilish uchun ishlatiladi. Amalda simsiz stansiyalarda RTS/CTS texnologiyasi
qo’llanilishi uchun ma’lum bir limit belgilangan bo’ladi. Agar kadr o’lchami
belgilangan limitdan katta bo’lsa, texnologiya qo’llaniladi. Ko’p miqdordagi
stansiyalarni o’rnatganda RTS qiymati maksimal kadr o’lchamidan oshib ketadi,
RTS/CTS uzatilayotgan DATA kadrlari uchun qo’llanilmaydi
|
