17
7-rasm. Eskizlar na’munasi.
Kompozitsiyaning formati,
uning tusli va rangli echimi, uning barcha
elementlari va detallarining o‘lchamli va kontrastli munosabatlari aniqlanadi.
18
Eskizlar topshiriqlarga qarab chiziqli, tusli yoki rangda bajariladi. Chiziq
kompozitsiyaning asosiy massalarining hajmini, xarakterni va joylashishini tejamli
jihatdan aniqlash imkonini beradi.
Eskizni ishlashda kompozitsiyaning formatini ko‘rsatadigan engil qalam
chizig‘i bilan ramkani chizishdan boshlagan yaxshidir.
Berilgan format sizga
undagi butun kompozitsiyani yaxlit “ko‘rish”ga, tasviriy tekislikni tarkibiy
qismlarga bo‘lish orqali ishlashga va shuning uchun bu qismlarning o‘zaro
bog‘liqligini, formatdagi asosiy narsaning hajmi va o‘rnini aniqlashga o‘rgatadi.
SHuningdek, eskiz atrofida ortiqcha joy qoldirish tavsiya etiladi. Bu sizga eskizni
yaxshiroq idrok etish va kerak bo‘lganda eskizni istalgan yo‘nalishda
kattalashtirish imkonini beradi.
8-rasm. Kompozitsiya eskizi.
Birlamchi kichik hajmdagi xomaki qoralamalar ularni hali eskiz deb atab
bo‘lmaydi. Ushbu qoralamalarda chiziqlar orqali kompozitsiya xarakat
yo‘nalishlari belgilanadi. Ba’zi joylarga to‘q tus beriladi. Bu mashqlarni ustoz
o‘qituvchi amalda bir necha variantda ko‘rsatib
yana bir bor asos va
qonuniyatlarga bo‘ysinishni ta’kidlaydi. Talaba kompozitsiya mavzusi haqidagi
19
boshlang‘ich tasavvurga ega bo‘ladi. Xayoliga birinchi kelgan fikrlarni,
taassurotlarni qog‘ozga kichik xajmda qoralamalarini tushiradi.
Tasvirlarda birinchi navbatda kompozitsion markazning plastik echimini,
formatdagi o‘rni va hajmini aniqlash, uni ajratib ko‘rsatish
uchun ifodalash
vositalarni
topish
kerak.
Masalan,
kompozitsiya
markazida
ko‘pincha
kompozitsiyaning eng quyuq va yorug‘ dog‘ joylari, eng yorqin ranglari va
boshqalar joylashtiriladi. Kompozitsiya markazini ko‘proq rangli, yoki tusli yoki
yorug‘-soya kontrasti asosida qurish mumkin.
Kompozitsiyaning to‘g‘ri tusli echimi muhim ahamiyatga ega. Ba’zan,
hatto yaxshi topilgan rang echimi bo‘lsa ham, kompozitsiyadagi tusli urg‘u aniq
mos kelmaydi. Shuning uchun, mavzuni ishlab chiqishning dastlabki bosqichida,
grizayl texnikasidan foydalangan holda eskizlar qilish foydalidir.
Eskizlar ustida
ishlash, birinchi navbatda, xotira va tasavvurdan chizish va ranglarda ishlash
qobiliyatiga asoslanadi. Ularning ishontirish qobiliyati ko‘p jihatdan bu mahoratga
bog‘liq. Vizual xotirangizni o‘rgatish va kasbiy bilimlarni to‘plash orqali
o‘zingizda ushbu qobiliyatni faol rivojlantiring.
Uchinchi
bosqich
-
natura
materialni
yig‘ish. Rassom o‘z
kompozitsiyalarining mavzularini naturadan izlashi kerak,
u bitmas-tuganmas
motivlarga ega va “kuzatishni” biladigan odamga ko‘p narsalarni taklif qilishi
mumkin. O‘z-o‘zidan yasalgan kompozitsiyalardan farqli o‘laroq, naturadagi
material asosida yaratilgan kompozitsiyalar har doim ishonchliligi va hayotiyligi
bilan ajralib turadi. Ammo biz tanlangan mavzu uchun naturadan material to‘plash
haqida gaplashamiz. Bu kompozitsiya ustida ishlashning zarur va juda muhim
qismi bo‘lib, kompozitsiyaga ishonchlilik berishi va
uni kerakli detallar bilan
boyitishi kerak.
Natura materiali jonli va xilma-xil bo‘lishi kerak. Qalamchizg‘ilar,
qoralamalar, ranglavhalar turli o‘lchamlarda, turli muddatlarda va turli
materiallarda bajarilishi kerak. Ranglavha uchun kerakli ranglar echimini topish
uchun turli holatlardagi naturaning eskizlari kerak bo‘ladi. Ma’noli natura
20
materiallari eskizlar ustida ishonchli ishlashga imkon beradi va naturadan
materialni izlash odati tajriba, bilim va taassurotlarni to‘plashga yordam beradi.
Naturadan
materialni
yig‘ish kompozitsiyadagi
ishning barcha
bosqichlarida amalga oshiriladi. Biroq, u, ayniqsa, kompozitsiyaning asosiy
elementlari va undagi roli aniq bo‘lgan bosqichda faollashadi. Qoralamalarda
topilgan kompozitsion echimni aniqlashtirish va boyitish uchun xizmat qiladigan
natura materiali, ushbu asosiy g‘oya echimni hisobga olgan holda to‘planishi
kerak.
Rangtasvir (yoki grafik asari) rassomning taassurotlari va his-tuyg‘ularini
chuqur va har tomonlama ifodalovchi sintez ekanligini tushunish kerak.
Qalamchizg‘i, qoralama yoki ranglavha naturaning
qisqa muddatli taassurotini
bildiradi va umumlashtirishning tegishli kuchiga ega emas.
Masalan, A.I.Kuindji ham eng muvaffaqiyatli ranglavhani hatto “tabiatning
buyuk kitobidan tasodifiy parcha” deb hisoblagan. SHuning uchun, siz to‘g‘ridan-
to‘g‘ri naturadan rasm chizishga yoki shunchaki muvaffaqiyatli ranglavhani
kattalashtirishga urinmasligingiz kerak. Kompozitsiyaning turli qismlari uchun
eskizlarni bitta matoga mexanik ravishda birlashtirish ham hech qanday natijaga
olib kelmaydi. SHuning uchun nafaqat natura materialni to‘plashni, balki tasvirni
yaratish uchun undan samarali va ijodiy foydalanishni ham o‘rganish kerak.
