|
Xom-ashyo va ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar assortimentlari tasnifi
|
| bet | 3/16 | | Sana | 18.06.2023 | | Hajmi | 0.6 Mb. | | #74073 |
Bog'liq amalyot hisoboti 35-2021 19.10.2021 (3), 35-2021 19.10.2021 (2), uzb, Fransuz tili, Bosim va Burchak tezligi datchiklari, 1. Variatsiya to’g’risida tushuncha va variyatsiya ko’rsatkichla, Baliqchilik uning iqtisodiy ahamiyati, BMI ni bajarishni nazorat qilish jadvali (PROSENTOVKA), 7-8-9-10-11-sinf fizika ish reja 2023-yil, 92262bf907af914b95a0fc33c3f33bf6, Amir Temur, 3-маъруза АТ ҳужжатлар турлари, Davlat budjeti Xom-ashyo va ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar assortimentlari tasnifi:
vino-aroq mahsulotlari ishlab chiqarish uchun xomashyo mahsulotlarini qabul qilish xom ashyoni laboratoriya tekshiruvidan o’tqazish va ishlab chiqarishga tayorlash va ishlab-chiqarish binolari, texnologik sig’imlariga qo’yiladigan texnologik va sanitariya gigenik talablari va qayta ishlash uskunalari bilan tanishib chiqdik.
Tok uzumdoshlarga mansub qadimgi o ’simlik turkumi uning paydo bo’lganiga 90 millon yil bo’lgan. Qadim o’tgan zamonlarda uzum quyoshli ochiq maydonlarda buta va pastak daraxt xolda o’sgan. O ’rmonlaming paydo bo’lishi natijasida, tok ham o ’rmonlar ichida qolib, yashash uchun kurashish va yaproqlarini quyosh nuridan baxramand qilish uchun quyoshga intilishi natijasida ularda daraxtlarga chirmashuvchi jingalaklar o ’sib chiqqan. Shuning uchun ham tok liana-chirmashib o ’suvchi o’simlik nomini olgan. Tokning eng ko’p tarqalgan turi Vites bo’lib, hamma madaniylashgan navlar shu turga mansub, bu turga kiruvchi uzumlar, o’ziga xos belgillari, xususiyatlari va ekologik sharoitlariga ko’ra 3 turga: -Yevro Osiyo guruhi; -Sharqiy Osiyo guruhi; -Amerika gurihiga bo’linadi. Xozirgi vaqtda dunyoda uzumning madaniylashtirilgan 5000 navi mavjud. Tok, uzum eng avvalo Old Osiyo, Zakavkaziya, O ’rta Osiyo, Eron, A fg’oniston,Kichik Osiyoda madaniylashtirilib o ’stirila boshlangan. Qadimgi Misrda piramidalar qurilmasdan oldin ham bir necha turdagi oq va qizil vinolar ma’lum bo’lganligini piramidalarga bitilgan geografik yozuvlar dalolat beradi. Bundan 3 ming yillar avval uzumchilik Yunonistonda gullab yashnagan va Qoradengiz, O ’rta er dengizi soxillarida tarqalgan. Uzum XIV asrlarda Amerikaga, XVIII asr o ’rtalarida Janubiy Afrikaga, XIX asr boshlarida Avstraliya va Yangi Zcllandiyaga tarqalgan. Yevropa qit’asida ayniqsa Fransiya, Ispaniya, Italiya, Portugaliya, Vengriya, Rossiyadagi qulay iqlim sharoiti uzumchilik va vinochilikning keng tarqalishiga va hozirgi vaqtda vinochilikni faxri bo’lgan Burgundiya, Shampan, Bordo, Sharanta, Mozel, Tokay, Malaga, Xeres de le Fronteyra, Porto, Madera, Yalta va boshqa hududlami vujudga kelishiga sabab bo’ldi. Hozirgi vaqtda yer yuzida 10 milliondan ortiq gektar yerga uzum ekib kelinmoqda. Bu uzum ekiladigan yerlaming: 51,9% - Yevropa qit’asiga; 21,3% - Osiyo qit’asiga; 13,0% - Amerika qit’asiga; 5,2 % - Afrika qit’asiga; 2,7 % - Avstraliya va Yangi Zelandiyaga to’g ’ri keladi.
Har yili dunyoda o ’rtacha 60-70 mln tonna uzum hosili yetishtirilmoqda, bu uzumning 80 - 90 % vino maxsulotlari, 10 % bevosita iste’mol uchun va 5-6 % ritib mayiz tayorlashga ishlatilmoqda.
Uzumni qayta ishlab vino tayyorlash korxonalarini ishlab-chiqarish binolari, texnologik sig’imlariga qo’yiladigan texnologik va sanitariya gigenik talablar.
Vino maxsulotlari ishlab chiqaruvchi korxonalar joylashish o’mi, ishlab chiqaradigan maxsulot turiga ko’ra uch guruxga: 1. Birlamchi vino shaxobchalari - uzumni qayta ishlab vinomaterial tayyorlash korxonalari; 2. Ikkilamchi vino zavodlari - vinomaterialdan tayyor vino maxsulotlari ishlab chiaruvchi korxonalar; 103 3. Maxsus korxonalar - shampan vinosi zavodi, kon’yak zavodi v.( markali vinolar zavodi. Bulardan tashqari aralash korxonalar - bu korxonalarda uzumni qayta ishlanib tayyor maxsulot. kon'yak, markali vinolar va aroq ishlab chiqariladi, Birlamchi vino shaxobchalari uzum yclishtiriladigan xom ashvoga yaqm joylarda quriladi, bu korxonalar asosan quyidagi bo’limlardan: - Xom ashyoni qabul qilish maydoni- bu ycrda uzum miqdorini olchash uchun tarozi va uzumni qabul qilish uchun bunkerlar bo'ladi. - Maydalash presslash bo’limi - bu bo'limda uzumni maydalash, mezgadan sharbami ajratish, mezgani presslash, tagazni presslash va turpini tashish qurilmalaridan tashkil topgan. -Sharbami tindirish va bijg ’itish bo’lim - bu bo’lim sharbami tindirish va bijg ’itish sig’imlaridan, nasos va truboprovodlardan iborat. -Vinomateriallani saqlash (podval) bolimi- bu bo’lim sig’im va nasos qurilmalaridan tashkil topgan. -Vinomateriallarga ishlov berish bo limi - bu bo’limda vinomaterialga issiqlik va sovuqlik bilan ishlov bcradigan, fil’trlaydigan qurilmalardan tashkil topgan. Bu asosiy bo’limlardan tashqari spirt saqlash ombori, laboratoriva, qozonxona. mexanika ustoxonasi, chiqitlami qayta ishlash bo’limi va mayishiy dam olish bolimlari ham bo'ladi. Birlamchi vino shaxobchalarini hamma ishlab chiqarish bolimlari keng va yorug’ va tabiy, sun'iy shamolatiladigan, suv, isitish va elektir tizimi bilan taminlangan bo'lishi qurilish qoidnlariga amal qilib qurilgan bo’lishi kerak. Vinomateriallar saqlanadigan bo'limlar maxsus texnoiogik talablarga javob berishi kerak. Bu texnoiogik talablarga vino saqlash bo'limlaridagi harorat va namlik bo’lib, ularda harorat o’rtacha 8 -12°C bo’lishi, nisbiy namlik 85-90 % bo’lishi talab etiladi. Shu sababdan ham ko’pchilik vino punkitlarida yer sharoitiga qarab vino saqlash omborlari yer osti podvallari yoki bo'lmasa bir xil harorat va namlikni saqlash uchun sovutish va shamolatish tizimlari o ’matiladi. Birlamchi vinochilik korxonalari xar yili mavsum boshlanishidan oldin jixozlar va binolar tamirlanib shay xolatiga keltiriladi. Ikkilamchi vino zavodlari - bunday korxonalar tayyor maxsulotni iste’mol qiladigan joylarga, ya’ni shaharlarda quriladi. Bu korxoealarga xomashyo vinomaterial olib kelinib, texnoiogik ishlov bcrilib tayyor maxsulotga aylantirilib shishalarga quyilib sotuvga chiqariladi. Bu vino zavodlari asosan quyidagi: - Vinomaterialni vinolar turlari bo’yicha qabul qilish, saqlash, texnoiogik ishlov berish bo’limi ( podval); - tayyor vinoni shisha idishlarga qo’yish bo’limi; - shisha idishlami saqlash bo’limi; - shisha idishlami vino qo’yishga tayyorlash bo’limi; - tayyor maxsulotni saqlash ombori; - yordamchi bo limlardan tashkil topgan. Shampan vinosi, kon'yak va markali vino maxsulotlari ishlab chiqaradigan korxonalar o’z xususiyatidan kelib chiqib bir qancha bo’limlardan iborat bo'ladi.
Spirt ishlab chiqarish xom-ashyolari
Boshoqli o‘simliklar doni sun’iy sharoitda ma’lum harorat va namlikda undirilganligi - «Solod» deyiladi. Undirish jarayoniga esa «Soloraщeшe» deyilib, undan o‘tkazishdan maqsad - ammolitik, proteolitik, sitolitik kabi fermentlarni aktivligini maksimal darajaga etkazib saqlash.
Spirt ishlab chiqarishda undirilgan don kraxmalni qandlash vositasi bo‘lib xizmat qilsa, «pivo» ishlab chiqarishda esa - asosiy xom ashyodir. Pivo ishlab chiqarishda yangi undirilgan don bo‘yoq va xushbo‘y xid moddalarini to‘plash maqsadida quritiladi. Bunda chidamli va uzoq muddat o‘z sifatini yo‘qotmaydigan mahsulot olamiz. Quritilgan quruq undirilgan donni nishi qirqib tashlanadi va o‘zi pivo ishlab chiqarishda asosiy xom ashyo bo‘lib xizmat qiladi. Pivo ishlab chiqarishda undirilgan arpa, javdari bug‘doy va kamdan kam bug‘doy qo‘llaniladi.
Donni tozalash - bu asosiy don ekinini aralashmadan ozod qilish. Aralashma begona aralashma va donli aralashmasiga ajratiladi. Don aralashmasiga ungan, ezilgan, mog‘orlangan, urilgan donlar kiradi. Begona aralashmaga- qum, tuproq, chang, organik aralashmalar, o‘simliklarni urug‘lari va boshqalar kiradi.
«Sortirovka» - saralash - asosan donni kattaligiga, eniga va qalinligiga qarab turli ishlab chiqarish qiymatiga ega bo‘lgan qismlarga ajratish texnologik ishlovidir.
Saralaganda don 1-2-3 navlarga ajratiladi. Don uzunligiga va enini kattaligiga qarab ajratiladi. Eni va balandligini kattaligiga qarab ajratish uchun katta teshikli tebranish elagi qo‘llaniladi. Uzunligiga qarab «trier» - degan don tozalash mashinalarida don yuzasidagi engil aralashmadan havo oqimi yordamida tozalanadi. Havo oqimining tezligi (6-10 m/sek) aralashmaning kritik oqim tezligidan yuqori va asosiy don o‘simligining oqim tezligidan pastroq bo‘lishi kerak.
Bo‘ktirish - solod undirish 12-14 °C haroratda o‘tkaziladi. Namligi 40%-ga etganda, donning hajmi 45%-ga ko‘payganda bo‘ktirish to‘xtatiladi.
Ishlab chiqarishda ifloslanishni oldini olish va uskunalarni buzilmasligi uchun boshlangich bosqichda don sinchiklab yuviladi va dezinfeksiyalaydigan moddalar (xlor oxaki, formalin, kaliy permanganat, vodorod peroksidi) bilan dezinfeksiyalanadi. Bo‘ktirish tezligiga jarayonni havoli va havosiz olib borilishi, suvning harorati, donning katta-kichikligi (masalan, diametri 42 mm- teng bo‘lgan don 25 soat; diametri 2,8mm-ga teng bo‘lgan donga nisbatan 25 soat kech bo‘kadi) suvning mineral tarkibi (yumshoq suvda don tezrok bo‘kadi, shuning uchun talabga ko‘ra suv qattiqligi 7mg-ekv/l bo‘lishi kerak) ta’sir ko‘rsatadi. Suv haroratiga qarab bo‘ktirish jarayoni sovuq (<=10°C), iliq (20-40°C) va issiq bo‘ktirish uslublariga ajratiladi: oddiy bo‘ktirish harorati esa 10-15°C tengdir.
Bo‘ktirish davriylik va uzluksiz tizimda ishlayditan apparatlarida olib boriladi. Bugungi kunda qo‘llaniladigan bo‘ktirish usullari:
Havoli - suvda bo‘ktirish uslubida har 3 soatda don suv tagida (suvli bo‘ktirish), keyin suvsiz (havoli bo‘ktirish) almashib bo‘ktiriladi. Bo‘ktirish apparatida dastlab don yuviladi.
YUvilganda «splav»-olib chetlanadi, splavga-cho‘plar, hashak, asosiy don o‘simligini engil qurib qolgan donachalari, po‘stlog‘i, begona o‘simliklar urug‘i kiradi. YUvindi oqava suv oqizib apparat suvsiz qoladi va karbonat angidridi uchib ketishi uchun uning og‘zi (ventil) ochiq qoldiriladi. Ikkinchi yuvindi suvga xlor oxakining 33%-li eritmasi qo‘shiladi. Demak bir tonna donga 300-400 kg oxak to‘g‘ri keladi.
3. Uzluksiz suv va havo oqimida don bo‘ktirilishi uchun apparatga havo bilan to‘yingan suv uzluksiz yuboriladi. Suv purkab bo‘ktirilganda, yuvilgan don yuzasiga purkab bo‘ktirish apparatida, uzluksiz butun bo‘ktirish davomida mayda suv tomchilarni purkab don qalinligidan oqib tushgan suv kanalizatsiyaga oqiziladi.
4. Xavoli suvni donga purkab bo‘ktirilganda, don sinchiklab yuviladi va apparatni yuqori qismidagi farsunkalar orqali 15 daqiqa davomida suv sepilib turiladi, havo esa apparatni tubidan ventilyator yoki vakuum - nasos yordamida 15 daqiqa ichida so‘rib olinadi va 1 soat havoda qoldiriladi. Pivo ishlab chiqarishda bo‘ktirilgan donni namligi 42-48%-ga, spirt ishlab chiqarishda 38-40% ni tashkil qiladi.
Baxorda, don nishi yashirin xayotdan aktiv xayot kechirishga o‘tadi. Undirilgan donda fermentlar ta’sirida yuqori molekulyar moddalar (kraxmal, oqsil va boshqa organik moddalar) tez eruvchi va tez xazm bo‘ladigan moddalarga parchalanish jarayonlarini o‘tishi ta’minlanadi. Donni undirganimizda morfologik o‘zgarishlar, fermentlarni aktivlash jarayonlari oqib boradi. Bijg‘itish qo‘llaniladigan korxonalarda eng asosiy kerak bo‘ladigan fermentlardan alfa-betta- amilazadir. Ularni eng yuqori aktivligi 11-14 kunga to‘g‘ri keladi. Sitolitik fermentlardan- sellyuloza, proteolitik fermentlar, lipaza, fosfotaza topilgan. Undirishda don ildizi qobiq ichida rivojlanadi. Keyin donning tubida qobiq yorilib ildiz sirtga chiqadi va shunda ko‘z yorilib «glazok» - nish ko‘rinadi (bunday jarayon «zerno naklevbivaetsya» - deyiladi). Keyinchalik ildizcha shox qo‘yib gulbargi (lepestok) rivojlanib donni tepa qismiga qarab o‘sadi. Donni uchidan chiqqan don bargi - «prorostok» - deb ataladi. Pivo ishlab chiqarishda don undirish, don bargi chiqmasdan oldin to‘xtatiladi, spirt ishlab chiqarishda esa don bargi ko‘ringan bo‘lishi ham mumkin.
Fermentlar aktivlanishi bilan donni kimyoviy tarkibi albatta o‘zgaradi. Fitaza fermenti ta’sirida gemitsellyuloza va gumi moddalar parchalanib, geksoza va pentozalar hosil bo‘lib, barg va tomir tolasini tuzilishiga sarflanadi. Amilaza fermenti kraxmalni nafas olishiga zarur bo‘lgan glyukoza, maltoza, maltodekstrinlar, saxaroza va fruktozalar polisaxaridlargacha parchalaydi. Proteolitik fermentlar oqsillarni va polipeptidlarni peptan, peptid parchasi ularni miqdori 50% ni tashkil qiladi. Aminli azot miqdori donni undirishda 3-6 barobar oshadi. Fitaza fermenti esa fosfor kislotasini qoldig‘ini inozit fosfor kislotasidan ajratib inozit hosil qiladi. Undirishga ta’siri bor omillardan biri-sovuq rejim harorati 13-17°S, namligi javdar-48-50%, arpa 43-46%, tariq 4243%.
Havo oqimining tarkibidagi SO2 miqdori 20%-dan ko‘p bo‘lishi kerak. Undirishni bir necha turi bor: 1-tok-xirmonda undirish, 2-qutida undirish o‘ziga olgan pnevmatik undirish usuli, 3- siljib turadigan tasma (peredvijnaya gryadka) yordamida undirish, 4-barabanda undirish .
«Solodovnya» - don undirish uchun mo‘ljallangan xona.
Xirmonda undirish- eski uslub. Xirmonga yoki sementlangan maydonga bo‘ktirilgan don 40sm-li balandlikda yoyiladi, keyin sekin-asta tekislanadi, don balandligini pasaytirish mumkin, ma’lum aeratsiya, harorat va namlikda saqlanadi.
Don tomirchalari bir-biri bilan o‘ralashib ketmasligi uchun vaqti-vaqti bilan don ag‘darib turiladi. Olingan mahsulot toza undirilgan don deb ataladi. Xar 100 kg donga 135 kg toza undirilgan don to‘g‘ri keladi. Pnevmatik undirishda bo‘ktirilgan va unayotgan don ma’lum balandlikda yoyiladi va unga ma’lum haroratdagi namlangan havo beriladi.
Qator joylashgan ochiq qutilarda undirish uslubi qutida undirish jixozidan tashkil topgan. Qutilar oralab joylashgan bo‘lib, quti tubi esa sementlangan. Uni sementlashda suv o‘z oqimida oqib kelishi ko‘zda tutilgan bo‘lib, tubi qiyalangan (uklon) bo‘ladi. Asosiy tubining tagida kattaligi 1,5x2,0mm bo‘lgan to‘r shaklidagi ikkinchi tub joylashgan. Qutini uzun devorlariga mustaxkamlangan uyachalarda ag‘daradigan jixoz uzra bo‘yi yuradi. Qutilar soni undirish kunini soniga teng bo‘ladi. Quti maydoniga don yoyiladi va havo urmaydi. Don harorati 15-17°S-ga etganda to‘r shakldagi tubini tagidagi qanal ochilib namlangan havo oqimi donni pastidan tepaga qarab beriladi. Har 12 soatda (don jo‘shqin unib turganda xar 8 soatda) don massasi ag‘darilib turiladi. Toza o‘stirilgan solod quritishga yuboriladi va spirt ishlab chiqarishda esa maydalashga yuboriladi.
TAYYOR MAHSULOTLARNING XUSUSIYATLARI.
1. veno materiallari qayta ishlangan oq maxsus kuchli oddiy " Port O'zbekiston " o'z DSt 942-2010 talablariga javob beradi .
2. Organoleptik ko'rsatkichlar bo'yicha jadvalda ko'rsatilgan talablarga javob beradi 1-jadval
Ko'rsatkichlarning nomi
|
Shaffoflik Xususiyatlari
|
Shaffoflik
|
Shaffof, loyqa va begona qo'shimchalarsiz
|
Rang
|
Oltindan kehribargacha
|
Lazzat
|
To'liq, mevali ohanglar bilan uyg'un, sharob turiga xos.
|
3. Fizik-kimyoviy ko'rsatkichlarga ko'ra, sharob materiallari qayta ishlangan oq maxsus kuchli oddiy " o 'zbekiston porti" quyidagi talablarga javob beradi, 2-jadvalda ko'rsatilgan.
Ko'rsatkichlarning nomi
|
Norma
|
Etil spirtining hajm ulushi, %
|
17,8 -18,4
|
Shakarlarning massa kontsentratsiyasi, g/100sm
|
5,0+0,5
|
Perexda titrlanadigan kislotalarning massa kontsentratsiyasi. sharob uchun kislota. g/dm3
|
6,0+2,0
|
Uchuvchan kislotalarning massa kontsentratsiyasi sirka kislotasiga nisbatan kislota, g / dm3
|
1,2
|
Oltingugurt kislotasining massa konsentratsiyasi, mg / dm3
|
200
20
|
Kamaytirilgan ekstraktning massa kontsentratsiyasi, g / dm3
|
15,0
|
Temirning massa kontsentratsiyasi, mg / dm3
|
15,0
|
Texnologik jarayon quyidagilardan iborat:
Korxonaninng texnalogik chizmasi.
VPKS-10A liniyasidagi oqimda qizil stol vinolarini tayyorlashning asosiy texnologik sxemasi Magarach instituti tomonidan Qrimning Rosglavvino vino zavodi bilan birgalikda ishlab chiqilgan. VPKS-10A liniyasi prototipining davlat sinovlari 1963 yilgi vinochilik mavsumida Qrimning Rosglavvino vino zavodida o'tkazildi.
Ushbu sxema tubdan yangi bo'lib, unda pulpada davriy fermentatsiya jarayoni chiqarib tashlanadi va uning o'rniga ikkita uzluksiz jarayon - oq usulda shrot fermentatsiyasi va yangi xamirdan allaqachon fermentlangan oqimda bo'yoq, tanin va aromatik moddalarni olish. vino materiallari [33 va 34].
Shunday qilib, rang berish va taninlarni olish fermentatsiyadan oldin va fermentatsiya paytida emas, balki asosiy fermentatsiya tugagandan so'ng sodir bo'lmaydi. Ushbu usul bilan aromatik, rang beruvchi va taninlarning to'liq ekstraktsiyasi ta'minlanadi va muhitning nisbatan yuqori quvvati tufayli ekstraktsiya jarayoni ancha tezlashadi. Chiziqning birinchi versiyasi qizil stol vinolarini tayyorlash uchun barcha jarayonlarning to'liq uzluksizligini ta'minlaydi [32]. Biroq, ishlab chiqarish sinovlari to'liq uzluksiz versiyani himoya qilish mumkin emasligini ko'rsatdi. Texnologik sxema qayta ishlab chiqilgan va in-line qilingan. Staker olib tashlandi, uning rolini sxemaning yangi versiyasida ekstraktor bajaradi [35].
VPKS-10A liniyasi har bir nav uchun 5 t/soat quvvatga ega ikkita qizil uzum navini bir vaqtning o'zida qayta ishlash yoki kerak bo'lganda umumiy liniya quvvati 10 t/soat bo'lgan bitta navni qayta ishlash bilan normal ishlashni ta'minlaydi. yoki 10 soatlik uzum zahirasi bilan kuniga 100 tonna).
VPKS-10A ishlab chiqarish liniyasi quyidagi mashina va qurilmalardan iborat
(2-rasm):
2-rasm. VPKS-10A liniyasida qizil stol vinolarini tayyorlashning texnologik sxemasi: 1 - VPSH-10 ozuqa bunkasi, 2 - TsDG-20A maydalagich-destemmer, 3 - PMN-28 pulpa nasosi, 4 - VEKD-5 ekstraktor, 5 - press PND-5, 6 - nasos H-21, 7 - bosimli idish, 8 - 750 dal sig'imli fermentatsiya tanki, 9 - saqlash tanki, 10 - pomaza uchun konveyer, 11 - tizmalar uchun konveyer
MAHSULOT NARXLARINI HISOBLASH
Sharob sanoati korxonasini samarali boshqarish uchun faoliyatni amalga oshirish xarajatlari to'g'risida aniq ma'lumotga ega bo'lish kerak. Har bir kompaniya buning uchun qanday xarajatlar kerakligini, mahsulotni qanday narxda sotish mumkinligini va bir vaqtning o'zida qanday foyda olishini bilishni xohlaydi? Mahsulot tannarxi uni sotish narxining asosidir. Shuning uchun korxonaning iqtisodiy farovonligi mahsulot tannarxini rejalashtirilgan hisob-kitoblarning to'g'riligiga bog'liq.
Sotilgan tayyor mahsulot tannarxi quyidagilardan iborat:
* ishlab chiqarish tannarxi;
¾ taqsimlanmagan doimiy qo'shimcha xarajatlar va ortiqcha ishlab chiqarish xarajatlari.
Tannarx qiymati korxonaning mahsulot ishlab chiqarish va sotish uchun barcha xarajatlarining puldagi ifodasidir.
Xarajatdan farqli o'laroq, tannarx umumiy emas, balki korxonaning o'ziga xos narxidir. U ishlab chiqarayotgan mahsulotni ishlab chiqarish va sotish korxonaga nimaga tushadiganligini ko'rsatadi. Korxonaning butun ishlab chiqarish-xo'jalik faoliyatining sifati konsentrlangan shaklda tannarxda o'z ifodasini topadi: ishlab chiqarish vositalaridan foydalanish darajasi qanchalik yuqori bo'lsa, xom ashyo, materiallar, yoqilg'i, elektr energiyasi shunchalik tejamkor sarflanadi, kamroq. ish vaqtining yo'qolishi, boshqaruv apparati qanchalik samarali bo'lsa, mahsulot tannarxi shunchalik past bo'ladi.
Xarajatlarni kamaytirish uchun malakali kurashish uchun uning nimadan iboratligini va uning hajmiga qanday omillar ta'sir qilishini yaxshi bilish kerak.
Xarajatlar tarkibi deganda uning tarkibi tushuniladi, u mahsulot tannarxi qanday elementlardan iboratligini, shuningdek, butun mahsulotga nisbatan qaysi qismini ko'rsatadi.
Kalkulyatsiya - ishlab chiqarish birligi yoki bir xil turdagi mahsulotlar guruhini ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining jadvalli hisobidir.
Hisoblash naqd pulda amalga oshiriladi. Hisoblash asosida har bir mahsulot turi bo'yicha korxonaning asosiy bahosi shakllantiriladi.
Mahsulot tannarxini hisoblash quyidagi xarajatlarni o'z ichiga oladi:
* xom ashyo va materiallar - mahsulot birligiga asosiy va yordamchi materiallarning xom ashyo xarajatlari normalari asosida hisoblanadi;
¾ sotib olingan butlovchi qismlar, yarim tayyor mahsulotlar, ishlar va xizmatlar - ularning miqdori va qiymati iste'mol stavkalari va narxlariga muvofiq belgilanadi;
¾ texnologik maqsadlar uchun yoqilg'i va energiya - mahsulot birligiga an'anaviy yoqilg'ining iste'mol darajasi, tabiiy yoqilg'ining an'anaviy yoqilg'iga aylantirish koeffitsienti, kompaniya ma'lumotlariga ko'ra yoqilg'i narxlari asosida hisoblanadi ;
* qayta ishlanadigan chiqindilar (olib tashlangan) - ishlab chiqarish chiqindilari hisobga olinadi,
¾ korxonada foydalaniladi yoki shartnoma narxlarida sotiladi;
ẑ asosiy ishlab chiqarish xodimlarining asosiy va qo'shimcha ish haqi - mahsulot ishlab chiqarish bilan shug'ullanadigan ishchilar uchun korxonada (tsexda) qabul qilingan ish haqi tizimlari va tarif stavkalari va ish haqi stavkalariga muvofiq hisoblanadi, shuningdek, qo'shimcha to'lovlarni o'z ichiga oladi; qonun hujjatlarida nazarda tutilgan nafaqalar, kafolatlangan va kompensatsiya to'lovlari, ishlab chiqarish vazifalari va funktsiyalarini bajarish bilan bog'liq bonuslar;
* ijtimoiy tadbirlar uchun ajratmalar - ishlab chiqarish xodimlarining asosiy va qo'shimcha ish haqiga nisbatan 38,2% foiz sifatida qonun bilan belgilangan normalardan foydalangan holda hisoblangan xarajatlarni o'z ichiga oladi;
¾ asbob-uskunalarga texnik xizmat ko'rsatish va ulardan foydalanish xarajatlari - asosiy ishlab chiqarish fondlarini to'liq yangilash xarajatlari amortizatsiya ajratmalari (15%) va kapital ta'mirlash (8-10%), ishlab chiqarish va ishlov berish uskunalari narxini o'z ichiga oladi. asbob-uskunalarga texnik xizmat ko'rsatish va ulardan foydalanishning umumiy qiymati ishchilarning ish haqiga (170%);
ẑ qo'shimcha xarajatlar - sexni tashkil etish, texnik xizmat ko'rsatish va boshqarish funktsiyalarini bajarish xarajatlarini o'z ichiga oladi, ya'ni. ijtimoiy tadbirlar uchun ajratmalar, ustaxona maqsadlari uchun bino va inshootlarning amortizatsiyasi, binolarni, shuningdek, ustaxonalar uchun mo'ljallangan ob'ektlarni joriy ta'mirlash va saqlash xarajatlari, ustaxona uchun kam qiymatli inventarlarning eskirishini hisobga olgan holda rahbar va boshqa ustaxonalar xodimlarining ish haqi. ishchilarning ish haqiga maqsadlar (5 baravar ko'p).
Qo'shimcha xarajatlarning o'ziga xos xususiyati shundaki, ular doimiy va o'zgaruvchanlarga bo'linadi, ularning ro'yxati va tarkibi korxona tomonidan mustaqil ravishda belgilanadi.
Faoliyat hajmi o'zgarganda doimiy qo'shimcha xarajatlar miqdori bir xil bo'lib qoladi. Ruxsat etilgan har bir mahsulotga taqsimlash bazasidan (ish vaqti, ish haqi, faoliyat hajmi, to'g'ridan-to'g'ri xarajatlar) normal quvvatda taqsimlanadi. O'z navbatida, korxonaning umumiy ishlab chiqarish doimiy xarajatlari taqsimlangan va taqsimlanmaganlarga bo'linadi.
Taqsimlangan doimiy qo‘shimcha xarajatlar summasi ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladi. Taqsimlanmagan doimiy xarajatlar summasi bunday xarajatlar yuzaga kelgan oyda (tayyor mahsulotni sotish sanasidan qat'i nazar) sotilgan mahsulot tannarxiga kiritiladi. Ishlab chiqarish tannarxi ma'muriy xarajatlar va tarqatish xarajatlarini o'z ichiga olmaydi, lekin narx belgilashda ushbu xarajatlar moddalari (ma'muriy xarajatlar va tarqatish xarajatlari) hisobga olinadi.
Korxonaning ishi, pirovardida, mahsulot tannarxini pasaytirishi va qo'shimcha foyda olishi kerak. Shu maqsadda biz o'zgaruvchan joriy xarajatlarni aniqlaymiz. Bular xom ashyo va materiallar, yoqilg'i va elektr energiyasi, ish haqi, ijtimoiy tadbirlar uchun ajratmalar, mehnatni muhofaza qilish, asbob-uskunalarni saqlash va ishlatish, ishlab chiqarish hajmining o'zgarishiga qarab yarim doimiy xarajatlarning o'zgarishi. Hisob-kitoblar natijalari qiyosiy jadvalda umumlashtiriladi. Har bir xarajat moddasi uchun oldindan hisob-kitob qilamiz. Maqola xom ashyo va materiallar ishlab chiqarish birligiga xom ashyo va materiallar sarfi uchun tasdiqlangan normalarga muvofiq hisoblanadi.
ming dekalitr chiqarish uchun xomashyo, asosiy va yordamchi materiallar, yoqilg'i, energiya, suv, idishlar va qadoqlash materiallariga bo'lgan ehtiyoj va ularning tannarxini hisoblash . vinolar 2.9-jadvalda keltirilgan; 2.10; 2.11.
ming dekalitr vino ishlab chiqarish uchun xom ashyo, asosiy va yordamchi materiallarga bo'lgan ehtiyojni hisoblash
|
|
|
|
|
|
|
Xomashyo
|
Birlik
|
1000 dona uchun iste'mol darajasi
|
UAH birligi uchun narx.
|
birlik narxi mahsulotlar UAH.
|
Emissiya narxi
|
Barcha emissiyaning narxi UAH.
|
Vino materiali
|
berdi
|
1058.5
|
41
|
43398.5
|
29638
|
1215158
|
Jami
|
-
|
-
|
-
|
43398.5
|
-
|
1215758
|
Yordamchi materiallar.
|
|
|
|
|
|
|
Kadifit
|
kg
|
0,9
|
28
|
25.2
|
25.2
|
705.6
|
Jelatin
|
kg
|
3
|
45
|
135
|
84
|
3780
|
Bentonit
|
kg
|
o'ttiz
|
3.3
|
99
|
840
|
2772
|
filtr varaqlari
|
kg
|
40
|
27
|
1080
|
1120
|
30240
|
sodali suv
|
kg
|
2.9
|
2.5
|
7.25
|
81.2
|
203
|
Jami
|
-
|
-
|
-
|
1346.45
|
-
|
37700.6
|
2.10-jadval - Idishlar va qadoqlash materiallari iste'molini hisoblash
|
|
|
|
|
|
|
Xomashyo
|
Birlik
|
1000 dona uchun iste'mol darajasi
|
UAH birligi uchun narx.
|
Birlik ishlab chiqarish tannarxi UAH.
|
Emissiya narxi
|
Barcha emissiyaning narxi UAH.
|
Konteyner (0,75)
|
lekin
|
14598
|
1.3
|
18977.4
|
408744
|
531367.2
|
Tirbandliklar
|
Kompyuter
|
14817
|
0,65
|
9631.05
|
414876
|
269669.4
|
Belgilash to'plami
|
Kompyuter
|
14700
|
0,35
|
5145
|
411600
|
144060
|
Aktsiz markasi
|
Kompyuter
|
14656
|
0,08
|
1172.48
|
410368
|
32829.44
|
Gofrirovka qilingan paketlar
|
Kompyuter
|
1019
|
2.5
|
2547.5
|
28532
|
71330
|
Gofrirovka qilingan qismlar
|
m 2
|
132.45
|
0,7
|
92.715
|
3708.6
|
2596.02
|
yopishqoq lenta
|
kg
|
25.47
|
17
|
432.99
|
713.16
|
12123.72
|
Jami
|
X
|
X
|
X
|
37999.135
|
X
|
1063975.78
|
2.11-jadval - Yoqilg'i, energiya, suvga bo'lgan ehtiyoj va ularning tannarxini hisoblash
|
|
|
|
|
|
|
Xomashyo
|
Birlik
|
Iste'mol darajasi
|
Narxi, UAH
|
birlik narxi mahsulotlar UAH.
|
Emissiya narxi
|
Barcha emissiyaning narxi UAH.
|
Issiqlik energiyasi
|
Gkal
|
1.5
|
36.5
|
54,75
|
42
|
1533
|
El/energiya
|
kVt/soat
|
150
|
1.2
|
180
|
4200
|
5040
|
Suv
|
m 3
|
2.8
|
8
|
22.4
|
78.4
|
627.2
|
Sovuq
|
kkal
|
105520
|
0,16
|
16883.2
|
2954560
|
472729.6
|
Jami
|
X
|
X
|
17140.35
|
X
|
479929.8
|
|
2.12-jadval - Vino materiallarini ishlab chiqarish liniyasining rejalashtirilgan hisobi, hajmi 28 ming dekalitr.
|
|
|
Narxlar bo'yicha maqolalar
|
Narx narxi
|
|
UAH ishlab chiqarish birliklari.
|
Barcha mahsulotlar UAH.
|
|
Xom ashyo va asosiy materiallar
|
43398.5
|
1215158.0
|
Yordamchi materiallar
|
1346.5
|
37700.6
|
Qadoqlash materiallari
|
37999.1
|
1063975.8
|
Asosiy va qo'shimcha ishlab chiqarish ishchilarining ish haqi
|
7928.0
|
221984.2
|
Ish haqi 38,1%
|
3020.6
|
84576.0
|
Yoqilg'i, energiya, suv
|
17140.35
|
479929.8
|
Ishlab chiqarish ishchilarining asosiy va qo'shimcha ish haqining (170%) asbob-uskunalarni saqlash va ishlatish xarajatlari
|
13477.6
|
377373.1
|
Ishlab chiqarish xodimlarining asosiy ish haqi va qo'shimcha ish haqining 5 baravari miqdorida umumiy ishlab chiqarish xarajatlari
|
39640
|
1109921.0
|
Ishlab chiqarish tannarxi
|
163950.2
|
4590618.5
|
Ishlab chiqarish tannarxi miqdoridan noishlab chiqarish xarajatlari (2,5%)
|
4098.8
|
114765.5
|
To'liq ishlab chiqarish tannarxi
|
168049
|
4705384.0
|
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI MEHNAT VA AHOLINI IJTIMOIY MUHOFAZA QILISH VAZIRINING
BUYRUG‘I
|
| |
