|
Kuch. Inertsial sanoq tizimlari. Nyutonning 1-qonuni. Jism massasi. Nyutonning 2-qonuni Nyutonning 3-qonuni
|
| bet | 12/15 | | Sana | 21.05.2024 | | Hajmi | 3,04 Mb. | | #247733 |
Bog'liq Dinamika asoslari2.2 Rangni spektral tabiyati.
Rangtasvirning ilmiy negizini rangshunoslik fani tashkil qiladi. Rangshunoslik
bo`lg`usi rassomlarga ranglarning tabiatda hosil bo`lishi va tarqalishi masalalarini,
ularningatrof-muhit ta`siridao`zgarib ko`rinishini, bo`yoqlarni tayyorlash va
ulardan foydalanish yo`llarini o`rgatadi. Markaziy Osiyoda ranglar haqidagi ta`limot qadimdan kitob miniaturasi,
naqqoshlik va devorlarga freska pannolar ishlash bilan bog`liq holda rivojlanib
krlyan. Chunki, musavvirlikhunari rang tanlash va ularni tayyorlay bilishni talab
ctgan. Shuning uchun har bir shogird, avvalo, rang tayyorlash sirlarini vii sliti
ishga bog`liq kimyoviy jarayonlarni o`rgangan.
Ranglarning tabiatda qanday hosil bo`lish va tarqalish hodisalari ijmlimdan
olimlar va rassomlarning diqqatini tortgan. Uyg`onish davri buyuk olimlari va
nazariyachilari Leon Battista Alberti, Leonardo da Vinchi va boshqalar rangtasvir
bo`yicha asarlarida ranglarning xususiyatlari haqi yozganlar.
Atoqli va mashhur olimlar Nyuton, Lomonosov, Gelmgoltsl ranglarning
mohiyatini ilmiy asosda tekshirganlar.
Isaak Nyuton qator tajribalar o`tkazib, oq yorug`likning ko`p rangl ekanligini
isbotlagan, ekranda spektr ranglami hosil qilgan. Buning uchur Nyuton quyoshning
oq yorug`ligini derazadagi qora pardaning ingichki tirqishidan o`tkazgan va yo`liga
uch qirrali prizma qo`ygan, natijada ekrandl bar xil ranglardan iborat keng
yorug`lik dastasi ko`ringan. Ekranda ko`ringaij ranglar spektr ranglar bo`lib, ular
quyidagicha joylashgan edi: qizil" zarg`aldoq, sariq, yashil, zangori, ko`k va
binafsharang.
Maxsus asbob-spektroskop yordamida ko`plab aniq va ravshan spektrl;
hosil qilish mumkin.
Oq yorug`lik aslida murakkab bo`lib, rangdorlik jihatidan shunchalik turli
tuman-ki, bir rangdan ikkinchisiga o`tishda yana bir qator rang tuslari seziladi.
Spektr ranglarni yomg`ir yog`ib o`tgandan keyin osmonda paydo
bo`ladigan kamalakda, favvoralardan otilayotgan suv zarralarida kuzatisl
mumkin. Spektr ranglarni qayta bir joyga to`plansa, oq yorug`lik hosil bo`ladi.
Nyuton ranglarni fizika fani nuqtayi nazaridan o`rgangan bo`lsa, nemif
sholri va san`atshunosi I.V.Gyoteni ko`proq ranglarning kishi organizmi"
ko`rsatadigan ta`siri qiziqtirgan.
Gyote «Rang haqidagi ta`limot» nomli asarida ranglarni iliq va sovui
tuslarga ajratib, iliq (sarg`ish-qizil) ranglar kishida kayfi chog`lik tuyg`usini
sovuq (havorang-yashil) ranglar esa, ma`yuslik tuyg`usini uyg`otishi haqida
yozgan.XIX asrda nemis tabiatshunos olimi G.L.Gelmgolts rangshunosli
nazariyasida muhim yangilik yaratgan. Ko`p yillik tajribalari asosida xromati
ranglarni uchta asosiy alomati - rang toni (nomi), rangning och-to`qligi v
to`yinganligi asosida turkumlash kerakligini ko`rsatgan. Rang muammolarini o`rganishga yapon olimlari hamisha jiddiy
qarashgani Hozir ham dunyoda yagona bo`lgan Tokio rang institutida inson
qalbiga ta`sir etadigan tabiat hodisasi - rang atroflicha o`rganiladi.
Ranglarning nomini ifodalovchi, ya`ni ularning birini qizil, ikkinchisini ko`k,
uchinchisini binafsha va hokazo deb atalishiga asos bo`lgan belgisj rang toni
deyiladi.
Biror xromatik rangga ozroq kulrang qo`shsak, uning sho`xchanlig pasayib,
nursizlanadi. Bu hol rangning kam to`yinganligidan, ya`ni unin tarkibida sof
bo`yoqning kamayganligidan darak beradi. Demak, rangnin to`yinganligi deganda,
uning kulrangga nisbatan rangdorlik darajasini tozaligini tushunish kerak.
Yuqorida aytilganlardan ma`lum bo`ldiki, xromatik ranglar bir-biridan uchta asosiy
xossasi - rang toni (rangning o`zi), rangning och-to`qligi va to`yinganligi bilan farq
qilar ekan. Spektrni sinchiklab kuzatsak, uning eng chekkasidagi qizil va binafsha
ranglari orasida o`xshashlik alomatlarini sezamiz. Ikkala rang bir-biriga qo`shilsa,
ularning oralig`ida qirmizi ranglar hosil bo`ladi. Bu hosil bo`lgan rangni qizil rang
bilan binafsha rangning o`rtasidajoylashtirib, spektr tutashtirilsa, halqa kelib
chiqadi. Buni rangshunoslikda ranglar doirasi deb yuritiladi.
Ranglar doirasida qizil, qizg`ish zarg`aldoq, sariq, sarg`ish yashil, yashiltab
zangori, havorang, ko`kimtir havorang, ko`k ko`kimtir binafsha, qirmizi
ranglarning har xil tuslari ko`rinadi.
Ranglar doirasida rang tuslari juda ko`p bo`lishi mumkin. Lekin, kn`zlarimiz
ularning 150 taga yaqinini ajratishga qodir. Ranglarning doira ho`ylab joylanish
tartibi muayyan saqlanadi.
Rang doirasi ikki teng bo`lakka bo`linsa, birinchi yarmida qizil, zarg`aldoq,
Mirn`ish yashil (pistoli) ranglar, ikkinchi yarmida esa yashil havorang, feruza,
zangori, ko`k binafsha ranglar joylashadi. Doiraning birinchi vai inidagilar iliq
ranglar, ikkinchi yarmidagilar esa sovuq ranglardir. Bunday nninlanishga sabab -
qizil, sariq ranglar olovni, qizigan temirni, cho`g`ni cslalsa, havorang, zangori,
yashil ko`klar esa muzning, suvning rangini eslatadi. Bu farqlanish nisbiy bo`lib,
har qanday iliq, ham o`ziga nisbatan iliq oq rang yonida sovuq bo`lib ko`rinishi va
|
| |
