Yechimi:
Xarajatlar turlari va markazi
Bahosi,
so‘mda
1
To‘g‘ri material xarajatlar:
a) Plastmassa (90 so‘m x 0,040 metr kvadrat)
b) Bir dona xarakatlantiruvchi mexanizm
3,60
2,50
2
To‘g‘ri ish haqi xarajatlari:
a) shtamplash sexida
(0,01 soat/qalam x 80 so‘m)
b) yig‘ish sexida
(0,05 soat/qalam x 100 so‘m)
0,80
5,00
3
Umumishlab chiqarish xarajatlari:
a) o‘zgaruvchani (0,01 + 0,05) = 0,06 x 135 so‘m
b) doimiysi (0,01 + 0,05) = 0,06 x 90 so‘m
8,10
5,40
Bir dona ruchkaning me’yorlashtirilgan ishlab chiqarish
tannarxi
(1+2+3)
25,40
Jadval
ma’lumotlaridan
ko‘rinib
turibdiki,
ishlab
chiqarilishi
rejalashtirilayotgan bir dona mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi 25 so‘m 40
tiyinga teng bo‘lmoqda. Navbatdagi masala, uning sotish bahosini belgilab olish.
Agar shu ko‘rsatkich belgilab olinsa, yuqorida qayd qilganidek, mahsulotni
sotishdan olinadigan daromadni, xarajatlarni hisoblash va olinadigan daromaddan
to‘lanadigan soliq miqdorlarini hisoblash va nihoyat sof foydani ham hisoblab
topish mumkin. E’tibor qilingan bo‘lsa, ushbu misolni yechish jarayonida ishlab
chiqarilishi rejalashtirilayotgan bir dona mahsulotning nafaqat ishlab chiqarish
tannarxini, shuningdek boshqa bir qator muhim amallarni ham bajarilgan va
me’yorlar hisoblangan, ko‘rsatkichlar topilgan. Xususan, bir qator me’yorlarning
ishlash mexanizmini kuzatilgan, xarajatlarni alohida turlari bo‘yicha hisobga olish
hamda ishlab chiqarish tannarxini hisoblash tartibi keltirilgan
Xulosa
Xarajatlar mahsulotlarni ishlab chiqarish, tovarlar sotish, ishlar bajarish va
xizmatlar ko’rsatish bilan bog’liq bo’lgan sarflarning puldagi ifodasidir.
Bevosita xarajatlar korxonalarga mahsulotlarni ishlab chiqarish bilan
to’g’ridan-to’g’ri bog’liq bo’lgan xomashyo va materiallar, mehnatga haq
to’lash (ajratmalari bilan birga), ishlab chiqarishda foydalanilayotgan asosiy
vositalar amortizatsiyasi kabi xarajatlar kiradi.
Ishlab chiqarish yo’nalishidagi hamma xarajatlar mahsulot tannarxiga
kiritiladi. Bu esa ishlab chiqarishga sarflangan xarajatlarni to’liq va o’z vaqtida
hisobga olish, shuningdek, moddiy, mehnat va moliyaviy resurslarni tejash
hamda ulardan samarali foydalanish ustidan nazorat qilishga imkon beradi.
Bilvosita xarajatlar esa mahsulotlar ishlab chiqarish bilan bog’liq bo’lmagan
xarajatlar hisoblanib, ularga ma’muriy-boshqaruv xarajatlari, boshqaruv asbob-
uskunalarini saqlash va foydalanish xarajatlari kiradi.
Rejalashtirilishiga qarab xarajatlarni qisqa va uzoq muddatli xarajatlarga
ajratish mumkin. Qisqa muddatli xarajatlar korxonaning taktik maqsadlarini
amalga oshirishga imkon beradi.
Xarajatlarni taqsimlash
– bu ishlab chiqarish xarajatlarini aniq xarajatlar
obyektiga olib borish jarayonidir. Masalan, bitta ishlab chiqarish joyida bitta
mahsulot emas, balkim bir necha turdosh mahsulotlar ishlab chiqarilayapti, stollar,
stullar, kreslolar. Shu joyda xarajatlarni aynan ana shu obyektlar bo‘yicha to‘g‘ri
hisoblash va taqsimlash juda muhim.
Xarajatlar obyekti
– bu tashkiliy tuzilma, shartnoma yoki boshqa hisob
birligi hisoblanib, undan xarajatlar to‘g‘risida ma’lumot olinadi va u orqali
jarayonlar, mahsulotlar, ishlar va kapital qo‘yilmalar loyihalarining tannarxi
(qiymatlari) o‘lchanadi.
Xarajatlarni taqsimlashning jarayoni uchun zarur bo‘lgan yana bir tushuncha -
xarajatlar markazi tushunchasi hisoblanadi.
Xarajatlar markazi
– bu tashkiliy birlik yokifaoliyat doirasi bo‘lib, aynan shu
yerda mahsulotni ishlab chiqarish bilan bog‘liq barcha xarajatlar to‘g‘risidagi
ma’lumotlarni to‘plash maqsadga muvofiqdir. Ko‘p hollarda bu nisbatan mustaqil
bo‘lmagan kichik darajadagi tarkibiy tuzilma bo‘lib, u ishlab chiqarish uchastkasi,
brigada, sex bo‘lishi mumkin.
Ishlab chiqarilayotgan mahsulot birligining tannarxini jarayonli usul orqali
hisobga olishda, doimiy ishlab chiqarishda mavjud bo‘lgan asosiy ishlab chiqarish
hisobot davrining boshi va oxiri uchun shartli tugallangan mahsulot ko‘rinishini
oladi.
Shartli mahsulot birligi yoki shartli ishlab chiqarish hajmi tushunchasi ma’lum
muddat davomida tayyorlangan mahsulot sonini o‘lchash uchun ishlatiladi. U
to‘liq tugallanmagan mahsulotlarni shartli tayyor mahsulot sifatida hisobga olishga
imkon beradi. Bu ko‘rsatkich quyidagiga teng bo‘ladi, ya’ni:
hisobot davri mobaynida ishlab chiqarila boshlangan hamda to‘liq tugallangan
ko‘rinish olgan mahsulotlarning umumiy soni;
ana shu hisobot davri boshi va oxiriga mavjud bo‘lgan tugallanmagan ishlab
chiqarish uchun qilingan xarajatlarni ifoda etadi.
Mahsulot tannarxini hisoblashning jarayonli usulida to‘g‘ri moddiy xarajatlar
mahsulotni ishlab chiqarish xarajatiga ishlab chiqarish jarayoni boshlanishi bilan
kiritilishini nazarda tutadi. Qayta ishlash xarajatlari yoki qo‘shilgan xarajatlar
nomini olgan to‘g‘ri mehnat xarajatlari va umumishlab chiqarish xarajatlari esa
ishlab chiqarish sikli davomida teng miqdorda taqsimlanadi va ishlab
chiqarilayotgan mahsulot tannarxiga kiritilib boriladi. Shuning uchun materiallar
bo‘yicha shartli mahsulot birligi soni qo‘shilgan xarajatlar bo‘yicha shartli
mahsulot birligidan farq qiladi.
|
