M. E. Mamarajabov, D. E. Toshtemirov, O‘. A. Yuldashev informatika o‘qitish metodikasi

115 
Rolli o‘yinlarda o‘quvchi turli xil xarakterli inson obraziga qalban 
kirishib ketadi. O‘yinda o‘quvchilarga asosan tugallanmagan vaziyatlar 
aks etgan, muamoli sahna ko‘rinishi rollari beriladi. O‘quvchilar ushbu 
muammoli rollarni mustaqil ravishda oxiriga yetkazib o‘ynashlari shart. 
Teatr dasturlarida rolli o‘yinlar o‘quvchilarni boshqa insonlarni 
tushunishga o‘rgatadi. Ushbu usul o‘quvchilarni mustaqil fikr yuritishga, 
xayotda 
har 
qanday 
sharoitda 
ham 
o‘zini 
tuta 
bilishga 
tarbiyalanganligiga hamda mustaqil xayot kechirishdagi o‘zini 
qarashlarini asoslab bera oladigan inson sifatida shakllantiradi.
1.
tayyorlash bosqichida xayotdagi biror muammo, vaziyatni 
ko‘rsatish uchun ssenariy tayyorlanadi. Masalan, sud jarayoni ilmiy 
kengashda muhokama, korxona rahbari qoshidagi ishchi yig‘ilish va h.k. 
o‘yinda qo‘atnashuvchilarga yo‘l – yo‘ruqlar beriladi. O‘yinni o‘tkazish 
uchun ekspertlar tanlanadi. Qatnashuvchilar bu ekspertlarda
o‘yingacha kerakli ma’lumotlarni olishadi. O‘quvchilar rollarini 
o‘zlari tanlab olishi yoki o‘qituvchi tomonidan bo‘lib berilishi mukmin. 
Shundan so‘ng, o‘yinda qatnashuvchilar rollar ustida mashq qiladilar, 
ishlaydilar. Bu bosqich odatda 1,5 - 2 haftaga cho‘ziladi.
2.
o‘yinni o‘tkazish bosqichida o‘quvchilar o‘zlariga bo‘lib berilgan 
rollarni o‘z mustaqil fikr g‘oyalaridan kelib chiqib, xayotda shunday 
vaziyatda o‘sha inson qanday yo‘ltutardi, shular haqida fikr mulohaza 
yuritib o‘ynaydilar. O‘qituvchi o‘yin davomida tomoshabin sifatida 
bo‘ladi. Ayrim xollardagina o‘yinga aralashishi mumkin.. bunda qisqa, 
aniq va lo‘nda harakat qilishi kerak bo‘ladi. Ishchan o‘yinlar turlariga 
qarab , o‘yinda qatnashayotganlarning ishga nisbatan munosabati orqali: 
g‘oyalar generatori, ishlab chiquvchi, taqlid qiluvchi, bilimdon; tahlil 
qiuvchi (analitik) bo‘lishi; yangilikka munosabat orqali: faol, ehtiyotkor 
tanqidchi, konservator (eskilik tarafdori) bo‘lishi; tutgan o‘rniga qarab: 
tashkilotchi, muvofiqlashtiruvchi, umumlashtiruvchi, nazoratchi, trener 
va h.k. bo‘lishi mumkin.
3.
Muhokama 
va 
baholash 
bosqichida 
ekspertlar, 
o‘yin 
ishtirokchilari, tomoshabinlar o‘yinni tahlil qilish, muhokama qilish 
imokniyatiga ega bo‘ladilar, xayot bilan o‘xshashlikka, o‘quv fani bilan 
bog‘liqlikka e’tibor beriladi va o‘qituvchi tomonidan yakunlanib 
baholanadi.
Bahs – munozara – o‘quvchilarni tanlangan mavzu sohasida 
munozara qilishga o‘rgatish, ularninng bilimlarini chuqurlashtiradi, o‘z 
fikrlarni asoslash qobiliyatini rivojlantiradi.
Munozarani o‘tkazish uchun:

116 
1.O‘qituvchi baxs – munozara mashg‘uloti uchun muammoli mavzu 
tanlaydi va o‘quvchilari taklif etaldi.
2.
O‘qituvchi qatnashuvchilarga muammoni «Aqliy hujum» usuli 
bilan yechishni vazifa qilib yuklaydi va uni o‘tkazish tartibini belgilaydi.
3.
O‘qituvchi «Aqliy hujum» vaqtida bildirilgan g‘oya va fikrlarni 
yozma ravishda yozishni taklif etadi yoki ularni yozish uchun kotib 
tayinlaydi.
4.
O‘qituvchi o‘quvchilarni ikki guruhga ajratadi va sinfni ikii 
tomoniga qator qo‘yilgan stolar yoniga o‘tqazadi va har bir guruh 
qatnashchilari qaysi nuqtai nazarni himoya qilishlarini belgilaydi. 
Shundan so‘ng 1- guruh o‘quvchilariga numerlangan varaqlar tarqatiladi 
va 5 – minut davomida o‘zlari ma’qullayotgan nuqtai nazar foydasiga 
bitta dalilni yozish topshiriladi.
5.
1- guruh a’zolari tomonidan yozilgan varaqlar qarshi guruhlari 
shuriklariga beriladi. Ular sheriklarining dalillariga qarshi javob topishi 
va yozishi uchun hamda o‘z qarshi dalililarini bayon qilishlari uchun 10 
minut vaqt ajratiladi.
6.
O‘quvchilar bilimlarini aniqlash uchun dalillar almashtirishni 2- 3 
marta takrorlash yetarlidir.
7.
Baxslarga yakun chiqarishning yaxshi shakli ikkala tomonga 
qaratilgan savodir: qarshi tomonnning eng yaxshi dalil isbotlari qaysilari 
bo‘ldi?
8.
O‘qituvchi tomonidan munozara qatrnashchilarini baholash. 
Ammo bu haqda o‘quvchilarni darsning boshidayoq ogohlantirishi 
kerak.

Download 5,02 Mb.