O‘qitishning zamonaviy vositalari

117 
•
didaktik materiallarning turlari bilan tanishib chiqish; 
•
ushbu materiallarning didaktik imkoniyatlarini aniqlash; 
•
ularni tayyorlash va ta’lim jarayonida foydalana olishni o‘rganish; 
•
didaktik materiallardan foydalanishda qo‘llaniladigan vositalarning 
turlari, ishlash tamoyilari va ularning tuzilishini bilish; 
•
ulardan to‘g‘ri va o‘rinli foydalanishni bilish; 
•
ularning didaktik imkoniyatlarini aniqlay olishni bilishi;
•
didaktik vositalardan tuzilgan majmualar bilan tanishish va 
ularning didaktik imkoniyatlarini tahlil qila olish;
•
mashg‘ulot uchun majmua tuzishni o‘rganish va h.zo.
Yuqoridagilardan ko‘rinadiki, o‘qitishning didaktik vositalari 
bo‘lg‘usi o‘qituvchilarni kelgusidagi kasbiy faoliyati jarayonida zarur 
bo‘ladigan bilim, ko‘nikma va malakalar bilan qurollantiradi.
Har birimizga hayotiy faoliyatimizdan ma’lumki, istalgan biror bir 
ishni sifatli va samarali amalga oshirishimiz uchun biz albatta tegishli 
vositalardan foydalanamiz. 
Masalan: tuproqqa ishlov berishda yumshatish vositalaridan 
foydalanamiz. Bunda tuvakdagi gul uchun kichik yumshatgich 
belkurakchalardan, bog‘dagi tuproqqa ishlov berishda ketmon va 
belkuraklardan, bir necha gektarlik ekinzor dalalarni shudgor qilishda 
traktorlardan foydalanamiz. O‘z- o‘zidan ko‘rinib turibdiki, biror ishni 
bajarishda vosita bo‘lmasa u ishlarni amalga oshirishda qiyinchiliklarga 
duch kelishimiz aniq. Hatto ba’zilarini amalga oshirish imkoni ham 
bo‘lmasdi. Jumladan, belkurak yoki ketmon yordamida bir necha 
gektarlik er maydonini yumshatish imkoniyati qanchalik past bo‘lishi 
hammamizga 
ayon. 
Xuddi 
shu 
kabi 
mahsulot 
tayyorlashda 
dastgohlardan, yuk yoki pasajirlarni tashishda transportlardan, ommaga 
axborot yetkazishda ommaviy axborot vositalaridan foydalanmasdan 
turib mazkur ishlarni sifatli va samarali amalga oshirib bo‘lmas edi. 
Kundalik hayotdagi kabi ta’lim jarayonini amalga oshirishda ham 
turli xil vositalardan foydalaniladi. Bular ta’lim vositalar deb yuritiladi.
Demak, ta’lim jarayoni samaradorligini oshirishga va uni yanada 
takomillashtirishga xizmat qiluvchi vositalar ta’lim vositalari hisoblanar 
ekan. 
Ta’lim vositalari - bizga tanish, hayotimizda uchraydigan, hatto biz 
doimo foydalanib yurgan vositalar ham bo‘lishi mumkin. Bundan 
ko‘rinadi- ki, ta’lim jarayonida qo‘laniladigan vositalarning hammasi 
ham aynan ta’lim berish uchun ishlab chiqarilgan vosita bo‘lmasligi 
mumkin ekan. Ana shu jihatdan olib qaraganda ta’lim vositalardan 

118 
foydalanishni o‘zlashtirish qulay hisoblanib, ularning didaktik 
imkoniyatlarini aniqlash va ulardan o‘rinli foydalanish asosiysi 
hisoblanadi. 
Kundalik hayotda ko‘pgina hollarda bir xil narsa bir vaqtda bir 
qancha yo‘nalishlar uchun vosita bo‘lib xizmat qilish mumkin. 
Masalan,televidenie: 
•
u inson turmushida dam olish uchun vazifasini bajaradigan 
ma’ishiy texnik vosita; 
•
aholi orasida targ‘ibot ishlarini olib borishda ommaviy axborot 
vositasi; 
•
ta’limda masofadan turib o‘qitish vosita sifatida foydalaniladi. 
Ta’lim vositalar ta’lim jarayonida muhim o‘rin tutib, mazkur 
jarayonning asosiy tashkil etuvchilaridan biri hisoblanadi. Ularning 
yordamida ta’lim jarayonida quyidagilar amalga oshiriladi:
•
nazariy mashg‘ulotlarda o‘quvchi- talabalarga yangi bilimlarini 
berish uchun mavzuga doir o‘quv materiallarini tushuntirish, namoyish 
qilish, tahlil qilish kabi ishlarda;
•
amaliy mashg‘ulotlarda o‘quvchi- talabalarga tanlagan kasblariga 
oid vazifalarni bajarishga doir ko‘nikma va malakalarni shakllantirish 
uchun bajariladigan ishni namuna sifatida amalga oshirish, mashq qilish 
kabi ishlarda;
•
nazorat mashg‘ulotlarida o‘quvchi- talabalar bilimlarini nazorat 
qilish va baholash uchun turli testlar hamda dasturlardan foydalaniladi. 
Bundan tashqari auditoriyadan tashqari ishlarni olib borishda va 
turli tadbirlarini o‘tkazishda ham ta’lim vositalarsiz ko‘zlangan 
maqsadga erisha olmaymiz.
Endi bir tasavvur qilib ko‘raylik, mashg‘ulotda biror bir texnologik 
mashina yoki jihozning ishlash tamoyili to‘g‘risida o‘qituvchi faqat 
og‘zaki usul bilan qay darajada o‘quvchi- talabalarga ma’lumotlarni bera 
olardi?
Agar bu ishda o‘qituvchi shu texnologik mashina yoki jihozning 
printsipial sxemasidanmi, yoki uning virtiual yoki aynan modelidanmi, 
yoki unga doir video materialdanmi foydalansa u holda o‘quvchi- 
talabalarning uni tushunishlari, tasavvur qilishlari qay darajada oson 
bo‘lardi?
Bu ikki vaziyatni solishtirsak natija yaqqol sezilib turadi. Albatta 
ikkinchi vaziyatda samara yuqori bo‘ladi.
O‘quv jarayonida olib boriladigan mashg‘ulotlarda o‘qituvchi faqat 
og‘zaki usul bilan tushuntirish bilan kifoyalanmasdan, barcha turdagi 

119 
o‘quv axborotlaridan foydalanadi. Bular sonli yoki yozma, ovozli yoki 
tasviriy, hajmiy yoki harakatli, elektron yoki boshqa ko‘rnishlarda 
bo‘lishi mumkin. Shunday ekan, biz har bir ta’lim vositasining 
imkoniyatlarini bilib olsak, ularning qay biridan qaysi vazifani, qanday 
amalga oshirishda foydalanish samaraliroq ekanligini bilib olamiz. 
Buning uchun avvalo ta’lim vositalari tasnifi bilan tanishib chiqishimiz 
maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
Aniq bir soxalarida axborot tizimi va texnologiyalari ishlab chiqish 
ularning hayotiy bossqichini, ularni ishlab chiqarish ishlashni va 
hakozolarni loyihalash ishlab chiqish bosqichlari uchun tavsiyalar 
tayyorlash. Informatikaning bosh vazifasi axborotni yangilash uslub va 
vositalarni ishlab chiqish va axborotni qayta ishlashning texnologik 
jarayonlarini tashkil etish ulardan foydalanishni ishlab chiqishdir.
Informatikaning asosiy vazifalari quyidagilarni o‘z ichiga oladi; 
Istalgan xususiyatdagi axborot jarayonlarini tadqiq etish.
Axborot jarayonlarini tadqiq etishdan olingan jarayonlar negizida 
axborotni qayta ishlaydigan axborot tizimini ishlab chiqish va yangi 
texnologiyalarini yaratish;
Jamiyat hayotining barcha sohalari kompyuter texnalogiyasidan 
samarali foydalanishning ilmiy va muxandislik muammolarini yaratish 
va tadbiq etish va ta'minlashni hal etish
Informatika o‘z o‘zicha mavjud bo‘lmay ,balki boshqa sohalardagi 
muammolarini xal etish uchun yangi axboriy texnika va texnalogyalarini 
yaratishga qaratilgan kompleks ilmiy –texnik soxadir.
U boshqa soxalar xatto jarayonlar va xodisalar noformallashuvi 
tufayli miqdoriy uslublarni qo‘llash munkin emas deb xisoblanadigan 
ssxalarga xam tadqiqot uslub va vositalarini taqdim etadi . Informatikada 
kompyuter texnikasi sharofati tufayli amaliy ro‘yobga chiqish mumkin 
bo‘lgan matematik modellash uslublarining xalq qilinishini alohida 
ajratib ko‘rsatish lozim .
Axborot tehnalogiyalari rivojlanishning zamonaviy jahon darajasi 
shundaki, respublikada axborot makoninig infratuzilmalari va milliy 
axborot hisoblash tarmog‘i integratsiyasiga mos keluvchi milliy tizimi 
yaratish iqsodiyot, boshqarish, fan va ta'lim samaradorligining muhim 
omili bo‘lmoqda .
Bu muammolar ancha murakkab va ayni payitda respubikamiz 
uchun dolzarbdir.
1994 yil dekabirda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi 
O‘zbekiston Respublikasining Kontseptsiyasi qabul qildi.

120 
Ushbu Kontseptsiyasining asosiy maqsadi va unda qo‘yillgan 
masalalar
quydagilaridan iborat ;
Milliy axborot – hisoblash tarmog‘ini yaratish
Axborotlarga tavar sifatida yondoshininig iqsodiy, xuquqiy va 
me’yoriy hujjatlarni yuritish
Axborotlarni qayta ishlashda johon standartlariga rioya qilish;
Informatika industriyasini yaratish va rivojlantirish; axborotlar 
texnalogiyasi soxasidagi fundamental tadqiqotlarni raxbarlantirish 
qo‘llab - quvvatlash; informatika vositalaridan foydalanuvchilarni 
tayorlash tizimini muvofiqlashtirish Kontseptsiyaning asosiy qoydalari 
hisobga olingan «O‘zbekiston Respublikasining axborotlashtirish 
dasturi» ishlab chiqiladi, u uch maqsadli dasturni o‘z ichiga oladi;
Milliy axborot – hisoblash tarmog‘i EHM ning matematik va 
dasturiy ta'milash Shaxsiy kompyuter .
Axborot jamiyatni rivojlantiruvchi va uning taraqqiyotiga asos 
bo‘luvchi muxim vosita hisoblanadi . Shu kabi axborot insoniyat tarixida 
eng 
muxim 
iqsodiy 
ko‘rsatkichlardan 
biri 
bo‘lsa 
,jamiyatni 
kompyuterlashtirish esa iqsodiyotni tarkibiy jixatdan qayta ko‘rishda 
asosiy xarakatlantiruvchi kuchdir.
Jamiyatni axborotlashtirish, yangi axborot texnalogiyalari bilan 
ta'minlash insonlarning turli-tuman ma'lumotlarga bo‘lgan ehtiyojini 
qondirishda muxim o‘rin tutadi.
Inson axborot olami ichra yasharkan, voqiya xodisalar 
jarayonlarning bir-biriga aloqadorligini, o‘zaro munosabatlari va 
moxiyatni tashkil etish, o‘z xayotidan kelib chiqayotgan murakkab 
savollarga ilmiy javob topish maqsadida ko‘pdan-ko‘p dadil va 
raqamlarga murojat qiladi.
Axborot tufayli nazariya amalyot bilan birikadi. Amaliyot 
nazariyasi 
nazariya 
esa 
amalyotsiz 
mavjud 
ham 
bo‘lmaydi, 
rivojlanmaydi ham .
Zavodlarimizning asosiy maqsadi informatika vositalarining 
axamiyati to‘g‘risida fikir yuritish emas, balki jamiyatning axborotga 
bo‘lgan extiyojini qondirishdagi usul va vositalar to‘g‘risida 
tushunchaga ega bo‘lishdir.
Axborotlar turli vaqtda turlicha tarqatilgan bo‘lib, tarqatuvchilar 
ham turli ko‘rinishda bo‘lishgan. (7-rasm) 

121 
Jurnal Globus Kitob
Qadimgi toshga 
o‘yilgan yozuv 
Rasmli ma’lumot
Magnit diski

Download 5,02 Mb.