M. E. Mamarajabov, D. E. Toshtemirov, O‘. A. Yuldashev informatika o‘qitish metodikasi

128 
mantikan fikrlash, fan muammolarini hal qilishga ijodiy yondoshish 
uquvlarini singdiradi. O‘qituvchi o‘quvchilar uchun bilimlar manbai va 
o‘quv jarayonini raxbarigina emas, balki taklid qilish uchun namuna 
xamdir. O‘qituvchini o‘qitishning texnika vositalari bilan almashtirish 
o‘quv jarayonida juda muhim narsani
– o‘quvchiga pedagog shaxsning ta’sirini chikarib tashlaydi, bu esa 
o‘quv jarayonini juda kambagallashtirib yuboradi.
Barcha 
texnika 
vositalarining, 
shu 
jumladan, 
o‘qitish 
mashinalarining 
xam 
imkoniyatlari 
cheklangan 
– ular faqat 
o‘qituvchining o‘quvchilarga kursatadigan ta’sirini oshiradigan quroldir.
Kasb – hunar maktablarida yuqori malakali o‘qituvchilar, boy 
texnikaviy imkoniyatlar, o‘quvchilarning texnikaviy ijodiyoti keng 
rivojlanganligi tufayli o‘quv xonalarini o‘qitishning texnika vositalari 
bilan jixozlashga, bu vositalarni bilim yurtlarida tayyorlashga, sanoatda 
ishlab chikarilgan texnika vositalarini takomillashtirishga katta e’tibor 
berilmokda. Xonalarni o‘qitishning texnika vositalari bilan jixozlashda 
quyidagi asosiy texnikaviy - pedagogik talablarga amal qilish kerak:
1.
O‘quv kabinetlarini o‘qitishning texnika vositalari bilan 
jixozlashda o‘quv jarayonida ulardan komleks tarzda foydalanishini 
hisobga olishi zarur.
2.
O‘quv xonasining istagan joyida kurish va eshitish uchun yaxshi 
sharoit ta’minlash lozim.
3.
O‘quv xonalarida o‘qitishning texnika vositalari ishlatilganda 
shovqin manbalarini yo‘kotish kerak.
4.
Barcha texnikaviy qurilmalar puxta va buzilmay ishlashi darkor.
5.
Texnika vositalarining tuzilishi va ishlatilishi oddiy bo‘lishi 
kerak.
6.
O‘qitishning barcha universal va maxsus texnika vositalaridan 
birgalikda oqilona foydalanish lozim.
7.
Ishlatilishi iqtisodiy jixatdan maqsadga muvofik bo‘lishi zarur.
O‘quv kinosi – o‘qitishning eng ko‘p tarkalgan texnika vositasi 
bo‘lib, ob’ekt
hamda xodisalarni xarakatda va rivojlanishda namoyish qilishga, 
materialni tekshirish va umumlashtirishga, shuningdek, aniq idrok 
etishdan abstrakt idrok etishga o‘tishga imkon beradi. O‘quv filmidan 
o‘qituvchi o‘quv materialini bayon etishida illyustratsiya sifatida, 
shuningdek, o‘quvchilar uni mutaqil o‘rganishi uchun foydalanishi 
mumkin.

129 
Film bilan ishlashning so‘nggi bosqichida o‘quvchilar savollar 
berishiga imkoniyat yaratish kerak. Javob qaytarishga film materialni 
yaxshi bilib olgan o‘quvchilarni jalb etish lozim.
Diafilm va diapozitivlar, o‘quv kinosi kabi, ko‘rsatmalilik vositasi 
hamda o‘quvchilar bilimlarining dastlabki manbai bo‘lishi mumkin. 
Ko‘pincha diafilmdan ko‘rsatmalilik vositasi sifatida foydalaniladi, bu 
xolda yassi ko‘rsatma qo‘llanmalarga qanday talablar qo‘yilsa, 
diafilmlarga xam shunday talablar qo‘yiladi. Diafilm va diapozitivlarga 
qo‘yiladigan uziga xos talablardan quyidagilarni ko‘rsatib o‘tish kerakki, 
kasb - hunar maktablarida ularni tayyorlashda bu talablarni hisobga olish 
zarur:
diafilm va diapozitivlarning mazmuni, avvalo, tasvirlash yo‘li bilan 
berilishi kerak;
subtitrlar (bayonlar, tushuntirish yozuvlari) o‘quvchilar ko‘zini 
charchatmasligi lozim;
rangli diafilmlardan rang didaktik masalalarni hal qilishga yordam 
bera olgan taqdirdagina foydalanish darkor;
qora oq tasvirdagi diapozitivlar seriyalarini komlektlashda ularga 
rangli diapozitivlar kiritgan ma’qul.
Ko‘pgina o‘quv adabiyotlarida didaktik vositalar asosan uch 
yo‘nalishga ajratilgan holda qaraladi. Biz ham shu yo‘nalishda qarashni 
maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz:
1.
Didaktik materiallar. 
2.
Didkatik materiallardan foydalanish uchun zarur bulgan ta’lim 
vositalari. 
3.
Didaktik materiallar va ta’lim vositalari yordamida ta’limni 
amalga oshirish uchun loyihalangan majmualar. 
Didaktik vositalari hisoblangan didaktik materiallar quyidagilarni 
o‘z ichiga oladi: 
•
Ko‘rgazma materiallar; 
•
Tarqatma materiallar; 
•
O‘quv adabiyotlari; 
•
Namunaviy materiallar; 
•
Modellar; 
•
Maketlar; 
•
Stendlar; 
•
Foto materiallar; 
•
Audio materiallar; 

130 
•
Proektsion materiallar; 
•
Televideo materiallar; 
•
Elektron materiallar va h.zo. 
Ta’limning texnik vositalari quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 
•
Fotografiya; 
•
Auditiv vositalar; 
•
Proektsion vositalar; 
•
Televizion vositalar; 
•
Video vositalar; 
•
Kompyuterlar; 
•
Mashq qilish vositalari va h.zo. 
Loyihalangan majmualar ham ta’lim vositalari hisoblanib, ular 
quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 
•
Ma’ruza zali; 
•
Fan kabineti; 
•
Kompyuter xonasi; 
•
Laboratoriya xonalari; 
•
O‘quv ustaxonalari; 
•
Telestudiya; 
•
Ijod markazi; 
•
Ishlab chiqarish uchastkasi va h.zo. 
Ta’lim jarayonini tashkil etishda mazkur jarayon samaradorligini 
oshirish maqsadida o‘quvchi- talabalarga beriladigan, namoyish 
qilinadigan, bajarib ko‘rsatiladigan va shunga o‘xshash barcha turdagi 
o‘quv axborotlari didaktik materiallar deb yuritiladi. 
Didaktik materiallar o‘z navbatida 3ta guruhga bo‘linadi: 
1.
Ko‘rgazmali materiallar. 
2.
An’anaviy o‘quv adabiyotlari. 
3.
Tarqatma materiallar. 
Ularni ta’lim jarayonining qaysi bosqichida va nima maqsadda 
qo‘llashimizga qarab ularni alohida guruhlarga ajratib chiqish mumkin. 
Ko‘rgazmali materiallar 
Mashg‘ulot davomida beriladigan o‘quv materiali o‘quvchi - 
talablarga og‘zaki usulda yetkazishning imkoni bo‘lmaganda uni albatta 
ko‘rgazmali tarzda berish kerak bo‘ladi. 
Rasmlar, sxemalar, chizmalar, jadvallar, diagrammalar, plakatlar 
kabi didaktik materiallar ta’lim tizimida ko‘rgazmali materiallar deb 
yuritiladi. 

131 
Ko‘rgazmali materiallar axborotlarni ta’lim jarayonida barcha 
o‘quvchi talabalar uchun umumiy tarzda berishga mo‘ljallangan bo‘lib, 
udan asosan o‘qituvchi o‘quvchi - talabalarga yangi bilimlarini berishda, 
nazariy mashg‘ulotlarda ko‘proq foydalaniladi.
Odatda ko‘rgazmali materiallarda o‘quv axborotlari grafik 
tasvirlagan bo‘ladi. Shuning uchun ham ulardan ta’lim jarayonida 
foydalanish 
o‘quvchi - talabalarning o‘rganilayotgan nazariy 
materiallarni tushunishlarini osonlashtiradi.
Ko‘rgazmali materiallar o‘z navbatida bir necha turlarga bo‘linadi. 
Ularning har biriga alohida to‘xtalib o‘tamiz. 
1. Rasmlar
.
Rasmlar eng oddiy ko‘rgazmali material hisoblanib, undan 
o‘qituvchi o‘rganilayotgpn yangi mavzuga oid ob’ektning umumiy 
ko‘rinishi, 
qismlari, 
shakli, 
nisbiy 
o‘lchamlarini ko‘rsatishda 
foydalanadi.
Masalan, texnologik mashinaning tuzilishini, turli tomondan 
ko‘rinishini, tashkil etuvchi qismlarini tushuntirishda rasmlardan 
foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
2. Sxemalar.

Download 5,02 Mb.