163
6.3. Pedagogik faoliyatda dars tahlili
Dars tahlili, uning turlari va uni amalga oshirish usullari.
Dars
kuzatish va tahlil qilish orqali o‘quvchilarning umumiy tayyorgarligi,
bilim olishdagi faoliyati, o‘quv faniga bo‘lgan qiziqishi, diqqat bilan
ishlashi, matn, xarita, jadval, asboblar bilan mustaqil ishlay bilishi,
o‘qituvchiga bo‘lgan munosabati aniqlanadi.
Shu bilan birga
o‘qituvchining faoliyati ham tahlil qilinadi. Chunonchi, o‘qituvchining
o‘quv dasturi materiallarini bilish darajasi, yangi mavzuni tushuntirish
jarayonida asosiy fikrni ajratib olishi, ilmiylik va soddalik,
ko‘rgazmalilik
tamoyillariga rioya qilishi, dars maqsadini to‘g‘ri
qo‘yishi, dars jarayonini to‘g‘ri rejalashtirishi, darsda hamkorlikka
erisha olishi, bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtirishni nazorat etishi,
o‘quvchilar bilan yakka va jamoada ishlashni tashkil eta bilishi, dars
mobaynida vaqtdan unumli foydalanishi va pedagogik muomala
madaniyatini egallaganlik darajasi kabi jihatlar inobatga olinadi.
O‘qituvchining darsini bir necha marta
kuzatish va tahlil qilish,
uning pedagogik mahorati, ish tizimi, o‘quvchilarining o‘zlashtirishi,
bilim darajasi kabi sohaviy va kasbiy layoqati yuzasidan xulosa
chiqarish imkonini beradi.
Ta’kidlash joizki, umumiy o‘rta ta’lim maktab o‘qituvchilarining
darslarini tahlil qilishda ko‘pincha kuzatuvchilar darsga yaxlit tizim
sifatida qaramay ko‘proq tashqi jihatlariga baho beradilar,
darsning
mazmun- mohiyati xususida yuzaki mulohaza yuritadilar. Shuningdek,
dars tahlilida o‘qituvchining ko‘rsatmali qo‘llanmadan foydalanishi,
didaktik kartochkalar bilan ishlashi va hokazolar aytiladi- yu, ammo
ulardan nima maqsadda, qaysi vaziyatda foydalanilgani,
qanchalik
samara berganligi, vaqt taqsimotiga to‘g‘ri amal qilinganligi,
o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olganolmaganligi kabi
masalalar to‘g‘risida fikr yuritilmaydi. Bundan tashqari yana bir jiddiy
kamchilik
o‘qituvchining o‘zini o‘zi tahlil qilishiga e’tibor
qaratmaslikdir. O‘zini- o‘zi tahlil qilish tamoyili o‘qituvchining o‘z
faoliyatidagi yutuq va kamchiliklarini aniqlash va bartaraf etishga oid
maqsadli yo‘lni belgilab olishiga asos bo‘ladi. O‘qituvchilar
aksariyat
hollarda dars jarayonida quyidagi xato va kamchiliklarga yo‘l
qo‘yadilar, jumladan:
•
dars maqsadi bilan o‘quvchilarni tanishtirmaslik;
•
interfaol metodlardan samarasiz foydalanish;
164
•
dars jarayonida barcha o‘quvchilarning ishtirokini ta’minlay
olmaslik;
•
o‘quvchilar bilan yakka va jamoa tartibda ishlashga erisha
olmaslik;
•
o‘quvchilarning mustaqil ishlashini ta’minlamaslik.
•
o‘quvchilar bajargan ishlarini vaqtida baholamaslik;
•
o‘qituvchi nutqining ravon ta’sirchan emasligi;
•
mavzuni amaliyot bilan bog‘lab tushuntirmaslik;
•
mavzuni ilmiy va amaliy nuqtai nazardan tushuntirishga e’tibor
bermaslik;
•
sinf doskasi, darslik, o‘quvchi daftari, qo‘shimcha
adabiyotlardan
foydalanishning tizimli yo‘lga qo‘yilmaganligi;
•
o‘quvchilarga beriladigan savollarning muammoli tarzda
tuzilmaganligi kabilar.
Darslar aniq maqsad asosida kuzatilishi va tahlil qilinishi lozim.
Shundagina natijasi samarali bo‘ladi va o‘quv jarayoni yuzasidan aniq
xulosa chiqarish imkonini beradi.
Dars tahlilida tizimsizlik, aniq bir maqsadning yo‘qligi, darsga
tasodifan qatnashish, darsni
chuqur tahlil qila olmaslik, o‘qituvchiga
amaliy yordam ko‘rsata olmaslik esa darslar sifatining va saviyasining
pasayib ketishiga olib keladi.
Darslarni tahlil qilish faqatgina metodik ahamiyatga ega bo‘lmay,
balki maktabda o‘quvtarbiya jarayoniga rahbarlik va nazoratning muhim
shakllaridan biridir. O‘qituvchi darsini kuzatish va tahlil qilish
amaliyotining tizimli amalga oshirilishi darslarni qiyoslash va yo‘l
qo‘yilgan xatolarning bartaraf etilganligini aniqlash imkoniyatini beradi.
O‘qituvchilarning o‘zaro dars kuzatishi tajriba almashinuv jarayoni
bo‘lib, dars o‘tayotgan o‘qituvchi bor mahoratini ishga solib, yuqori
ishchanlik bilan faoliyat ko‘rsatsa, tahlil qiluvchi o‘qituvchi esa taklif va
mulohazalar berish
orqali tajribasini boyitadi, metodik malakasini
oshiradi.
