16
S.Otamuradov va boshqalar. M a’naviyat asoslari. A .Q odiriy nom li
xalq m erosi nashriyoti. Т.: 2002, 127-bet.
116
4-amaliy mashg‘ulot. Ma’naviyatda milliyiik va
umuminsoniylikning uyg‘unligi
Mashg‘ulot rejasi:
1. Milliy ma’naviyat tushunchasi.
2. Milliyiik va umuminsoniylik.
3. Milliy ma’naviy tiklanishning mohiyati.
Tayanch so‘z va iboralar
Milliy ma’naviyat, milliyiik, umuminsoniy qadriyat, millat
ruhiyati, milliy ong, umuminsoniy ma’naviyat, etnoslar,
millatchilik, millatlararo ma’naviy-marifiy munosabatlar.
Adabiyotlar
1. I.A.Karimov. «Biz kelajagimizni o‘z qo‘limiz bilan
quramiz». Т.: «G‘zbekiston» nashriyoti, 1999. 209-217-betlar.
2. I.A.Karimov.
« 0 ‘zbekistonning
o‘z
istiqlol
va
taraqqiyot yo‘li». Т.: « 0 ‘zbekiston» nashriyoti, 1992. 25-26-
betlar.
3. M.Imomnazarov. Milliy ma’naviyatimiz nazariyasiga
chizgilar. Т.: «Sharq» nashriyoti, 1996.
4. N.Ortiqov.
Ma’naviyat:
milliy va umuminsoniy
qadriyatlar. Т.: « 0 ‘zbekiston» nashriyoti, 1997.
5. E.Yusupov. Inson kamolotining ma’naviy asoslari. Т.:
«Universitet», 1998.
6. S.Otamurodov va boshqalar. «Ma’naviyat asoslari».
Ma’ruzalar matni. Т.: 2000.
U7
7. S.Otamurodov va boshqalar. «Ma’naviyat asoslari».
0 ‘quv qo‘llanma. A.Qodiriy nomli xalq merosi nashriyoti. Т.:
2002. 210-b.
1.
Milliy ma’naviyat tushunchasi. «Millat» so‘zi tub
mohiyat, o‘zak, negiz degan ma’nolami bildiradi. Milliy
ma’naviyat esa «Millat» tushunchasi bilan bog‘liq. «Millat»
so‘zi arab tilida uch ma’noni bildiradi: 1) din, mazhab;
2) ummat; 3) xalq, qavm. Millat so‘zi Qur’oni Karimda ham
qo‘llanilgan. Qur’onda har bir millat vakili o‘z milliy
qadriyatlarini rivojlantirishi savobli ish, lekin o‘z millatidan,
qavmidan chiqib, boshqa millatga o‘tib olishi esa katta bir
gunoh deb ta’rif berilgan.
Jamiyat rivojlanib borgan sari insonlar, xalqlar millatlar
o‘rtasidagi ma’naviy munosabat va aloqalar rivojlanib
boraveradi. Bu borada ma’naviyatni besh guruhga bo‘lib
o‘rganish mumkin:
1) ma’naviy qadriyatlar; 2) milliy ma’naviyat; 3) shaxs
ma’naviyati; 4) mintaqaviy ma’naviyat; 5) umuminsoniy
ma’naviyat.
Ma’naviy qadriyatlar - bu millatimiz barpo etilgandan to
hozirgi kungacha bo‘lgan barcha urf-odatlarimiz, andisha-yu
g‘ururimiz, marosim va an’analarimiz, davom etib kelayotgan
hunarmandchiligimiz, san’at asarlarimiz, yozma manbalaru
yodgorliklarimiz, milliy inshootlarimiz boy merosimizdir.
Milliy ma’naviyat esa -
muayyan elat, millatga, uning
ajdodlariga xos bo‘lgan
bag‘oyat qimmatli ma’naviy
boyliklardir. Milliy ma’naviyat boshqa millat ma’naviyatidan
tubdan farq qiladigan ma’naviyat degani emas. Chunki bizdagi
milliy ma’naviyat boshqa xalqlarda muayyan tarzda bor,
mavjuddir. Ammo milliy ma’naviyatda boshqa xalqlaming
ma’naviyati aynan takrorlanmaydi. Milliy ma’naviyat, avvalo
118
tarixiy hodisa ekanligi bilan ajralib turadi. U bir kunda, bir
yilda yoki o‘n yilda mukammal shakllanmaydi. Milliy
ma’naviyat takomillashuvi uning tarixi bilan chambarchas
bog‘liqdir.
Shaxs ma’naviyati - bu har bir shaxsga tegishli bo‘lib,
uning ichki ruhiy holati, xatti-harakatlari munosabatlari boshqa
qirralarini o‘z ichiga oladi. Mintaqaviy ma’naviyat esa -
muayyan geografik mintaqa millatlariga xos, ular uchun
umumiy bo‘lgan ma’naviy boyliklardir. Masalan, 0 ‘rta Osiyo
xalqlarining ma’naviyatidagi yoki yanada kengroq qaraydigan
bo‘lsak, Sharq va G‘arb ma’naviyatidagi mushtaraklik,
o‘xshashlikni olishimiz mumkin. Mintaqaviy ma’naviyatda
turli elatlaming umumiy birligi, bir-biriga yaqinligi, turmush
tarzi va moddiy hayot sharoitlariga xos mushtarak jihatlar
namoyon bo‘ladi. Umuminsoniy ma’naviyat - bu butun
insoniyatga jahon xalqlariga tegishli bo‘lgan ma’naviy-axloqiy
boyliklardir.
0 ‘zbek xalqi uchun umuminsoniy ma’naviyat bilan birga
milliy ma’naviyat va uning boyliklari ham g‘oyat qimmatlidir.
0 ‘zbek xalqining hozirgi milliy ma’naviyati va qadriyatlari
o‘tmish milliy ma’naviyatining davomi bo‘lib ularga do‘stlik,
o‘rtoqlik mehmondo‘stlik, odamgarchilik, insonparvarlik, axloqiy
teranlik, tadbirkorlik, saxiylik, xushmuomalalik, jamoa ichida
o‘zini tuta bilishlik, xayolilik, hurmat bilan muomila qilish,
ozodalik, xushchaqchaqlik, xushfe’llik, mardlik, samimiylik, lutfi
karamlilik, ro‘zg‘orparvarlik, shirinso‘zlik, tashabbuskorlik, ona-
yurt va xalqiga muhabbatlilik, insoflilik, diyonatlilik, rostgo‘ylik,
halollik, ,or-nomuslilik, to‘g‘rilik, poklik, sabr-andishalik,
vazminlik, hojatbarorlik, mehnatsevarlilik, o‘tmishga hurmat,
insoflilik, imonlilik, milliy g‘urur, mustaqillikni qadrlash,
vatanparvarlik, millatparvarlik va boshqa milliy ma’naviy-axloqiy
fazilatlar kiradi.
119
0 ‘zga millatlaming ma’naviy qadriyatlari qanchalik ta’sir
ko‘rsatmasin, kattalarga, ota-onaga hurmat, kamtarlik, halollik,
imon, mehnatsevarlik,
mehmondo‘stlik singari milliy
ma’naviy xislatlarimiz barqarordir. Chunki bu ma’naviy
xislatlar qon-qonimizga singib ketgan. Xalqimizning axloq,
andisha, sharmu-hayo, halollik va pokizalik, inson qadr-
qimmati to‘g‘risidagi ma’naviy qadriyatlariga zid bo‘lgan
yevropacha an’analar yoshlar ma’naviyatiga salbiy ta’sir
o‘tkazmoqda. Shu tufayli ma’naviy tubanlik yuzaga kelmoqda.
Yoshlar orasida asriy milliy ma’naviyatimizga zid bo‘lgan
bag‘ritoshlik, qotillik, giyohvandlik, xudbinlik, maishiy
buzuqlik kabi ma’naviy qiyofalar yuzaga kelib, ildiz ota
boshladi.
Abdulla Avloniy va boshqa ma’rifatparvar allomalarimiz
XIX asming oxiri
XX asming boshlarida Turkistonda
hukmron bo‘lgan ma’naviy inqiroz haqida gapirib, bu og‘ir
vaziyatdan
ta’lim-tarbiya
ishlarini
yaxshilash,
axloqni
yuksaltirish orqaligina chiqish mumkinligini qayd qilgan
edilar. A.Avloniyning ta’kidlashicha: «Tarbiya - bizlar uchun
у о hayot — у о mamot, у о najot - уо halokat, уо saodat — уо
falokat masalasidir». Bu fikrlaming ahamiyati hozirgacha
e’tibordan chetda qolgani yo‘q. 0 ‘zbek millati faqat milliy-
ma’naviy kamolot orqaligina yuzaga kela boshlagan milliy-
ma’naviy buzulishning oldini olish mumkin. Milliy mustaqillik
tufayli jamiyatimizda milliy-ma’naviy poklanish, o‘nglanish,
tiklanish jarayoni yuz berdi. Milliy tarbiya - millatni, elatni
tashkil qiluvchi kishilaming milliy madaniyatni, merosni,
qadriyatlami, urf-odatlarni, an’analami
o‘zlashtirish-dagi
faoliyatini rivojlantirish bo‘lib, u milliy ong va milliy o‘zlikni
anglashning
subyektidir.
Milliy
tarbiyaning
asosiy
yo‘nalishlarini millatparvarlikni, xalqparvarlikni, mehnatse-
varlikni, yusak insoniylikni rivojlantirish, meros, urf-odat va
120
qadriyatlami fan-texnika, texnologiyalami o‘zlashtirishga
intilishni rivojlantirish, milliy va umuminsoniy qadriyatlaming
mohiyatini tushunib yetish va unga amal qilish ruhiyatini
shakllantirish kabilar tashkil etadi.
|
