-amaliy mashg‘ulot. Qadimgi Markaziy Osiyo xalqlari

2. S.Otamurodov va boshqalar. «Ma’naviyat asoslari». 
Ma’ruzalar matni. Т.: 2000.
3. S.Otamurodov va boshqalar. «Ma’naviyat asoslari». 
0 ‘quv qo‘llanma. A.Qodiriy nomli xalq merosi nashriyoti. Т.: 
2002. 210-b.
4. Qur’oni Karim. Т.: Cho‘lpon, 1992.
5. Abu-Abdulloh Muhammad Ibn Ismoil al-Buxoriy. 
Hadis. Т.: 1992.
6. H.Boboyev, S.Hasanov. «Avesto» siyosiy-huquqiy 
qarashlar. Davlat vahuquq jumali, 2-son.2002. 45-48-betlar.
7. M.Imonnazarov. «Milliy ma’naviyatimizning takomil 
bosqichlari» (risola). Т.: «Sharq» nashriyoti, 1996.
1. 
Qadimgi 
xalq 
og‘zaki 
ijodiyoti 
va 
yozma 
yodgorliklardagi milliy m a’naviyat. Xalqimiz madaniy 
taraqqiyoti o‘ta murakkab tarixiy hodisalar majmuini tashkil 
etadi va u bir necha ming yilliklami o‘z ichiga oladi. Ana shu 
murakkab va ko‘p ming yillik ma’naviy takomilimiz 
jarayonidan asosiy bo‘g‘inlami ajratib olishimiz mumkin. 
Bularsiz milliy ma’naviyatimiz tarixi va rivojlanish bosqichlari 
haqida fikr yuritib bo‘lmaydi.
Bizning eng qadimiy ajdodlarimiz ma’naviyati va ma’rifati 
haqidagi asrlardan-asrlarga o‘tib, hozirgacha saqlanib qolgan 
xalq og‘zaki ijodi namunalari: mif, afsonalar va qadimgi 
yozuvlar saqlanib kelinmoqda. 0 ‘rta Osiyo xalqlarining 
qadimiy mif, afsonalari turli mavzularda bo‘lgan. Jumladan, 
kosmogonik miflar, hayvonlar va qushlar haqidagi miflar, 
xudolar va afsonaviy qahramonlar haqidagi miflar bo‘lib, 
ularda yaxshi va ezgulik, baxtu-saodat, quyosh nuri va issiqlik 
yoki yomonlik, baxtsizlik, zulmat va dahshatli qarama-qarshi 
obrazlar vujudga kelgan. Ushbu manbalar bizga tarix va yozma 
yodgorliklardan ma’lum bo‘lib kelgan, tarix darslarida bularni
124

yanada 
chuqurroq 
o‘rganiladi. 
Bu 
ko‘hna 
tarixiy 
yodgorliklaming ma’naviy ahamiyati shundaki, odamlar o‘sha 
davrlardan boshlab ikki 
qarama-qarshi guruhga ajrala 
boshlashgan. Shuning uchun ham yaxshilik bor joy da 
yomonlik bor, ezgulik bor joy da yovuzlik bor. Bizning yagona 
maqsadimiz egulikka qarab intilish, mehnat va mashaqqatdan 
qochmaslik, yorug‘likka intilib yashash, zulmatli kunlardan 
qo'rqmaslik, inqirozga yuz tutilgan mahalda ham undan 
osonlik bilan chiqib ketish yo‘lini izlashda yomonlik va 
yovuzlikni xayolga keltirmaslik, zulmatli kunlami hech kim 
ravo ko‘rmaslik haqida o‘ylash kerak bo‘ladi. Dahshatli sovuq 
niyatlami 
amalga oshiruvi 
insonlami 
ushbu yo‘lidan 
qaytarishga 
urinish ham ma’naviy ezgulikning bir 
ko‘rinishidir.
2. 
«Avesto»da inson va uning ma’naviyati. «Avesto» 
kitobida inson va uning ma’naviyati to‘g‘irisida juda ibratli 
fikrlar bayon etilgan. «Avesto» zardushtiylik dinining 
muqaddas kitobi. Zardusht eramizdan awalgi 660-yilda 
Xorazmda dunyoga kelgan. Otasi savodli bo‘lib, karomatgo‘y 
bo‘lgan ekan. Zardushtiylikning pay do bo‘lishi eramizdan 
oldingi X asrga to‘g‘ri keladi. Uning muqaddas kitobi 
«Avesto» ham birdan yuzaga kelgan emas. U bir necha asrlar 
mobaynida yaratilgan. Zardusht «Avesto»ning qadimiy 
nusxalarini o‘rganib, to‘plab bir kitob holiga keltirgan. 
Zardushtiylikda va uning muqaddas kitobi «Avesto»da 
ma’naviyat va ma’rifat masalalari va ulaming bugungi kun 
uchun ahamiyati kattadir.
Axura Mazda odamlami bir-birlari bilan murosa qilib 
yashashni 
odat 
qilishlari, 
g‘arazgo‘ylik, 
hasadgo‘ylik, 
kalondumog‘lik, shuhrat-parastlik, qonunsiz ishlardan o'zlarini 
tiyib yurish uchun 
chaqiradi. 
Bergan so‘zining ustidan 
chiqish, unga sodiq qolish, savdo-sotiqda shartnomalarga amal
125

qilish, qarzni vaqtida to‘lash, aldamchilik va xiyonatdan xoli 
bo‘lish - irnonlilik alomatlari ekanligi aytiladi. Imonli odam 
degani bu - o‘g‘rilik, talonchilikdan, begonalaming moliga 
ko‘z olaytirishdan o‘z-o‘ziga xiyonat qilish, ya’ni o‘z imoniga 
qarshi, xilof ish qilishdan o‘zini tiya oladigan komil insondir. 
Shu o‘rinda «Avesto»da shunday deyiladi: «Tanalaringizga 
nisbatan qalbingiz haqida 1co‘proq qayg‘uring, ya’ni aw al 
ma’naviy dunyoingiz musaffo bo‘lsa, moddiy turmushingiz 
ham mukammal bo‘lib boraveradi». «Avesto»da mehnat 
nihoyatda ulug‘lanadi. Mehnatni yaxshilik, moddiy noz- 
ne’matlar manbai, deb biladi. Inson saxovatli bo‘lishi uchun, 
awalo, mehnat qilishi, o‘z q o ii bilan noz-ne’matlami yaratishi 
zarurligi uqtiriladi.
«Avesto»da inson axloq-odobi, ma’naviyati quyidagi 
uchlikda ifodalanadi: 1. Gugta - yaxshi so‘z; 2.Gumata -
yaxshi fikr; Gvarshta - yaxshi ish, deb ifodalanadi. Bu uch 
manbaning birgalik ma’nosi «Men yaxshi so‘z, yaxshi fikr, 
yaxshi ishga shon-shavkat baxsh etaman»-deganidir. Ya’ni: 
yaxshi so‘z deganda inson o‘z va’dasiga rioya qilishi, so‘zining 
ustidan chiqishi, o‘g‘rilik va talonchilik qilmaslik, buzuqlikdan 
o‘zini tiyish va hokazolar tushuniladi. Yaxshi fikr deganda esa
- yaqin kishilarga mehribonlik, muhtojlik va xavf-xatar ostida 
qolganda yordam berishga shaylik, kishilar baxt va saodati 
uchun faol kurashishga doim tayyor turish, barcha bilan ahil va 
totuv yashash va boshqalar kiradi. Yaxshi ishlar deganda, 
insonning o‘z xatti-harakatlarida yaxshi fikr va yaxshi 
so‘zlarda ilgari surilgan barcha ijobiy yo‘l-yo‘riqlarga 
og‘ishmay amal qilish nazarda tutiladi.

Download 5,2 Mb.