ba’zi bir bolalar ayrim kamchiliklar bilan tug‘iladi (kar, ko‘r,
soqov va hokazo). Lekin maxSus tashkil etilgan tarbiya
yordamida ulaming aqli to‘la taraqqiy qiladi, tug‘ma
kamchiligi bo‘lmagan kishilar bilan barobar faoliyatda bo‘lishi
mumkin.
3.
Tarbiya inson faoliyatining istiqbol maqsadini
belgilaydi. Shu bois, u shaxs kamolotini ta’minlashda yetakchi
rol o‘ynaydi.
Tarbiyaning muvaffaqiyati ko‘p
jihatdan bola shaxsining
o‘ziga xos xususiyatlari, u istiqomat qilayotgan muhitning
ta’sirini hisobga olishga bog‘liqdir. Shuni yodda tutish kerakki,
bola majbur bo‘lgan mikro muhit mazmunini uning
rivojlanishiga ta’sir etuvchi kishilar va ular bilan o‘rnatilgan
aloqa mohiyatini belgilaydi. Bola oila a’zolari, tarbiyachi,
o‘qituvchi, o‘rtoqlari, oilaga yaqin kishilar bilan munosabatda
bo‘ladi. Ushbu aloqalar bolaning rivojlanishida g‘oyat
muhim
rol o‘ynaydi. Bolaga ulaming ta’siri orqali muomalada bo‘ladi.
Ana shu muomala asosida bola ajdodlar tajribasini o‘z-
lashtiradi, o‘zi uchun andoza tanlaydi.
Bola shaxsining rivojlanishi uchun faol kundalik faoliyat
zarur.
Faoliyat yordamidagina bola atrof-muhit bilan
munosabatni tashkil etadi, shu orqali uning bilish qobiliyati
rivojlanadi, xarakter sifatlari takomillashib, kamol topadi.
Insonning kamol topish jarayonini faqat irsiyat, ijtimoiy
muhit va ta’lim-tarbiyaga bog‘lab o‘rganish,
talqin qilish ham
haqiqatga unchalik to‘g‘ri kelmaydi.
Chunki ijtimoiy
taraqqiyotda shaxsning o‘zi ham faol ishtirok etadi. Aytish
mumkinki, ijtimoiy muhit, ta’lim-tarbiya - shaxsning o‘zi faol
ishtirok etgandagina uning tug‘ma layoqatini uyg‘otadi,
iste’dod, qobiliyatlarini o‘stira oladi. Agar kishi o‘z ishini
sevsa, uning shu sohadagi iste’dodi tezroq va kuchliroq
ro‘yobga chiqa boshlaydi.
193
Yetuk siymolar hayotini o‘rganish shuni ko‘rsatadiki,
ulaming ijodiy faoliyatlaridagi asosiy narsa uzluksiz izlana
bilish, oylab, yillab o ‘z oldilariga qo‘yilgan
maqsad uchun
intilish,
kurashish,
unga
yetish
yo‘llarini
izlashdan
charchamaslik maqsadga erishish yo‘lidagi muhim omildir.
Shuning uchun har bir o‘qituvchi o‘zining pedagogik faoliyati
davrida o‘quvchilarga ta’lim-tarbiya berish bilan birga ulaming
o‘z oldiga maqsad qo‘yish va uni ro‘yobga chiqarish, tinmay
izlanish va mehnat qila olish qobiliyatlarini, kuchli iroda va
qat’iy xaraktemi tarbiyalab borishlari lozim.
Tabiiyki, o‘quvchilaming o‘z maqsadlariga erishishlari
uchun
maktabda olgan bilim, ko'nikma va malakalari kamlik
qiladi. Ular yuksak maqsad yo‘lida o‘z ustilarida tinmay
izlanishlari, ijtimoiy munosabatlar jarayonida faol ishtirok
etishlari lozim.
Shaxsning shakllanishida unga berilayotgan ta’lim-
tarbiyaning mazmuni, metodlari va vositalari bolaning yosh
xususiyatlariga muvofiq bo‘lishi muhim sanaladi. 0 ‘qituvchi
o‘quvchilaming
ruhiy
xususiyatlari
bilan
birga
yosh
xususiyatlarini ham bilishi, ma’lum yoshdagi o‘quvchilarning
diqqat, xotira, tafakkur layoqatlarini inobatga olish asosida
faoliyat tashkil etish lozim.
Shaxsning aqliy va jismoniy
kamolotida doimo ilgariga qarab rivojlanish ro‘y beradi.
Bolaning jismoniy va ruhiy kamoloti qaror topib borar ekan,
bir qancha bosqichlami bosib o‘tadi.
«Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi»
o‘zining ilmiy
asoslanganligi, noyobligi va ertangi kunga -
XXI asrga
mo‘ljallanganligi bilan hayotimizda o‘z о‘mini topdi, dunyo
hamjamiyati tomonidan tan olinib
o‘rganilmoqda, targ‘ib
etilmoqda.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturining g‘oyasi, maqsadi,
fikrlar qamrovi teranligi bilan katta ijtimoiy ahamiyatga egadir.
194
Mazkur dastur, uni ro‘yobga chiqarish
omillari jamiyatda
zamonaviy ta’limning yuksak qadriyatlarini anglab yetish
hissini yuzaga keltiradi. Bu qadriyatlar barkamol shaxsni
shakllantirishga, mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojiga o‘z
ijobiy ta’sirini o‘tkazmoqda va bu jarayon takomillashib
boraveradi.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturi « 0 ‘zbekiston - kelajagi
buyuk davlat» g‘oyasiga asoslanadi va unga xizmat qiladi.
Mustaqil shaxsni shakllantirish jarayoni uzoq va murakkab
bo‘lib, bir tomondan, barcha davlat tuzilmalari hamda ijtimoiy
tashkilotlarning
va ayniqsa, ta’lim tizimi mazmunining
takomillashtirilishini, ikkinchi tomondan esa bevosita ushbu
masalani amalga oshirishni ta’minlovchi yagona tarbiya
tizimini barpo etish lozimligini taqozo etadi.
Fikrimizcha, bu jarayonda kadrlar tayyorlashning yaqin
istiqboldagi vazifalari quyidagilardan iborat:
