mamlakatlar ham ana shunday ijobiy xislatlami o‘z xalqida
shakllantirishga harakat qiladi. Ana shu ma’noda tarbiyaning
umumiy maqsadi dunyo pedagogik jarayonida yagona
maqsadga - umuminsoniy xislatlami shakllantirishga qaratiladi.
Falsafa fani, uning turlicha qarama-qarshiliklari, turli oqimlari,
nazariyalari bilan birga yagona bo‘lganidek, pedagogika ham
umumiy maqsadi bo‘yicha dunyoviy
pedagogik jarayonda
yagona, bir jinsli deb qaraladi. Gap ana shu maqsadlarga
qanday vositalar bilan qanday ketma-ketlikda va qaysi
ma’noda erishishga bog‘liq. Bir mamlakat ta’lim va
tarbiyaning bir shaklini tanlasa, ikkinchisi o‘zgacharoq,
uchinchisi yana bir boshqacha yo‘l tutadi. Shu jumladan,
xalqning, elatning o‘z udumi, odati, turmush tarzi bor. Mana
shu kabi o‘ziga xoslik ta’lim va tarbiyaning o‘ziga
xos shakl,
vosita va uslublarini, xalqning umumiy madaniyatini
belgilaydi.
Yuqorida belgilangan xislatlaming ba’zilari, masalan,
oqibatlilik,
bolajonlik,
andishalilik,
imonlilik
kabilar
o‘zbeklarga ko‘proq xos xislat. Lekin bu xislatlar faqat
o‘zbeklarda bor, deyish noto‘g‘ri bo‘ladi. Shuning uchun
yuqoridagi mingdan ortiq xislatlami
alohida maxsus ajratib
ko‘rish (ayrim mutaxassislar 5-6 xislatni olishadi) yoki faqat
20 ga yaqinini, yoki faqat milliy pedagogika deb qarash
(« 0 ‘zbek milliy maktabi», «Movarounnahr pedagogikasi» kabi
yondashuvlar) dunyo pedagogik jarayonidan chetga surilib,
chiqib ketishga olib keladi.
Insonni har tomonlama barkamol shaxs sifatida tarbiyalash
insoniyatning azaliy va doimiy orzusi bo‘lib,
ajdodlarimiz
ma’rifat va madaniyatni qanday qilib yosh avlodga o‘rgatish
ulami
komillikka
yetaklash
yo‘llari,
qonun-qoidalarini
izlaganlar. Insonning ma’rifatli va ma’naviy komillikka
erishishi borasidagi ko‘plab avlodlar to‘plagan bilim va
185
tajribalari tarbiya haqidagi fan - pedagogikaning shaklla-
nishiga olib kelgan.
Insonlami ma’rifiy va ma’naviy barkamollikka munosabat-
larining o‘zgarib borishi natijasida pedagogika fani o‘z
mavqeiga ega bo‘ldi. Shu tariqa insonni tarbiyalovchi — fan
sifatida pedagogika dunyo fanlari tizimi qatorida alohida o‘rin
egalladi.
Pedagogikaning bosh masalasi tarbiyadir. Tarbiyadagi
keng ma’no ta’lim,
rivojlanish, ma’lumot bilan bog‘Iangan
holda barkamol insonni voyaga yetkazishdir.
Pedagogikaning barkamol shaxsni tarbiyalovchi fan
sifatida shakllanib, boyib borishida Sharq va G‘arb qomusiy
olimining o‘mi kattadir. Faylasuf Forobiy o‘zining «Fozil
shahar kishilarining qarashlari» asarida tarbiya orqali insonga
beriladigan fazilatlami sharhlab beradi. Ibn Sinoning «Tadbir
al’monzil»,
Umar Hayyomning ruboiylarida, Yusuf Xos
Hojibning «Qutadg‘u bilig», Kaykovusning «Qobusnoma»si,
Alisher
Navoiyning
«Mahbubul-qulub»
asarida
inson
ko‘ngilini turli bilimlar xazinasi qildi va bu tilsim ichida tangri
o‘zini yashirdi. Insonning ajoyib jismi bir maxfiy sir xazinasi
o‘laroq o‘zida ana shu ganj tilsimini saqlaydi, ya’ni tangri
Ailohning butun olamni yaratishdan ko‘zlagan
maqsadi Inson
bo‘lib, u hamma mavjudot ichida tengi yo‘qdir», - deb yozgan
edilar.
G’arbda esa Suqrot, Arastu, Aflotun o‘z ijodiyotlarida,
ayniqsa, Aflotunning «Davlat», Arastuning «Siyosat» asarida,
Yan Amos Komenskiy, I.G.Pestalotstsi, K.D.Ushinskiylar o‘z
ijodiy-pedagogik faoliyatlarida pedagogikaning
bosh masalasi
shaxs tarbiyasi muammosiga turlicha munosabat bildirib,
pedagogika tarbiya haqidagi fan ekanligini asoslab berdilar.
Ma’rifat darg‘asi Abdulla Avloniy «Turkiy guliston yoxud
axloq» asarida pedagogika faniga quyidagicha ta’rif bergan edi:
186
«Tarbiya», «Pedagogika» - ya’ni bola tarbiyasining fani
demakdir. Ilmi axloqning asosi tarbiya... Bolaning salomati,
saodati uchun yaxshi tarbiya
qilmoq tanini pok tutmak,
yoshligidanoq vaqtidan maslakini tuzatmoq, yaxshi xulqlarni
o‘rgatmoq, yomon xulqlardan saqlab o‘stirmoqdir».
Pedagogika
komil
insonni
tarbiyalashda
hayotiy
tajribalarga suyangan holda yuksak ma’naviy, milliy mafkurani
shakllantiruvchi, qonun-qoida, tamoyil va metod usullarini
o‘rganuvchi hodisalar doirasidagi fandir.
