Ertaklar - hayolot va fantastikaga keng o‘rin berilgan, hayot haqiqatiga asoslangan, ibrat-o‘git beruvchi og‘zaki hikoyalardir. Ertaklardagi ijobiy qahramonlar yengilmas kuchga aylanib, har qanday yovuzlik, adolatsizlik, haqsizlik ustidan g‘alaba qozonadi, umumxalq manfaatini himoya qiladi. Ertaklarda xalqning orzulari hayoliy va hayotiy uydirmalar vositasida hikoya qilinadi, ya’ni real hayotiy voqealar ongli tarzda uydirmalar orqali tasvirlanadi. Ertaklar o‘ziga xos xususiyatlarga ega, jumladan, «bir bor ekan, bir yo‘q ekan...» kabi max- sus boshlamalar bilan boshlanib, «shunday qilib ular murod-maqsad- lariga yetibdilar...» kabi maxsus tugallanmalar bilan yakunlanishi tinglovchini o‘zi yashab turgan real dunyodan ertak olamiga olib kirish uchun xizmat qiladi.
Darhaqiqat, ertaklarda bola tarbiyasining hamma tarkibiy qismlari- jismoniy va aqliy kamolot, ilm va hunarga muhabbat, ma’naviy axloq va estetik didning tarbiyasiga oid ko‘pdan-ko‘p pedagogik materiallami uchratish mumkin. Zotan, xalqimizda «Ertaklar yaxshilikka yetaklar» deb bejiz aytilmaydi.
Maqollar - xalqning hayotiy tajribalari asosida yuzaga kelgan dono fikrlarini ixcham shaklda ifodalovchi asardir. Maqollar she’riy va nasriy tuzilishga ega, har ikkala turda ham xalqning jonli so'zlashuv tiliga yaqin boMadi. Ular mazmun va shakl jihatidan uzoq davrlar mobaynida kam o‘zgarishlarga uchraydi va uzoq yashovchanlik xususiyatiga ega. Maqol lar kishilaming asrlar davomidagi hayotiy tajribalari va kundalik turmu- shida ko‘p bora sinovlardan o‘tadi. Ko‘proq falsafiy, axloqiy-ta’limiy
32
mavzularda yaratilganligi bois juda katta tarbiyaviy va didaktik ahami- yatga ega. Xalq maqoilarining mavzu doirasi juda keng bo‘lib, ularda aks etmagan xalq hayotining biron sohasi yo‘q. Chunki xalq o‘z hayotiy kuzatishlari va tajribalarini maqollar shaklida abadiylashtiradi va shu tariqa kelgusi avlodga qoldiradi. Maqollarda vatanparvarlik, mehnatse- varlik, ilmparvarlik, insonparvarlik, mardlik, adolat, insof, sof muhabbat, olijanoblik, sadoqat, do‘stlik kabi chin insoniy xislatlar o‘z ifodasini topgan. Shu o‘rinda ayrim maqollar mazmuniga e’tibor beraylik:
-Vatani borning baxti bor, mehnati borning-taxti.
-El g‘amini bilgan elga doston.
-Birlashgan daryo bo‘lar, tarqalgan irmoq bo'lar.
-Oltin olma, bilim ol, Bilim olsang, bilib ol.
Aqling ko‘r bo‘lsa, ko‘zdan ne foyda.
Yaxshi xulq - kishining husni.
-Egri yo‘ldan yursang ham to‘g‘ri yur.
-Niyating - yoMdoshing.
-Y o‘qni borday qil, borni bolday qil.
|
