|
Ma’lumotlarning tuzilishiga qo‘yiladigan talablar
|
| bet | 6/20 | | Sana | 13.05.2024 | | Hajmi | 7,81 Mb. | | #230012 |
Bog'liq Gulchexra BMIMa’lumotlarning tuzilishiga qo‘yiladigan talablar. Ekrandagi o‘quv materialiga bog‘liq bo‘lmagan obyektlar bo‘lmasligi kerak, barcha obyektlar ma’lum ma’noda axborotni tanishtiruvchi bo‘lishi shart. Undagi tasvirlar yetarli darajada katta bo‘lishi hamda o‘zaro o‘quv materiali mazmuniga mos holda joylashishi lozim.
Obyektlarning ko‘rinishiga qo‘yiladigan talablar. Kompyuter ekraniga chiqariladigan xabarlar o‘quvchi faoliyati tuzilishiga mos holda mantiqan bog‘liq bo‘lishi, ularning har biri ta’lim mazmunida nazarda tutilgan ma’lum bir muammoni hal qilishi lozim. Mazkur talabni amalga oshirish uchun ekranni ortiqcha ma’lumot bilan to‘ldirmaslik, muhim ma’lumotlarni ekranning o‘rtasiga qo‘yish, bir necha marta takrorlanadigan ma’lumotlarni ekranning ma’lum bir o‘rniga joylashtirish kabi psixofiziologik talablarga rioya qilish kerak.
Foydalanuvchi oynasining qulayligi. Foydalanuvchi oynasining oddiyligi muhim ko‘rsatkich hisoblanadi. Chunki shu tufayli o‘quvchi asosiy faoliyatga tez va oson kirisha oladi. Oyna ko‘p hollarda piktogramma ko‘rinishida bo‘ladiki, bunda o‘quvchining ko‘rsatilgan variantlardan birini tanlashi qulay kechadi. Piktogrammalarni tanlash, ma’lumotlarni kiritish va ekrandagi kadrlarni o‘zgartirishda ham tugmachalar majmuidan, ham «sichqoncha»dan foydalanish imkoniyatini nazarda tutish lozim. Shuningdek, dasturning oddiy bo‘lishiga, uni boshqarishda oz sonli tugmachadan foydalanilishiga, uni kompyuterda ishlash malakasi yuqori bo‘lmagan o‘quvchilar ham qiyinchiliksiz ishlata olishiga e’tiborni qaratish kerak.
Demak, PDTlarning mukammal bo‘lishi uchun qaysidir ma’noda yuqorida keltirilgan didaktik va psixofiziologik talablar bo‘lishi o‘rinli ekan. O‘quv materialidagi qoida, ta’rif, asosiy tushunchalarni ajratib ko‘rsatish orqali o‘quvchiga eslab qolish qobiliyatini rivojlantirish, hamda ekrandagi ranglarni tashlashda o‘ta ehtiyotkor bo‘lishni talab etadi.
Multimedia texnologiyasining ta’limdagi o‘rni
Ma’lumki, ma’ruzani talabalarning 25% iga yaqini o‘zlashtiradi. Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, bir vaqtning o‘zida ham ma’ruzani eshitish, ham materialni kompyuter ekranida ko‘rish va uni ekranga chiqarishni faol boshqarish o‘zlashtirish sifatini oshiradi. Hozir multimedia o‘quv dasturlaridan Math CAD, PLUS 6.0 kabi kuchli dastur mahsulotlari tarkibida foydalaniladi. Multimedia texnologiyalaridan foydalanadigan yetarlicha dasturlar hozircha yo‘q. Asosiy muammo professor-o‘qituvchilarning multimedia imkoniyatlarini yaxshi biladigan programmistlar bilan birgalikda ishlashining tashkil etilmaganidir. Bunday o‘quv dasturlarini ishlab chiqish va oliy o‘quv yurtlarida keng tarqatish lozim.
O‘quv jarayonlariga multimedia texnologiyalarini joriy etish ta’lim axborotlashtirishning muhim daqiqalaridan biridir. Hozirgi kunda multimedia texnologiyalari axborot texnologiyalarining eng jadal rivojlanayotgan va istiqbolli yo‘nalishlaridan biriga tegishli. Multimedia – bu foydalanuvchiga yagona axborot muhiti sifatida tashkil etilgan ma’lumotlar bilan ishlashiga imkon beradigan apparat va dasturiy ta’minot to‘plami. Kompyuter texnologiyasi allaqachon ko‘plab talabalar hayotining ajralmas qismiga aylangan. Ular ko‘pincha odatdagi maktab darsligidan katta qiziqish bilan keladilar. Hozirgi kunda, rus maktablarida siz: ovozni yozish va qayta yozish, telefon, faks, faks, televizorlar, telefonlar, telefon stantsiyalari, radio tizimlari ) tizimlar va televidenie, radioeshittirishlar, teleradioeshittirishlar, proektsiyalar, plyonkalar, plyonkalari, plyonkalar, nusxalash, magistika va boshqa texnikalar (kameralar, metrajitariy va boshqa texnikani) Axborot kanallari (Modemlar) ma’lumotlar ustida ishlash (modemlar, kompyuterlar, printerlar, skanerlar) uchun mo‘ljallangan kompyuter asboblari, telekommunikatsiya tizimlari uchun mo‘ljallangan kompyuter vositalari, telekommunikatsiya tizimlari, simli, tolali, radioel va boshqa kanal turlari (axborot uzatish uchun mo‘ljallangan obligatsiyalar). Texnik vositalar sizga o‘quv mashg’ulotlarini to‘g‘ri, matnli, foto va video imidjlari kabi turli xil ma’lumotlarga ega bo‘lgan ma’lumotlarga ega bo‘lish imkonini beradi.
Multimedia turlari:
Interfaol kengash;
Interfaol tadqiqot tizimi;
Turli o‘quv dasturlari;
Multimedia ekran;
Tarmoq ta’lim dasturlari;
Taqlidlash texnologiyalari;
Diagnostika komplekslari.
Boshqacha aytganda, o‘qituvchi har qanday sohaning axborot sohasida minimal harakatlardan foydalangan holda o‘qituvchi doimiy ravishda bo‘lishi mumkin. Bu an’anaviy maktab kengashining barcha fazilatlariga ega bo‘lgan zamonaviy multimedia vositasi. Barcha sinf o‘quvchilarining ishini bir vaqtning o‘zida kuzatib borish va monitoring qilishga imkon beradi; Interfaol kengash darsdagi vaqtni boshqa turdagi rasmlar, sxemalar, diagrammalar yaratishda vaqtni tejashga imkon beradi, chunki u geometrik shakllarni qurish uchun juda ko‘p miqdordagi vositalar mavjud. Interfaol boshqaruvning yana bir xususiyati bu video formatda yozgan ma’lumotlarni saqlash qobiliyati. Masalan, siz muammoning yechimini keyinchalik muommo bo‘lmagan natijani va muammoni hal qilish jarayoni boshidan oxirigacha va har qanday tezlikda. Interfaol tadqiqot tizimi u stolda har bir talabadan simsiz konsollardan iborat bo‘lib, o‘qishda talaba muddati tugashini bir lahzali monitoring o‘tkazishga imkon beradi.
Multimedia atamasining lug‘aviy ma’nosi multimuhitni anglatadi. Ammo multimedia tushunchasining a niq ta’rifi mavjud emas. Odatda multimedia deganda turli shakldagi ma’lumotlarni qayta ishlovchi vositalar majmuasi tushuniladi. Ayni vaqtda bu avvalo tovushlar, videoelementlarni qayta ishlovchi vositalardir. Shu bilan birga multiplikatsiya(animatsiya) va yuqori sifatli grafika hollarida ham multimedia haqida gapirish mumkin. Kelajakda multimedia vositalari ma’lumotning boshqa turlari masalan, virtual voqelik bilan ishlash imkonini berishi ehtimoldan holi emas. Bugungi kunda multimedia texnologiyalari inson faoliyatining biznes, ta’lim, tibbiyot va boshqa shu singari turli sohalarida qo‘llanilishini ko‘rish mumkin. Ushbu faoliyat yo‘nalishlarida multimedia mahsulotlarini yaratish uchun keng ko‘lamdagi dasturiy mahsulotlar mavjud. Ularning ayrimlari multimedianing alohida komponentlari bilan ishlashga mo‘ljallangan.
Umumiy olib qaraganda multimedia texnologiyalaridan foydalanuvchilarni 3 turga bo‘lish mumkin. Ular:
oddiy foydalanuvchilar;
biznes sohasida foydalanuvchilar;
turli kasb mutaxasislari.
Multimedia texnologiyalaridan oddiy foydalanuvchilar quyidagi maqsadlarda foydalanadilar:
o‘qitish dasturlarida – bunda o‘qitish jarayonida turli rasmli animatsiyalar, o‘quv darslik, kitob va o‘quv qo‘llanmalar bo‘lishi mumkin;
ensiklopediyalar – bu biror–bir atamani yoki ilovani tushuntirishda turli multimedia ilovalarini qo‘llash;
ma’lumotnomalar – berilayotgan ma’lumotni turli shaklda keltirish va tushinishni osonlashtirish;
grafik paketlar – turli grafik ilovalar ustida ishlash imkoniyatini beruvchi dasturlar;
musiqa tahrirlovchilar – musiqa fayllari ustida turli amallar bajarish.
Multimedia texnologiyalaridan turli kasb ustalari quyidagi maqsadlarda foydalanadilar:
kompyuter grafikasi vositalari – bunda turli dasturlar va texnik ta’minotlar orqali ishlash;
animatsiyalar – Adobe Flash va 3D Max dasturlari yordamida turli animatsiyalar yaratish;
videofilmlarni ishlab chiqish — hozirda multimedia texnologiyalari televideniya va kinostudiyalarda filmlarni yaratish jarayonida keng ko‘lamda qo‘llanilmoqda.
Multimedia texnologiyalari ta’limning turli sohalarida maktab, litsey, kollej, va universitetlarda keng miqyosda o‘z o‘rnini egallamoqda. Multimedia mahsulotlarini komponent jarayonda foydalanishning ikki xil yo‘lda amalga oshirish mumkin.
Bozorda mavjud dasturiy mahsulotlardan o‘qitiladigan fan doirasiga mos keladiganlaridan foydalanish. Tajriba shuni ko‘rsatadiki, tanlash masalasi ancha murakkab, chunki mavjud mahsulotlar o‘tiladigan fan dasturiga mos bo‘lishi, pedagog tomonidan qo‘yilgan ma’lumotlarning ishonchlilik talablariga, qabul qilinish darajasiga, to‘liqligiga javob bera olishi lozim. Bu esa ko‘pgina vaziyatlarda mahsulotni yaratish jarayonida o‘rganilayotgan sohadan kerakli bilimga ega bo‘lgan mutaxasis-pedagog ishtirok etmaganligidandir.
O‘qituvchi tomonidan o‘qitiladigan fan maqsadiga va ko‘riladigan masalalar doirasiga mos multimedia mahsulotini yaratish. Buning uchun fan o‘qituvchilari multimedia texnologiyalari bo‘yicha malakalarini turli kurslarda oshirishi, shuningdek kompyuter imkoniyatlarini batafsil o‘rganib chiqishi, qo‘shimcha tasvirlarni ko‘rsatish vositalari va interaktiv doskaning imkoniyatlarini bilishlari lozim.
Ikkala ko‘rsatilgan yo‘l multimedia texnologiyalari sohasi bo‘yicha yuqori kasbiy bilimga ega bo‘lishlikni talab etadi, shuningdek apparat va dasturiy vositalardan samaraliy foydalanish bo‘yicha yaxshi tayyorgarlikka ega bo‘lish lozim. Asosan multimedia tizimining ikki turidan foydalanilmoqda: tashqi qurilma to‘plamiga ega bo‘lgan shaxsiy kompyuter asosidagi va ikki tomonlama axborot almashuvi orqali o‘qitishning komponen doskasi (interaktiv doska) proyektor va tizimli blok asosidagi turlari.
Ta’lim va o‘qitish sohalarida multimedianing qo‘llanilishi (Computer Based Training – CBT) shaxsiy foydalanish hamda biznes ishlarini yo‘lga qo‘yish uchun mo‘ljallangan. Multimediani ushbu sohalarda qo‘llash ko‘lami kundan – kunga yanada ortib bormoqda. Chunki yuqori kasbiy malakani ta’minlovchi bilim har doim tez o‘zgarib turadi. Bugungi kunda o‘sish darajasi, ayniqsa texnika sohasida doimiy yangilanishni talab qiladi. Shu bois raqobatga asoslangan korxona o‘z faoliyatida ancha moslashuvchan bo‘lishi lozim. Bu oddiy xodimlar uchun ham, rahbarlar uchun ham birday haqqoniy yo‘l. Kompyuterlardan foydalangan holda o‘qitish uchun ma’lum tizim kerak.
Ko‘pgina tadqiqotlar kompyuterlardan foydalangan holda o‘qitish tizimining muvaffaqqiyatlarini e’tirof etmoqda. Eski an’anaviy ta’lim usullari bilan obyektiv taqqoslash juda qiyin, ammo, multimedia bazasida o‘zgaruvchan interaktiv dastur bilan ishlashga e’tibor ikki barobar kuchaydi. Aniq bir materialni o‘rganish uchun vaqtni tejash an’anaviy ta’lim usullariga nisbatan o‘rtacha 30% ni tashkil qilyapti. O‘zlashtirilgan bilim esa xotirada ancha uzoq saqlanadi.
Marketing bo‘yicha ekspertlar allaqachon ko‘p martali tajribalarida o‘qish uslubi bilan o‘zgartirilgan materiallarni xotirada tiklash o‘rtasida kuchli aloqa borligini isbotlashgan. Masalan, eshitgan materiallarni faqat to‘rtdan bir qismigina xotirada qoladi. Agar o‘quvchi ushbu materiallarni ko‘rish orqali o‘zlashtirish imkoniga ega bo‘lsa, xotirada qolgan materiallar xajmi 30 % ga ko‘payadi. Mabodo ham ko‘rish, ham eshitish orqali material o‘zlashtirilsa, uning 50 % zi xotirada qolar ekan, agar o‘quvchi o‘rganish jarayonida faol harakat qilishga jalb etilsa, masalan, multimedia ilovasi kabi interaktiv o‘qitish dasturi yordamidan foydalanilsa, o‘zlashtirish hajmi 75 % ni tashkil qiladi.
|
| |
