|
Mantiqiy fikrlash va mazmunli ifodalashning yurist faoliyatidagi roliBog'liq 189 Norboboyev Baxtiyor Jaxongir ogli 1245-1258Oriental Renaissance: Innovative,
educational, natural and social sciences
(E)ISSN:2181-1784
www.oriens.uz
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(5), May, 2023
1257
Bundan tashqari, yuridik argumentatsiya yuridik normalarni ishlab chiqishda,
yuridik fanda (masalan, ilmiy nashrlarda yoki ixtisoslashgan konferensiyalar
ma’ruzalarida) hamda talabalar va o‘qituvchilar o‘rtasida qo‘llaniladi.
Yuridik argumentatsiyani samarali tashkil etish usullari:
Birinchisi – deduktiv xulosa chiqarish (ma’lum bo‘lgan bilim orqali noma’lum
bilimni vujudga keltirish). Deduksiya qonunga xosdir, chunki huquqiy normalar
huquqiy munosabat ishtirokchilarining xatti-harakatlariga qo‘yiladigan mavhum
xulq-atvor qoidalarini shakllantiradi.
Ikkinchisi – analogiya bo‘yicha xulosa chiqarish. Bu mulohaza orqali ikkita
predmet yoki hodisa biror o‘xshash xususiyati jihatidan taqqoslanadi (Torroq
bilimlardan nisbatan torroq bilimlar keltirib chiqariladi).
Uchinchi usul yuridik munozaralarda juda kam qo‘llanilishiga qaramay,
samarali usullardan hisoblanadi. Argumentatsiya munozara jarayonida siz tanlagan
yondashuv to‘g‘ri ekanligini asoslaydi.
Deduktiv xulosa chiqarishda umumiyroq bilimga tayanamiz, induktiv xulosa
chiqarishda esa umumiy emas, torroq, juz’iyroq bilimga tayanamiz. Induktiv xulosa
chiqarish deduktiv xulosa chiqarish bilan chambarchas bog‘liq. Biri ikkinchisiz
mavjud bo‘lolmaydi. Induksiyaning deduksiya bilan aloqasi analizning sintez bilan
aloqasini eslatadi.
Yuridik argumentatsiya qoidalari:
Munozara ishtirokchisi o‘z fikrlari o‘rtasidagi ziddiyatlarga yo‘l qo‘ymasligi
kerak. Boshqacha aytganda, mantiqning asosiy pozitsiyasi – izchillik talabiga rioya
qilinishi shart. Bir pozitsiya doirasida mazmunan har xil va bir-biriga mos
kelmaydigan ikki xil hukmning yuzaga kelishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Lekin bu bahs
ishtirokchilari tomonidan bildirilgan fikrlar bir-biriga mos bo‘lishi kerak degani
emas.
XULOSA
Munozara ishtirokchisining o‘z bayonini o‘zi belgilashi lozim bo‘lgan
holatlarning o‘xshash bo‘lishi sharti bilan o‘xshatish yoki umumlashtirish yo‘li bilan
qo‘llash mumkinligiga rozi bo‘lish burchi hisoblanadi.
Yakuniy qoidaga ko‘ra, bir xil mulohazani turli ma’nolarga ega bo‘lgan turli
ishtirokchilar qo‘llay olmaydilar. Aks holda muhokama turli narsalar atrofida
quriladi. Muhokama mavzusi esa lozim deb belgilanmaydi.
|
| |
