|
Mantiqiy fikrlash va mazmunli ifodalashning yurist faoliyatidagi roliBog'liq 189 Norboboyev Baxtiyor Jaxongir ogli 1245-1258Oriental Renaissance: Innovative,
educational, natural and social sciences
(E)ISSN:2181-1784
www.oriens.uz
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(5), May, 2023
1253
bo‘ladi. Shu jihati tufayli induktiv xulosa chiqarishni nazariy bilimlar emas,
ko‘pincha amaliy bilimlar hosil qilishda ahamiyati katta deb bilishadi. Induktiv
xulosa chiqarish ilmiy induksiya kabi turlariga ega bo‘lgani bilan uning xulosasi
ilmiy xarakterga ega bo‘lishi shart emas. Xulosa chiqarish uchun ba’zan chinligi
ilgaridan ma’lum bo‘lgan umumiy hukm orqali ifodalangan haqiqatlarga tayaniladi.
Induktiv xulosa chiqarishning ikki turi:
* To‘liq induksiya;
* To‘liqsiz induksiyadir.
To‘liq induksiyada xulosa bir turkum predmet va hodisalarning hammasini
birma-bir o‘rganish asosida nisbatan yangi bilim hosil qilinadi. Bunday xulosa
chiqarish uchun predmet va hodisalarning birorta o‘xshash, umumiy xususiyati
bo‘lishi kerak. Har bir predmetning xususiyati haqidagi fikr asoslarda yakka hukmlar
orqali ifodalanadi. Xulosa odatda umumiy hukm orqali beriladi, unda biror
xususiyatning bir turkum predmetlarning hammasiga xosligi yoki xos emasligi
haqidagi fikr ifodalanadi. To‘liq induksiyaning shu asoslari va xulosasi aniq,
ehtimoldan xoli bo‘lgani uchun fikr qat’iy hukmlar orqali beriladi. To‘liq induksiya
bo‘yicha xulosa chiqarish uchun o‘rganilayotgan predmetlar va hodisalar nisbatan
kamroq bo‘lib, ularni birma-bir o‘rganish imkoniyati bo‘lishi lozim.
Masalan:
A
1
predmet V xususiyatiga ega.
A
2
predmet V xususiyatiga ega.
Demak, A
3
dan to A
n
gacha bo‘lgan predmetlarga ham V xususiyat xos.
To‘liqsiz induksiyada bir turkum predmetlarning bir qanchasini o‘rganish
asosida olingan bilimlarga tayanib biror xususiyat shu turkumdagi predmetlarning
hammasiga xosligi haqida xulosa chiqariladi. Bunda xulosa kuzatilgan va
kuzatilmagan predmet va hodisalarga aloqador bo‘ladi. To‘liqsiz induksiyaning
xulosasi ehtimoliy xarakterga ega bo‘ladi. O‘rganilayotgan xususiyat bir turkum
predmetlarning qolganlariga xos yoki xos emasligi noaniq qoladi.
Masalan:
A
1
predmet V xususiyatiga ega.
A
2
predmet V xususiyatiga ega.
Demak, A
k+1
va boshqa A turkum predmetlariga ham V xususiyat xos bo‘lsa
kerak.
To‘liqsiz induksiya turlari:
* Oddiy sanash orqali (mantiq fani o‘rganadi);
* Tizimli (faktlarni tanlash orqali);
* Ilmiy induksiya o‘rganadi (mantiq fani o‘rganadi).
|
| |
