|
Mantiqiy fikrlash va mazmunli ifodalashning yurist faoliyatidagi roliBog'liq 189 Norboboyev Baxtiyor Jaxongir ogli 1245-1258Oriental Renaissance: Innovative,
educational, natural and social sciences
(E)ISSN:2181-1784
www.oriens.uz
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(5), May, 2023
1255
Analogiya bo‘yicha xulosa chiqarish uchun ikkita predmet yoki ikkita hodisa
biror xususiyati jihatidan taqqoslanadi, o‘xshatiladi. Analogiyaning xulosasi
ehtimoliy shaklda bo‘lgani uchun xulosaning aniqlik darajasi o‘rganilayotgan,
taqqoslanilayotgan xususiyatlarga bog‘liq. Analogiyaning xulosasi chin bo‘lishi
uchun, to‘g‘ri bo‘lishi uchun o‘xshatilayotgan predmetning xususiyatlari ular uchun
muhim xususiyat bo‘lishi kerak.
Solishtirilayotgan predmetlarning imkoniyati boricha ko‘proq xususiyatlari
o‘rganilishi kerak.
O‘xshatilayotgan predmetlarning xususiyati nisbatan kamroq predmetlargi xos
bo‘lishi kerak.
Analogiyaning ikkita turi:
* Xususiyatlar analogiyasi;
* Munosabatlar analogiyasi.
Xususiyatlar analogiyasida ikkita predmet yo ikkita hodisa o‘rganilib, ularning
bitti xususiyati haqida xulosa chiqariladi. Uning xulosasi deyarli hamma vaqt
ehtimoliy bo‘ladi.
Masalan:
A predmet a,v,s, d xususiyatlarga ega.
V predmet a,v,s xususiyatlarga ega.
Demak, V predmet d xususiyatga ega bo‘lsa kerak.
Munosabatlar analogiyasida ikkita predmet yo hodisaning o‘xshash xususiyatlari
emas, ikkita predmet yo hodisa o‘rtasidagi munosabat asos qilib olinadi. Bunda ikkita
predmet bir-biriga o‘xshamasligi mumkin. Ikkita predmet o‘rtasidagi munosabat
boshqa ikkita predmet o‘rtasidagi munosabatga o‘xshashligi asosda xulosa
chiqariladi. Uning xulosasi doimo qat’iy, aniq bo‘ladi.
Ilmiy bilishning muhim jihati shundaki, yangi ma’lumotlar mantiqiy tekshirish
jarayonidan o‘tgandagina chin deb hisoblanadi, konkret fanning empirik va nazariy
fundamentiga qo‘shiladi va isbot etilgan yoki verifikatsiyalangan deb hisoblanadi.
Sud tajribasida ham bilishga shunday talablar qo‘yiladi: sud qarori sudda ishni
ko‘rib chiqish jarayonida to‘liq va har tomondan asoslangandagina odil, adolatli deb
hisoblanadi.
Isbotlash – bir hukmning chinligini u bilan bog‘langan boshqa chin hukmlar
yordamida asoslashdan iborat bo‘lgan mantiqiy amaldir. Ko‘pincha asoslash
jarayonini dalillash deb ham ataladi.
Faktlar va boshqa dalillarga tayanib yuritiladigan fikr yuksak ishontirish kuchiga
ega bo‘ladi, kishilarda ishonch-e’tiqodni shakllantiradi. Ishonch-e’tiqod bu
kishilarning xulq-atvori va xatti-harakatlarini belgilab beradigan qarashlari va
|
| |
