|
Mantiqiy fikrlash va mazmunli ifodalashning yurist faoliyatidagi roliBog'liq 189 Norboboyev Baxtiyor Jaxongir ogli 1245-1258Oriental Renaissance: Innovative,
educational, natural and social sciences
(E)ISSN:2181-1784
www.oriens.uz
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(5), May, 2023
1256
tasavvurlaridir. Bilishning maqsadi ilmiy asosga ega bo‘lgan e’tiqodni yaratishdan
iborat.
Isbotlash ikki xil ma’noni anglatadi:
Mantiqiy yo‘l bilan isbotlash (mantiq fani o‘rganadi);
Amalda isbotlash (konkret fanlarning vazifasi).
Mantiqiy isbotlash berilgan fikrning chinligini boshqa fikrlar yordamida
ko‘rsatish, aniqlash demakdir.
Mantiqiy isbotlash 3 elementdan iborat:
* Tezis;
* Asos yoki argument;
* Isbotlash usuli.
Tezis - chinligi isbotlanishi lozim bo‘lgan fikr bo‘lib, bir yoki bir necha fikrlar
orqali ifodalanadi. U isbotlashning asosiy elementi bo‘lib, “nima isbotlanayapti?” -
degan savolga javob beradi. Tezis sifatida bir qancha o‘zaro bog‘liq bo‘lgan
hukmlardan tashkil topgan ilmiy xulosalar ishtirok etishi mumkin. Matematikadagi
isbotlanayotgan teorema ham tezis vazifasini bajaradi. Hatto, sud-tergov faoliyatida
jinoiy hodisaning shart-sharoitlari, jinoyatchining shaxsi haqidagi, o‘g‘irlangan
narsalar saqlanayotgan joy haqidagi fikrlar ilgari suriladi va isbotlanadi.
Asoslar (argumentlar) tezisning chinligini ko‘rsatuvchi, keltirilgan fikrlar bo‘lib,
bir qancha hukmlar orqali ifodalanadi. Ular isbotlashning mantiqiy fundamenti rolini
bajaradi va “Tezis nima orqali asoslanayapti?”- degan savolga javob beradi.
Ilm-fanning turli sohalarida asos vazifasini turli xil hukmlar bajarishi mumkin:
1) nazariy va empirik umumlashmalar; 2) aksiomalar; 3) faktlar to‘g‘risidagi
hukmlar.
Isbotlash usuli asoslar va tezis o‘rtasidagi mantiqiy aloqa hisoblanib, asoslardan
tezisning chinligini keltirib chiqaradi. Asoslardan tezisga mantiqiy o‘tish xulosa
chiqarish tarzida kechadi. Bu xulosa chiqarishda asoslar bo‘lib to‘g‘ri axborot ifoda
etilgan hukmlar, xulosa bo‘lib esa tezis to‘g‘risidagi hukmlar ishtirok etadi.
Yuridik argumentatsiya – har bir huquqshunos faoliyatining muhim jihati
hisoblanadi.
Yuridik argumentatsiyaning maqsadi – munozara ishtirokchilari tomonidan
ilgari surilgan nazariyalarni qabul qilishdir. Haqiqat, yaxshilik va yomonlik
argumentning oraliq maqsadlari yoki dalillarning bir qismi bo‘lishi mumkin, ammo
maqsadi emas. Pirovard maqsad esa tinglovchilar e’tiboriga taqdim etilgan muayyan
pozitsiyaning to‘g‘riligiga ishontirish, uni muayyan nuqtai nazar, pozitsiya (tezis) ni
qabul qilishga ko‘ndirish, aks ettirish yoki harakatni rag‘batlantirishdan iborat.
|
| |
