Rag'batlantirish tizimini bevosita va bilvosita
yaratish
Kerakli rag'batlar, mahbuslarni tashish misolidagi kabi, bevosita yo'l bilan
yaratilishi mumkin. Qilinishi kerak bo'lgan narsa sizga oldindan ma'lumligi bois, uni
bajarish uchun mukofot (masalan, naqd pul to'lovi) e'lon qilasiz. Afsuski, ko'pincha biz
istagan hatti-harakatlar qarama-qarshi bo'lgan maqsadlarni taroziga tortib ko'rishni
taqoza etadi. Ushbu hollarda bevosita rag'batlantirish tizimini yaratish haddan ziyod
samarali bo'lishi mumkin, chunki bu odamlarni ikkilamchi narsalarga e'tibor
bermaslikka olib keladi.
Sobiq Sovet Ittifoqi rag'batlantirishni to'g'ridan-to'g'ri tatbiq etish ehtimoli bilan
bog'liq ziddiyatlarga to'la edi. Poyafzal ishlab chiqarish hajmini oshirishga qaratilgan
rag'batlarga javoban korxona rahbarlari poyafzal o'lchamlarini talabni e'tiborga
olmagan holda ishlab chiqarganlar. Bunday rag'batlantirish tizimi odamlarning xulqiga
ta'sir etsada, u samarali iqtisodiyot uchun zarur bo'lgan ijtimoiy hamkorlikning
rivojlanishiga olib kelmadi.
Agar maqsad odamlarni hamkorlikka undash bo'lsa, istalgan natija
rag'batlantirishni bevosita joriy qilish yo'li bilan kamdan-kam hollarda amalga oshadi.
Aksincha, rag'batlantirishni ijtimoiy munosabatlar ta'sirida paydo bo'lishiga olib
keladigan umumiy qoidalar to'plami orqali bilvosita joriy qilish kerak.
Yo'l harakati hamkorlikka undovchi umumiy qoidalarning ahamiyatini
namoyish qiladi. Tirbandlik vaqtida yo'l harakatining murakkabligidan qat'i nazar
transport oqimi beixtiyor vujudga keluvchi ijtimoiy hamkorlikni aks ettiradi. Ushbu
hamkorliksiz yirik shaharlardagi o'n minglab yo'lovchilar umidsiz yo'l harakati
tirbandligida ushlanib qolgan bo'lar edi.
Haydovchilarni bunday samarali hamkorlikka olib keluvchi asosiy qoidalar
oddiy: (1) yo'lning o'ng tomonidan harakatlanish; (2) yashil chiroqda harakatlanish,
326
sariq chiroqda tezlikni oshirish yoki to'xtashga tayyorlanish va qizil chiroqda to'xtash;
(3) tezlikni cheklangan tezlik darajasidan soatiga 10 mildan oshirmaslik hamda (4)
masofani saqlash. Ushbu qoidalar manzilimizga xavf-xatarsiz va qulay yetishga bo'lgan
istagimizni barchaning manfaatiga xizmat qiluvchi qulay xulq namunasiga
aylantiradi
(2)
.
Qoidalar to'plami qanday qilib shaxsiy rag'batlantiruvchi omillarni ijtimoiy
hamkorlikka chorlash uchun muhit yaratishiga bozor iqtisodiyoti eng yaxshi misoldir.
Bozor iqtisodiyoti rag'bat omillarini bevosita yaratmaydi. Haqiqatan ham, bozorlar tub
ma'noda umuman rag'bat yaratmaydi. Eng muhim rag'batlar shaxslarning sub'ektiv
istaklaridan kelib chiqadi: sevgi topish rag'bati, hurmat qozonish, dunyoni yaxshiroq
joyga aylantirish, oilasini ta'minlash kabilar. Bozor insonlarga o'z istaklarini
boshqalarga bildirishi uchun imkon beruvchi turli rag'bat omillarini uyg'unlantiruvchi
xulqiy qoidalardan iborat. Bozorning rag'batlantiruvchi omillari sifatida tanilgan narx,
foyda va zararlar insonlarning o'zaro munosabatlari natijasida vujudga kelgan.
Faqatgina bozorlar orqali bildirish mumkin bo'lgan ushbu rag'batlar ijtimoiy
hamkorlikka olib keladigan ma'lumotga ega.
Yakuniy savollar: Nega shaxsiy rag'batlar bozorlar orqali ijtimoiy hamkorlikka
olib kelishini endi tushuntira olasizmi? Shaxsiy rag'batlantiruvchi omillar dunyoni
yaxshilik tomon boshlaydi, deb o'ylasizmi? Nega ha yoki nega yo'q?
Element 1.1 ga qaytish
1. Ushbu misol bo'yicha qo'shimcha ma'lumot olish uchun quyidagiga murojaat qiling: Robert B. Ekelund, Jr., and
Richard Ault, Intermediate Microeconomics: eory and Applications (Lexington, Mass.: D.C. Heath and Company, 1995),
pp. 21–22.
↩
2. Transportlar oqimi bo'yicha misol quyidagi manbadan olingan: Paul Heyne, e Economic Way of inking, 8th ed.
(Upper Saddle River, N.J.: Prentice-Hall, Inc.), chapter 1.
↩
327
Duayt Li qalamiga mansub «Rag'batning kuchi» sahifasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan. Qayta nashr qilish
yoki tarqatish bo'yicha ma'lumot uchun webmaster@fee.org ga murojaat qiling.
328
Element 1.2 ga qaytish
|
