|
Iqtisodiy resurs sifatida tadbirkorlik
|
| bet | 4/11 | | Sana | 19.06.2024 | | Hajmi | 1,05 Mb. | | #264556 |
Bog'liq madinaIqtisodiy resurs sifatida tadbirkorlik Reja:
Resurslar va daromadlarning doiraviy harakat modeli.
Talab va taklif. Mukammal va nomukammal raqobat bozori.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida firmalar faoliyati
Resurslar va daromadlarning doiraviy harakat modeli
1.Qanday tovar va xizmatlar to ‘plamini jam iyat ehtiyojlari uchun, ulamni to ‘liq qondirish uchun ishlab chiqarm oq zarur,mavjud resurslarning qanday qismini ishlab chiqarish jarayoniga tortmoq zarur? Qisqacha aytganda, nimani va qanday hajmda ishlab chiqarish zarur?
2. Qaysi korxonalar ishlab chiqarishda qatnashmoqlari va ishlab chiqarishlarini qay yo‘sinda tashkil etishlari lozim. M ahsulotni qanday ishlab chiqarish kerak? 3. Ishlab c h iq arilg a n m ah su lo t q an d ay qilib alo h id a iste’molchilar o‘rtasida taqsimlanishi kerak? Mahsulotni kim olishi kerak?
4. Iste’mol talablarining texnologiyadagi o‘zgarishlarga muvofiq tizim kerakli o‘zgarishlarni amalga oshira oladimi?
Bu m uam m olar ehtiyojlarning cheksizligi va resurslarning cheklanganligidan kelib chiqadi. Resurslarning cheklanganligi sababli iqtisodiyot cheklanmagan hajmda tovar va xizmatlami ishlab chiqarishni ta’minlab bera olmaydi. Shuning uchun iqtisodiyot doim tanlash oldida turadi, ya’ni iqtisodiyot biror bir mahsulot ishlab chiqarishdan voz kechadi, bundan maqsad boshqa tovardan ko‘proq ishlab chiqarishdir. Resurslar cheklanganligi iqtisodiyotda bir vaqtning o ‘zida ikki xil yoki zarur bo‘lgan barcha tovarlarni ishlab chiqarish imkonini bermaydi.
Bozor tizimi to ‘qnash keladigan muammolarni tushuntirish uchun aw alo, bozor tizimida resurslar va daromadlarning doiraviy aylanish modelini ko‘rib chiqamiz.
Uy xo‘jaligi bevosita yoki bilvosita (mulkiga kiruvchi savdo- sanoat korporatsiyalari orqali) iqtisodiy resurslarga egalik qiladi va ular korxonalarga yetkazib beradi. Bizning modelda korxona oddiy tashkiliy tasvir deb olingan.
Darvoqe, uy xo‘jaligi bu bitta yoki undan ortiq shaxslardan iborat iqtisodiy birlikdir.
Korxonalar resurslarni talab etadi, uy xo‘jaligi esa taklif etadi.
Korxonaning resurslarni sotib olishga sarflari xarajatlarni tashkil etadi, bir vaqtning o ‘zida, uy xo‘jaligini (pul) darom adlar oqimini tashkil etadi.
Diagrammaning pastki qismiga qaraymiz, uy xo‘jaligi pul darom adlarini tovar va xizmatlarni sotib olishga sarf etadi va u talabni aks ettiradi. Shu vaqtning o ‘zida korxonalar resurslardan foydalanib, tovar va xizmatlarni ishlab chiqaradi va taklif etadi.
Buning natijasida baho tarkib topadi.
Korxona nuqtayi nazaridan uy xo‘jaligining iste’mol sarflari ularning asosiy darom adlarining manbayidir. Ushbu model — iqtisodiy faoliyat va qarorlarni qabul qilish murakkab va bir-biri bilan chirmashib ketgan jarayon ekanligini ko‘rsatadi. Demak, monetar iqtisodi tizim ida uy xo‘jaligi resurslar egasi sifatida ulam i korxonalarga sotadi, undan olingan pul daromadlariga iste’mol sifatida tovar va xizmatlarni sotib oladi. Tovarlarni ishlab chiqarish uchun korxonalar resurslarni sotib olishlari kerak, ularning tayyor mahsuloti esa uy xo‘jaligiga ulaming iste’mol sarflari o‘miga sotiladi.
Pirovard natijada esa aniq iqtisodiy resurslar soat miliga qaram a- qarshi, pul daromadlari va iste’mol xarajatlari esa soat mili bo‘yicha harakat qiladi. Ushbu oqim lar bir vaqtda uzluksiz harakat qiladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarishni tashkil etish masalasi qanday hal etilishini tushunish uchun aw alo, qay yo‘sinda resurslar tarm oqlar o'rtasida taqsimlanishini ko‘rib chiqish lozim bo‘ladi.
Bozor tizimida mahsulotlarga yuqori darajada talab bo‘lgan foyda olayotgan tarm oqlar va mahsulotlarga talab boMmagan, zarar ko‘radigan tarm oqlar bo‘ladi. Bozor tizim ida zarar ko‘radigan tarm oqlar ishlab chiqarish resurslaridan m ahrum bo‘ladilar, ular faoliyat ko‘rsatm aydilar (lekin ayrim tarm oqlar bundan m ustasno). Ishlab chiqarishni tashkil etishning ikkinchi m asalasi, qaysi korxonalar har bir tarm oqda ishlab chiqarishni amalga oshirishlari va qanday texnika ham da texnologiyalarni qoMlashlari lozim?
Bozor iqtisodiyotida yuqori samara beradigan texnologiyani qoMlashni xohlaydigan va bunga qodir bo‘lgan firmalar ishlab chiqarishni amalga oshirish huquqiga egadirlar.
Jam iyatning rivojlanishi natijasida iste’m olchilam ing talabi, ishlab chiqarish texnologiyalari, yetkazib berilayotgan resurslarning tarkibi o‘zgaradi. Bozor tizimi ushbu o'zgarishlarga muvofiq resurslarni taqsimlashga tuzatish kiritish orqali va ishlab chiqarish samaradorligini ta’minlay oladi. Chunki raqobatga asoslangan bozor tizimi tadbirkoriarga iste’m olchilam ing didlaridagi o ‘zgarishlari to ‘g‘risidagi xabam i yetkazadi, iqtisodiyot esa unga muvofiq resurslarni taqsimlash jarayoniga tuzatishlar kiritadi.
Bozor tizim ining harakat qilishini, taraqqiy etishini tushunish uchun bir-biri bilan bog‘liq o ‘zgarishlar, ya’ni texnika taraqqiyoti va kapital jam g^rish masalalarini ko‘rib chiqmoq zarurdir. Bozor tizimi texnika taraqqiyotining rivojlanishi, uning yutuqlarini hayotga tatbiq etishni rag‘batlantirib turadi.
Tadbirkor har doim raqobatning mayjudligi sababli korxonasini yuqori samaraga ega bo‘lgan texnika va texnologiya bilan jihozlashga, shunga yarasha yuqori malakaga ega bo‘lgan ishchilar yollashga, mehnatni ilmiy asosda tashkil etishga harakat qiladi. Maqsad—yuqori foyda olish, raqobatda yutib chiqish.
A m m o tex n ik a ta ra q q iy o ti o q ib atid a ishlab ch iq arish vositalarining miqdori oshib boradi. Qanday qilib bozor tizimi iqtisodiyotni ishlab chiqarish vositalari bilan ta'minlaydi? Bunga kapital jam g‘arish orqali erishiladi. Texnika taraqqiyoti xarajatni talab etadi, ikkinchi tarafdan xuddi shu xarajatlar tadbirkoriarga foyda keltiradi, uning kapitalining jamg‘arilishi oqibatida ko‘payishga olib keladi. Boshqacharoq aytganda, kapital doim o harakatda bo‘ladi.
ya’ni olingan foydaning bir qismi ishlab chiqarishni kengaytirish, texnika bilan jihozlarga sarf etiladi.
Raqobat ham katta aham iyatni kasb etadi; chunki uning iqtisodiy mavqeyini mustahkamlab borgan tadbirkor yutib chiqishi mumkin. Hozirgi sharoitda raqobatlasha oladigan qobiliyatga ega bo‘lgan kapitalning hajmi muttasil o ‘sib bormoqda.
|
| |
