|
Kichik biznes va tadbirkorlikning iqtisodiyotda tutgan o’rni
|
| bet | 9/11 | | Sana | 19.06.2024 | | Hajmi | 1,05 Mb. | | #264556 |
Bog'liq madina Kichik biznes va tadbirkorlikning iqtisodiyotda tutgan o’rni
0‘zbekistonda ishlab chiqilgan jahon moliyaviy inqiroziga qarshi choralar dasturida aw alo iqtisodiy o‘sishni ta’minlash, yangi ish o ‘rinlarini tashkil qilish, bandlik muammosini hal etish, aholining daromadlari va farovonligini oshirishda tobora muhim o‘rin tutayotgan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni jadal rivojlantirish, rag‘batlantirish va qoilab-quw atlashga alohida e’tibor qaratildi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida rivojlanayotgan davlatning asosiy vazifalaridan biri bo‘lgan kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini rivodlantirish uchun hukumat tomonidan ko‘plab imtiyozlar berildi. Shu imtiyozlardan kichik biznes va tadbirkorlik subyektlari samarali foydalanib, tez sur’atlar bilan tadbirkorlar soni va mahsulot yetishtirish hajmi ortib bormoqda. 2010- yilda ijtimoiy iqtisodiyot ko‘rsatkichlaridan biri YAIMga nisbatan tadbirkorlar ulushi 31 foizdan 53,5 foizni tashkil etdi.
Davlat rivojida asosiy faktor kichik biznes va tadbirkorlik boiib, avvalo ish o‘rinlarini va daromadni ko‘paytirishga manba b o iib xizmat qildi. 0 ‘zbekiston Respublikasining mustaqilligiga 20 yil to‘lishi munosabati bilan kichik biznes va tadbirkorlikning shakllanishi ko‘p bosqichlami bosib o‘tdi. Har bir bosqich (etap) o‘ziga xos maqsad, yo‘nalish, siyosat, islohot masalalari hamda natijalari bilan ajralib turadi, Shunday iqtisodiy qonunlar, huquqiy-me’yoriy baza va mexanizmlar tufayli kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirishga moddiy yordam berildi va rag‘batlantirildi. Respublikada kichik biznes va tadbirkorlikni rivojalanishini 4 davrga bolam iz: Birinchi davr (1991-1995-y.) xususiy biznes va tadbirkorlikning qonuniy asoslari va davlat mulkini xususiylashtirib kichik biznesda mulkchilik shakllandi.
Kichik biznes subyektlarini rivojlantirish uchun uni rag‘batlantirish va davlat tomonidan qoilab-quw atlash to‘g‘risida Prezident farmoni va dasturlar qabul qilindi. Bundan kichik biznes bilan shug'ullanadiganlarga daromaddan soliq tolovlam i kamaytirishga erishildi. Davlatning kichik biznes va tadbirkorlik rivojlanishidagi maqsadi aw alo ish o'rinlarini ko‘paytirish va ish bilan ta’minlashga qaratilgan bo'lib, 1995-yilda 441 ming ishsizlar ish bilan ta’minlandi. Bu Hamdo‘stlik davlatlari o'rtasida eng yuqori ko'rsatkich bo'lib hisoblanadi. 1995yilning oxiriga borib kichik korxonalar va mikrofirmalar soni 42,4 ming dona yoki 1991-yilga nisbatan 4,1 martaga oshdi. YAIM ulushi 1991-1995-yillarda 1,5 foizdan 16,9 foizga o'sishi respublika iqtisodiyotida asosiy yutuqlardan biri bo'ldi. Ikkinchi (1996-2002-y.) davrda davlat mulkini xususiylashtirish jarayoni kengaydi, bozor infratuzilmalari takomillashib, birinchilardan bo'lib tijorat banklari, moliya institutlari (kredit birlashmalari) tashkil bo'ldi. Kichik biznes va tadbirkorlikka eksport mahsulotlariga maxsus chetga chiqarish uchun imtiyozlar berildi.
Qonunchilik organlari tomonidan yangi zamanoviy m e’yoriy hujjatlar qabul qilinib, boshqarish tizimi, bozor infratuzilmasi tubdan o'zgardi. Tadbirkorlik korxonalarini ro'yxatga olish, iqtisodiyotda kichik biznes va tadbirkorlik subyektlari faoliyatini erkin yuritish, davlat tomonidan kreditlash, sug'urtalash hamda imtiyozli kredit olish huquqi berildi. Mamlakatimizda kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatining o'sish darajasi ijtimoiy - iqtisodiyda o'zining ijobiy ko'rsatkichlari bilan o'rin oldi. Masalan, 1995-yilda YAIMda kichik biznes va tadbirkorlikning ulushi 16,9 foiz bo'lgan bo'lsa 2002-yilga kelib bu ko'rsatkich 35,5 foizga oshdi. Bundan tashqari 2002-yilda kichik biznes va tadbirkorlikning xissasi sanoatda 15,4 foiz, qishloq xo'jaligida 74,9, tovar aylanmasida 43,4 pullik xizmat ko'rsatishda 41,3 foizni tashkil etdi. Yuridik shaxslar soni 5 marta yoki 215 ming donaga ortdi. 2002-yilda kichik biznes va tadbirkorlik faoliyati bilan band bo'lganlar sonining o'sishi 4964,6 ming kishiga yoki barcha band bo'lganlarga nisbatan 54,5 foizni tashkil etdi. Uchinchi davr (2003-2008-y.) kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirish dasturi ishlab chiqilib, unda texnika va texnologiya bilan qurollanish, modemizatsiyalash, sanoat qurilishi va yangi tizimi shakllandi.
Tadbirkorlikni rag'batlantirish to'g'risida Prezident farmoni qabul qilindi. Farmonda kichik biznes korxonaiari va mikrofirmalarga soliq stavkasinii 13-10 foizga kamaytirish, ishlab chiqarish va servis xizmat ko‘rsatishga imtiyozli kreditlar berish, korxonani ro‘yxatga olish hujjatlarini yanada soddalashtirish, korxona faoliyatini tekshirishlar soni qisqartirish ko‘zda tutilgan. Yirik korxonalar tarkibida, o ‘z uyida shartnoma bilan ishlaydigan kasanachilik tizim shakllandi.
Yuqoridagi islohotlar tufayli YAIMda kichik biznes va tadbirkorlikning iqtisodiy o‘sishi 2003-yilda 35 foiz bo'lgan bo‘lsa, 2008-yilda 48,2 foizni yoki YAIM 1,4 foizdan 4,6 foizga ortidi. TVrtinehi davr (2009-yildan boshlab) kichik biznes va tadbirkorlik rivojlanishi da jahon moliyaviy inqirozi va uning oqibatlarini barataf etish, tadbirkorlar faoliyatini yaxshilash bo‘yicha dasturlar qabul qilindi. Soliq stavkalari sanoat sohasida 2009-2010-yillarda 7 foizga, 2012yilda esa 5 foizga kamaytirildi. Bank kreditlaridan foydalanish muddatlari 12 oydan 18 oyga chiqarildi, bank resurslarini ko‘paytirilib unda imtiyozli fond kreditini tashkil etildi.
Kichik biznesning rivojlanishida kichik tadbirkorlikdan kichik innovatsiya korxonalariga o‘tildi, yangidan tashkil etilgan korxonalar soni ko‘paydi, faoliyat yuritmayotgan korxonalar soni keskin kamaydi. 2010-yil Konstitutsiya kunida 201 1 -yil Prezident tomonidan “Kichik biznes va tadbirkorlik yili” deb nomlandi. 2012-yilda Respublika Prezidentining 2011-yil yakunlari va 2012-yilda 0
‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustivor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi m a’ruzasida, soliq yukini kamaytirishga qaratilgan soliq siyositida 2011-yilda soliq yuki 1991-yil bilan solishtirilganda yalpi ichki mahsulotga qaraganda qariyib 2 baravarga kamayib, 41.2 foizdan 22 voizga tushdi. 2011-yilda mikrofirma va kichik bizkes korxonaiari uchun yagona soliq to‘lovi stavkasining 7 foizdan 6 foizga kamayishi tadbirkorlaming investitsiya faoliyatinig kengayishiga xizmat qiladi. 2012-yilda soliq stavkasi foizi 6 foizdan 5 foizga tushushi ko‘zda tutilgan.”Kichik biznes va xususiy tadbirkolik yili” Davlat dasturi bo‘yicha kichik biznes va xususiy tadbirkolikni rivojlantirish uchun qulay ishbilarmonlik muhiti yaratildi. mamlakat yalpi ichki mahsulotida kichik biznesning ulishi 2010- yildagi 52,5 foiz o‘rniga
54,0 foizga ko‘paydi. Davlatning makroiqtisodiy salohiyatini oshirishda kichik biznes va tadbirkorlik subyektlarining hissasi yildan-yilga ortib borishini quyidagi jadvaldan ko‘rib chiqamiz.
|
| |
