|
Mavzu: Mamlakat iqtisodiyotida ishlab chiqarishning o’rni Krish i-bob. Iqtisodiy resurslar va ularning turlari
|
| bet | 2/11 | | Sana | 19.06.2024 | | Hajmi | 1,05 Mb. | | #264556 |
Bog'liq madinaIqtisodiy resurslar turlari
Iqtisodiy resurslar ehtiyojlarni qondirish uchun ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan tabiiy va inson imkoniyatlarining barcha turlari hisoblanadi.
Ko'p sonli turli xil mahsulotlar - xizmatlar va mahsulotlar yaratadi. Shuning uchun ishlatilgan resurslar soni ishlab chiqarish hajmi kabi katta bo'lishi kerak. Aslida, shuningdek, boshqa imtiyozlar boshqa mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan turli xil imtiyozlar mavjud. Ularning barchasi bir nechta yirik guruhlarga birlashtirilgan. Keling, ularni batafsil tahlil qilaylik.
Iqtisodiy resurslar va ularning turlari
Bu nom barcha turdagi toshqini, er, o'rmonlar, suv, flora, fauna, iqlim va dam olish imkoniyatlarini birlashtiradi.
Tabiiy iqtisodiy resurslar turli yo'llar bilan shug'ullanadilariqtisodiyfaoliyat:
Ishlab chiqarishning asosiy asosi sifatida ular zudlik bilan hududni anglatadiishlabchiqarishob'ektlari;
Ular qazib olish sanoatida qo'llaniladigan manbalar sifatida;
Ishlab chiqarish faoliyati ob'ektlari sifatida ular qishloq xo'jaligida taqdim etiladi.
Er cheklangan va deyarli almashtirib bo'lmaydigan manba, shuning uchun u foydalanuvchilar va davlat himoyasida ehtiyot bo'lish kerak. Dunyodagi qishloq xo'jaligidan beparvolik munosabati yilida olti million gektardan oshadi. Ikki yarim asrlarda bunday tezlikda, insoniyat qishloq xo'jaligiga mos keladigan barcha erlarni yo'qotish uchun xavf tug'diradi.
Ushbu turdagi resurslar sanoat (iqtisodiy) faoliyatida band bo'lgan odamlarni qamrab oladi. Texnik taraqqiyot va avtomatlashtirishga qaramay, ishlab chiqarish jarayonida mehnatning roli sezilarli darajada pasaymaydi. Buning sabablari, birinchi navbatda, o'sib borayotgan ehtiyojlarni qondirish uchun zamonaviy ishlab chiqarishda hal qilingan vazifalarni murakkablashtirish. Ikkinchidan, ish intellektual, ya'ni aqliy harakatlarning o'sishiga olib keladi. Uchinchidan, faoliyatning ko'plab sohalarida yuqori xavf va javobgarlik - masalan, atom va havo transporti va boshqalar mavjud.
Odamlar aniq texnik va tashkiliy bilim va ko'nikmalarni, madaniyatni, madaniyatlar nafaqat mehnat qilish deb hisoblanadi, balki butun mehnatinsonkapitalibu ishchilarning rivojlanish darajasini aks ettiradi.
3) kapital.
Ushbu turdagi resurslar tarkibiga (uskunalar, mashina, uskunalar, transport, bino va inshootlar) vamoliyaviyimkoniyatlar(banklar va jismoniy shaxslar tomonidan boshqariladigan mablag'lar, ularni kreditlar va investitsiyalar shaklida foydalanishga topshirish). 4) tadbirkorlik qobiliyati.
Ushbu iqtisodiy resurslar boshqalardan alohida toifaga ajratiladi va foydali biznesni asoslash va ularni samarali boshqarish qobiliyatini anglatadi. Har bir inson ham tadbirkorlikka tabiiy qobiliyatga ega emas, shuning uchun hamma ham muvaffaqiyatli ishbilarmonlarga aylana olmaydi. Ishlab chiqarish texnologiyalarini bilishga qo'shimcha ravishda muvaffaqiyatli rivojlangan sezgi, aloqa ko'nikmalari va e'tiqodlarini o'z ichiga oladi.
5) ma'lumotlar.
Axborot iqtisodiy resurslari ehtiyojlar, imkoniyatlar, ishlab chiqarish va boshqarish texnologiyalari, narxlari va hokazolarini o'z ichiga oladi. Hozirgi jamiyatda quyidagi printsip to'liq amalga oshirilmoqda: kim ma'lumotga ega, u dunyoga egalik qiladi. Shuning uchun u chaqiriladiaxborotjamiyati. Hozirda kompyuter texnologiyalari aniqlanmoqdatarmoqtizimlariTo'plash va ma'lumotlarni uzatish.
Resurs - bu turli insoniy ehtiyojlarni qondirishingiz mumkin bo'lgan narsa. Ushbu maqola atamaning kelib chiqishi, shuningdek, asosiy turlarning asosiy turlari to'g'risida muhokama qilinadi.
Iqtisodiyotning har bir tarmog‘ida bo‘lgani kabi qurilishda ham investitsiya loyihalarini o‘z vaqtida va sifatli amalga oshirish hamda to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish borasida keng ko‘lamli ishlar davom etmoqda. Yurtboshimizning 2018 yil 1 avgustdagi «O‘zbekiston Respublikasida investitsiya muhitini tubdan yaxshilash chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Farmoni investorlarni qo‘llab-quvvatlash va ular faoliyati uchun sharoit yaratishda muhim qadam bo‘ldi. Bozor munosabatlari, ichki va tashqi bozordagi raqobat investitsiya loyihalarini amalga oshirishda ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish va mahsulotning yangi turlarini ishlab chiqarishni o‘zlashtirishni taqazo etadi. «O‘zqurilishmateriallari» AJda «yo‘l xaritalari» ishlab chiqilib, investitsiya loyihalarini amalga oshirishni ta’minlash uchun mas’ul shaxslar va muayyan muddatlar belgilanmoqda. Har bir loyiha bo‘yicha tarmoq grafiklari tasdiqlanadi.
O‘tgan yili keramik plitka, santexnika mahsulotlari, keramogranit, sendvichpanellar, yumshoq tom materiallari, kompozit armatura, suyuq gulqog‘ozlar, issiqlikni o‘tkazmaydigan materiallar kabi o‘ndan ortiq yangi turdagi import o‘rnini bosuvchi mahsulotlar ishlab chiqarish o‘zlashtirildi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 23 dekabrdagi Investitsiya dasturiga muvofiq 2017 yilda 72,4 mln. AQSh dollari qiymatidagi mablag‘larni o‘zlashtirish, shu jumladan, 15,3 mln. AQSh dollari miqdoridagi xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb qilish hisobidan 13 ta loyihani amalga oshirish, 38,1 mln. AQSh dollari qiymatidagi to‘rtta ob’ektni foydalanishga topshirish va
217 ta yangi ish o‘rnini yaratish nazarda tutilgan edi. Yakunda amalda 73,3 mln.
AQSh dollari o‘zlashtirildi, bu prognozga nisbatan 101,3 foizni tashkil qiladi. Shuningdek, Surxondaryo viloyatidagi «Termizta’minoti» XKda g‘o‘zapoyadan yog‘och-qirindi plitalari ishlab chiqarish, «Ohangaronsement» AJda texnologik liniyani modernizatsiya qilish, «Fruits Season Navoiy» MChJda yiliga 60 ming kub. m quvvatga ega bo‘lgan noruda qurilish materiallarining turli fraksiyalarini ishlab chiqarish hamda «Qizilqumsement» AJda o‘rtacha maydalash konusli maydalash mashinasini o‘rnatgan holda ikkilamchi maydalash tizimini modernizatsiya qilish investitsiya loyihalari amalga oshirildi.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev «Asosiy maqsadimiz – mamlakatimizning rivojlanishini, xalqimiz farovonligini ta’minlashdan iborat» deya ta’kidlaydi. Buning uchun avvalo, iqtisodiyot raqobatbardosh bo‘lishi, mahsulot esa o‘zimizda ishlab chiqarilishi kerak. Ushbu maqsadda mahalliylashtirish dasturlari ishlab chiqilmoqda. Mahalliylashtirish dasturlari ishlab chiqaruvchilar o‘rtasida kooperatsion aloqalarning rivojlanishiga xizmat qilib, mahsulot sifati oshishiga va import o‘rnini bosuvchi, eksportbop mahsulotlar assortimenti kengayishiga xizmat qilmoqda. 2017 yil yakunlariga ko‘ra
mahalliylashtirish dasturlariga muvofiq «O‘zqurilishmateriallari» AJ tomonidan 103,2 mlrd. so‘mlik mahsulot ishlab chiqarildi, bu prognozga nisbatan 136,8 foizni tashkil qiladi. Keramikadan tayyorlangan santexnika, qirqiladigan tozalash abraziv doiralar, kompozit armatura, elektr cho‘tkalar, kaprolon mahsulotlari yangi texnologiya – 3D printerni qo‘llagan holda qoplama keramik plitka ishlab chiqarish shular jumlasiga kiradi.
Avval chetdan keltiriladigan mahsulot turlarini o‘zimizda ishlab chiqarish va shu tariqa, import hajmini qisqartirish, tarmoqlararo sanoat kooperatsiyasini kengaytirish hisobidan 39,4 mln. AQSh dollari (prognoz ko‘rsatkichiga nisbatan 135,3%) miqdoridagi valyuta mablag‘lari tejaldi.
Joriy yilda «O‘zqurilishmateriallari» AJda 120,3 mln. AQSh dollari qiymatidagi kapital qo‘yilmalarni o‘zlashtirgan holda sakkizta investitsiya loyihasini amalga oshirish rejalashtirilgan. Bu mamlakatimiz Prezidentining 2018 yil 19 iyuldagi «2018–2019 yillarda investitsiyaviy va infratuzilmaviy loyihalarni amalga oshirishni jadallashtirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi qarorida nazarda tutilgan. 2018 yilning 9 oyi yakunlariga ko‘ra 78,7 mln. AQSh dollari qiymatidagi investitsiyalar o‘zlashtirildi, bu prognoz ko‘rsatkichiga nisbatan 120,8 foizni tashkil qiladi.
|
Mahalliylashtirish dasturlariga muvofiq 2018 yilda 132,5 mlrd. so‘m qiymatidagi mahsulot ishlab chiqarish kutilmoqda. Bu ko‘rsatkichga erishish qiyin bo‘lmaydi, chunki joriy yilning 9 oyida 115,9 mlrd. so‘mlik mahsulot ishlab chiqarildi, bu prognoz ko‘rsatkichiga nisbatan 2,7 marta ko‘pdir.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 28 sentyabrdagi qarori bilan 2016–2020 yillar mobaynida umumiy qiymati 1,23 mlrd. AQSh dollarini (shu jumladan: o‘z mablag‘lari – 307,3 mln. doll., banklar kreditlari – 313,4 mln. doll. va jalb eilgan xorijiy investitsiyalar – 609,4 mln AQSh dollari) tashkil qiladigan 80 ta loyihani amalga oshirish ko‘zda tutilgan. Amalda 2016 yilda 160,4 mlrd. AQSh dollari umumiy qiymatidagi 37 ta loyiha amalga oshirildi, shundan o‘z mablag‘lari 93,6 mln. AQSh dollarini, kredit moliyaviy mablag‘lari 44,1 mln. AQSh dollarini va xorijiy investitsiyalar 22,7 mln. AQSh dollarini tashkil qildi. 2017 yilda 23 ta loyiha amalga oshirilib, 108,4 mln. AQSh dollari qiymatidagi kapital qo‘yilmalar o‘zlashtirildi. Ushbu vazifani bajarish maqsadida 2018 yilda «O‘zqurilishmateriallari» AJ tomonidan 207,3 AQSh dollari qiymatidagi 15 ta loyiha amalga oshirilishi kerak edi. Amalda o‘tgan 9 oy mobaynida rejalashtirilgan moliyaviy mablag‘larning 89,3 foizi o‘zlashtirildi, bu 185,1 mln. AQSh dollarini tashkil qiladi.
|
|
| |
