|
Determinativ qo‘shma so‘zlar
|
| bet | 22/43 | | Sana | 15.02.2024 | | Hajmi | 194,69 Kb. | | #157115 |
Bog'liq Mavzuning asoslanishi va uning dolzarbligi-fayllar.orgDeterminativ qo‘shma so‘zlar.
Kopulyativ qo‘shma so‘zlar .
Chatishtiruv usulidagi qo‘shma so‘zlar.
Determinativ qo‘shma so‘zlar – bir komponentning ikkinchisining ma’nosiga aniqlik kiritib tobe so‘z sifatida keladi.23 Masalan: O‘zbek tilida uy egasi, kichik tadbirkor. Uy – tobe so‘z . egasi –hokim so‘z, tadbirkor –tobe , kichik – hokim, gultuvak, gul –tobe, tuvak -hokim. Ingliz tilida ham determinative qo‘shma so‘zlarni uchratish mumkin. Misol uchun: footpath , foot- tobe, path –hokim,ear-ring, ear- tobe, ring –hokim, zookeeper , zoo- tobe, keeper- hokim. Har bitta yasalayotgan qo‘shma so‘z ma’lum ma’no jihat hisobga olingan holda yasaladi. Chunonchi, qaysidir narsaga tegishli, bog’liq bo‘lish orqali: gultuvak (gul uchun idish), molqo‘ra, tokqaychi, qiymataxta. Bunday klassifikatsiyani ingliz tilida ham uchratishimiz mumkin: washing–machine, blood–vessel (a tube through which bloods flows in the body). Ba’zi bir joylar bilan bog’liq bo‘lishi: suvilon (suvda yashaydigan ilon), tog’olcha, cho‘lyalpiz, qo‘qonarava. Bunday turdagi so‘zlarni esa biz ingliz tilida ham uchratdik: zookeeper, postman, house-keeper, head–dress, ear–ring.
3.Kopulyativ qo‘shma so‘zlar – har ikkala component teng huquqli bo‘ladi. Masalan: o‘zbek tilidagi ota –ona, to‘qnashuv. Ingliz tilidagi minister- president, café- restaurant kabilar misol bo ‘la oladi.24
Ingliz tilida qo‘shma so‘zlar tarixiy tilshunoslikka ko‘ra uch guruhga bo‘linadi. Bular determinative , kopulyativ va egalik qo‘shma so ‘zlar. Misol uchun:
Coffee cup
Poet-doctor
Greybeard
Asosan bu uch guruhdagi so ‘zlarni quyidagicha izohlashimiz mummkin.
Birinchi so‘zimiz coffee cup - bu deteminativ qo‘shma so‘z , bu so‘zning ma’ nosi “Chashka yoki payolaning bir turi” degan ma’noda ishlatiladi. Bu so‘z determintiv, chunki so ‘zning ikkinchi qismidagi ma’no chegaralanyapti ya’ni faqat kofe uchun chashka ma’nosida, unda boshqa ichimliklar ichilmaydi.
Ikkinchi so ‘zimiz poet- doctor, bu so ‘z kopulyativ qo‘shma so‘z , chunki ikki so‘z o‘rtasida koordinativ bog’lik bor ya’ni ikki so‘z ham bir shaxsni bildiradi.
Uchinchi so‘zimiz greybeard, bu egalik qo ‘shma so‘z, chunki bunday so‘zlarda birikmada nomlangan xususiyat bilan tavsiflangan shaxsni bildiradi: greybeard – bu savdo bilan bog ‘liq bo ‘lgan narsa ma’nosida ishlatilgan.
Ingliz tilida bunday munosabatdagi qo‘shma so‘zlar yasalish jarayonining mahsuldorligi cheklanganligi uchun bu tilda bunday qo‘shma so‘zlarni ko‘p uchratavermaymiz. Misol uchun: bittersweet, sleepwalk, player-manager, secretary –treasurer, father –daughter, mother – son.
Hozirgacha tadqiqotchilar uchta leksik kategoriya borligini aniqlaganlar. Birikma ,ya’ni qo‘shma ot natijasida hosil bo‘lgan kategoriya, qo‘shma fe’l va qo‘shma sifat kategoriyalaridan iborat.
|
| |
