5-rasm. Yog‟och o‟ymakorlik asboblari
Iskanalar shakliga va bajaradigan ishiga qarab sakkiz guruhga bo`linadi:
1.
To`g`ri iskanalar- 4-xil bo`lib, mayda (tig`ining kengligi 1,5 mm)
iskana, o`rta iskana, katta iskanalarga bo`linadi.Ular o`yma
naqsh elementlarining
atroflarini va geometrik shakldagi bog`dodi naqshlarning chetlarini kesishda, zamin
olishda va ularni tekislashda ishlatiladi.
2.
Kurakcha iskanalar-2 xil bo`lib, tig`ining kengligi 15-25 mm bo`ladi.
Bu iskanalar kesadigan tig`ining uchi bir tomonga qiya qilingan bo`lib, kurakcha
shaklida bo`ladi. O`quvchi usta o`ng qo`li bilan iskananing dastasidan ushlab, naqsh
chizig`i ustid, ma`lum bir chuqurlikda sanchigan holda o`zi tomon kesadi. Bu iskana
asosan buyumlarning chetiga ensiz zanjir va hoshiya naqshlar o`yishda qo`llaniladi.
3. Navo iskanalar- navo iskananing yig`ining uchi bov shaklida bo
lib, eni 2 mm
dan 15mm gacha bo`ladi. Bu iskanalar yo`goch buyumlarning yuziga turli shakldagi
o`simliksimon, islimiy, qavartma naqshlarni o`yish va pardozlashda ishlatiladi. Nova
iskanalar to`rt xil: nuqta nova iskana, kichik iskana, o`rta nova iskanadir.
4. Baliq sirti iskana- bu iskanalarning tig`i botiq, kamalaksimon ko`tarilgan, baliq
qovurg`si shaklida bo`lib, tig`ining kengligi 3,6,10,15mm gacha bo`ladi.Yog`ochga
chizilgan naqshni o`yish uchun usta iskanani chop qo`lida ushlab, tig`ini chi zizq
ustida ushlab, tig`ini chiziq ustiga tik qo`ygan holda bolg`acha bilan urib kesadi.
5. Zamin iskanalar-2 xil bo`lib, tig`ining kengligi 5-7 mm gacha bo`ladi. Ular
buyumlarning yuziga chizilgan islimiy va girih naqshlarning zaminini o`yib olishda
ishlatiladi.
6. Chekma iskanalar- buyumning iziga o`yilgan naqshlar
zaminining bir tekis
bo`lishi, naqsh chiziqlarining aniq ko`rinishi uchun ishlatiladi. Naqshni o`yishda
oquvchilar iskanani chap qo`l kaftining orasiga olib, uni tik ushlagan holda
bolg`acha bilan naqsh zamainini bir chetdan cheklab chiqadi. Chekma iskanalar bir
tishli, uch tishli, besh tishli, o`n olti tishli bo`ladi.
7. Morpech iskanalar- 4 xil bo`lib, tig`ining kengligi 5, 8, 15, 20
mm gacha
bo`ladi.Bu iskanalar buyumlarga qo`yilgan naqshlarning chetlaridagi zanjiri,
hoshiya, yarim doiralar, nuqtalar chiqarishda ishlatiladi. Morpech iskana ham
bolg`acha bilan urib ishlatiladi.
8. Kavza iskana-3 xil bo`lib, tig`ining kengligi 5, 8, 12 mm gacha bo`ladi. Bu
iskanalarning to`g`ri tig`li va egri tig`li deb yuritiladigan ham bor. Kavza iskanalar
buyumlarning yuziga o`yilgan naqsh chiziqlarining ustiga
uch qirrali qavariq yollar
chiqarish va parallel chiziqlar tushirishda ishlatiladi.
Yuqorida ko`rsatilgan o`ymakorlik asboblari bilan buyumlarga turli xil naqshlarni
o`yish mumukin. O`yamakorlik asboblaridan foydalanar ekanmiz, agar ular o`tmas
bo`lsa, ish sifatsiz, ko`ngildagidek chiqmaydi, shuning uchun ham “Ustani o`zi usta
emas, asbobi usta” yoki “Ishni asbob qilar, egasi lof urar” deb bejiz aytmaganlar.
