Литература
1. Абельс X. Интеракция, идентификация, презентация. Введение в
интер-претативную социологию. -СПб.: Алетейя. 1999. - 272 с.
2. Дридзе Т.М. Текстовая деятельность в структуре социальной к
оммуни-кации. - М.: Наука, 1984. - 268 с.
3. Землянова Л.М. Современная американская коммуникативисти
ка. Теоретические концепции, проблемы, прогнозы. -М.: Изд-
во МГУ, 1995. - 270 с.
4. Прохоров Е.П. Введение в теорию журналистики: Учеб. пособи
е. - М.: Изд-во МГУ, 1995. - 294 с.
ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯДА ЁШЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ
РИВОЖЛАНИШИНИ ПЕДАГОГИК ТИЗИМИ
Абдунабиев Махмуджон Маматкарим ўғли
Наманган давлат педагогика институти Жисмоний тарбия йўналиши
магистри
Бугунги кунда мамлакатимизда барча ислоҳотларнинг мазмуни
инсон омилини ривожлантиришга қаратилмоқда. Чунки инсон барча
бойликларни асровчи, яратувчи ҳамда такомиллаштиувчи ҳисобланади.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 21 сентябрдаги “2019-
2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини инновацион ривожлантириш
стратегиясини тасдиқлаш тўғрсида”ги ПФ-5544-сонли фармонида
мамлакатнинг халқаро майдондаги рақобатбардошлиги даражасини ва
инновацион жиҳатдан тараққий этганини белгиловчи асосий омил
Oliy va o‘rta ta’lim tizimida pedagogik – psixologik muammolarning zamonaviy yechimlari
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г.
259
сифатида инсон капиталини ривожлантириш – Стратегиянинг бош
мақсадидир деб алоҳида таъкидланган. Инсон капиталини ривожлантириш
замонавий тараққиётнинг асосий омили экан бу йўлда барча воситаларни,
омилларни, манбалар ва тузилмаларни сафарбар қилиш керак бўлади.
Айниқса, инсон саломатлигига алоҳида эътибор қаратиш, саломатлигини
таъминлашга хизмат қилувчи омилларни ривожлантириш, чоратадбирлар
ишлаб чиқиш ҳамда мавжуд муаммоларни ўрганиб бориш зарур
ҳисобланади.
Инсон саломатлигида муҳим аҳамият касб этувчи омиллардан бири
бу жисмоний тарбия ва спортдир. Мамлакатимизда жисмоний тарбия ва
спортни янада оммалаштиришда бўйича бир қатор ишлар амалга
оширилиб келинмоқда. Бу борада малакали кадрларни тайёрлашнинг
сифатини ошириб бориш зарурдир. Бизга маълумки малакали
мутахассисларни тайёрлаш бўйича бар қанча қарорлар қабул қилинди.
Болалар жисмоний тарбияси ўсмирлар жисмоний ривожланишининг
педагогик тизимидир. Мактабда жисмоний тарбия фақат мактаб доирасида
амалга ошириладиган педагогик тизимдир. Болаларнинг жисмоний
тарбияси эса мактабда ва мактабдан ташқарида амалга оширилади. Шу
муносабат билан жисмоний тарбия ўқитувчиларининг ижодкорлик
даражаси уларнинг бу вазифаларни бажариш қобилиятига ҳам таъсир
қилади. Болалар тарбияси мактаб гуруҳи учун умумий вазифа бўлганлиги
сабабли, бошқа ўқитувчилар мактаб маъмурияти билан биргаликда мактаб
маъмурияти билан биргаликда режалаштирилган тадбирларни амалга
оширадилар - белгиланган мақсадларга олиб борадилар ва уларнинг
бажарилишини назорат қиладилар.
Анатомик ва физиологик нуқтаи назардан, унинг ўлчамини (бўйи ва
вазни, кўкрак қафасининг ўлчами, оёқларнинг узунлиги ва бошқалар), тана
тузилишининг ташқи ривожланишини ўлчаш йўли билан тананинг
ривожланиш даражасини аниқлаш мумкин. Кўкрак қафаси ҳужайрасининг
кўриниши, мушакларнинг оҳанги, ёг тўпланиши, терининг бир хил
гўзаллиги ва бошқалар), жинсий этукликни ташқи белгилар билан,
Современные решения проблем системы высшего, среднего образования и их решения
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г.
260
шунингдек, айрим функционал кўрсаткичларни ўлчаш орқали аниқлаш
мумкинлигини кўрсатади. Масалан, ўпкада ҳаво сиғими ҳажмини ўлчаш
йўли билан баъзи индивидуал мушак гуруҳлари кучи, тананинг
ривожланиш даражаси аниқланади. Жисмоний тарбия тизими қандай
бўлишидан қатъи назар, у жамиятда ўзига хос тарзда ривожланади, шунинг
учун ҳам ҳар бир жамиятнинг ўзига хос жисмоний тарбия тизими мавжуд.
Масалан, биринчи ижтимоий даврда илгари сурилган мақсад кундалик
ризқ топиш, яшаш учун қулай жой топиш, ўз ирқининг фаровонлигини ёки
ўз ирқи каби бошқа қабилаларни ўзига бўйсундириш ва бошқа
қабилаларни ҳам ўз ичига олишдир уларнинг сафлари ва қул эгалари
давридаги мақсад бундан ҳам кўпроқ - кўпинча бегона юртларни босиб
олишдир шунинг учун, ўз эрларини ҳимоя қилиш учун. Ана шу нарсалар
натижасида ўша давр табиблари, файласуфлари, табиблари каби
дунёқараши кенг одамлар инсон танасининг қонуниятларидан бехабар
бўлгани учун жисмоний машқларнинг ҳаракат механизмининг ўзига хос
хусусиятларини етказа олмадилар. Бизга маълумки, касбий-амалий
жисмоний тарбия жисмоний тарбиянинг алоҳида соҳаси бўлиб, у маълум
бир касб учун зарур бўлган шахсий фазилатлар ва хусусиятларни энг яхши
тарзда шакллантириш ва такомиллаштиришни таъминлайди.
Касбий қўлланиладиган жисмоний тарбиянинг мақсад ва вазифалари,
биринчи навбатда, касб томонидан қўйилган талабларга боғлиқ.
Касбийамалий жисмоний тарбиянинг махсус вазифалари танланган касб
учун зарур бўлган жисмоний қобилиятларни ривожлантириш, ушбу касб
учун зарур бўлган ҳаракат қобилиятлари ва қобилиятларини
такомиллаштириш, ушбу касбда талаб қилинадиган шахснинг ахлоқий ва
иродавий фазилатларини тарбиялашдан иборат. Хулоса ўрнида
юқаридагилардан келиб аниқланишича, ақлий фаолият динамикаси,
ўқувчилар ўртасида ўқиш даврида юқори ақлий фаолликни сақлаш
кундалик тартиб ва ўқув ҳафтасидаги жисмоний фаоллик миқдорига
боғлиқ.
Oliy va o‘rta ta’lim tizimida pedagogik – psixologik muammolarning zamonaviy yechimlari
Международная научно-техническая конференция «Практическое применение технических и
цифровых технологий и их инновационных решений», ТАТУФФ, Фергана, 4 мая 2023 г.
261
Тизимли жисмоний тарбия дарсларида жисмоний кўрсаткичларнинг
ошиши марказий асаб тизимининг функционал ҳолатининг ошиши билан
бирга келади, бу эса ўқувчиларнинг ақлий фаолиятига ижобий таъсир
қилади. Уни сақлаб қолиш ва ошириш учун барча ўқув йиллари давомида
ҳафтасига 6-8 соатлик машғулотлар миқдоридаги восита режими энг
самарали ҳисобланади. Жисмоний тарбияга мотивацион ва қадрият
муносабатини,
соғлом
турмуш
тарзига,
жисмоний
ўзини-ўзи
такомиллаштириш ва ўз-ўзини тарбиялашга муносабатни шакллантириш,
мунтазам жисмоний машқлар ва спорт билан шуғулланиш зарурати.
Адабиётлар:
1. Матвеев Л.П. Общая теория спорта и её прикладные аспекты.
“Лань ISBN”, М.: 2005, -397с.
2. Платонов В.Н. Система подготовки спортсменов в олимпийском
спорте/Общая теория и её прикладные приложения.-Киев:
Олимпийская лит-ра. 2004, -808с.
3. Холодов Ж.К., Кузнецов В.С., Теория и методика физической
культуры и спорта. Академия, М.: 2014,-480с.
| 