|
Merkantilizmning yemirilishi va klassik siyosiy iqtisod maktabining paydo
|
| bet | 2/8 | | Sana | 20.02.2024 | | Hajmi | 114,05 Kb. | | #159163 |
Bog'liq 15ta ozbek tili fonetikasi, MSS №5 ma\'ruza QXM, 10-ameliy, Shoxista Yosh fizilologiyasi, Qosimova KAmola yosh, ZIlola bolalar o\'lchovlari, 1-amaliy mavzu. (2), Мустақил иш ИЛТ №1 ББИ (4), Kimyoviy texnologiya(1), turizmda mehmonxona biznesi, Chizma geometriya SH.M., TEXNOLOGIYA VA UNI O‘QITISH OQUV qollanma(1) (1), 1-Amaliy nodir, MA\'LUMOTLAR TUZILMASI FANIDAN 200 TA TEST, 3RBozor iqtisodiyotiga oʻtish — anʼanaviy va rejali buyruqbozlik tuzumidagi iqtisodiy munosabatlardan bozor munosabatlariga oʻtish jarayoni. Bu jarayon iqtisodiy zarurat, chunki anʼanaviy yoki rejali buyruqbozlik tizimlari barqaror iqtisodiy taraqqiyotni va xalq farovonligini taʼminlay olmay qoladi hamda Bozor iqtisodiyotiga oʻtish orqali iqtisodiy ravnaqqa erishish yoʻli tanlanadi. Tarixan Bozor iqtisodiyotiga oʻtishning uch yoʻlini koʻrsatish mumkin: 1) anʼanaviy natural xoʻjaligi iqtisodiyotidan Bozor iqtisodiyotiga oʻtish ; 2) qoloq va mustamlaka harakteridagi iqtisodiyotdan Bozor iqtisodiyotiga oʻtish ; 3) rejali buyruqbozlik iqtisodiyotdan Bozor iqtisodiyotiga oʻtish Shunga koʻra Bozor iqtisodiyotiga oʻtish ning ilk klassik modeli; mustamlakachilik zulmidan ozod boʻlgan Osiyo va Afrika mamlakatlari modeli; sobiq sotsialistik mamlakatlar modeli mavjud. Klassik model eng koʻhna model sifatida Yevropa mamlakatlariga xos boʻlgan. Bu yerda Bozor iqtisodiyotiga oʻtish koʻp bosqichli boʻlib, asrlar davom etgan tabiiytarixiy jarayon shaklida kechgan. Dastlab anʼanaviy natural xoʻjalik mayda tovar xoʻjaligiga, bu esa oʻz navbatida asov bozor iqtisodiyomura aylangan. Bozor iqtisodiyotiga oʻtish ga xos boʻlgan qonuniyatlar Yevropa mamlakatlarida dastlabki sinovdan oʻtgan. Osiyo va Afrika mamlakatlari modelini amalga oshirish toʻplangan tarixiy tajribaga tayandi: anʼanaviy xoʻjalikni bozor xoʻjaligiga aylantirish mustamlakachilik zulmi sharoitida metropoliyalar taʼsirida boshlandi va ular manfaatiga xizmat qildi, bu jarayon sunʼiy ravishda toʻxtatilmay, aksincha mamlakatlar ozodlikka erishgan sharoitlarda ham davom etdi, bozor munosabatlari oʻz tabiatiga moye tushadigan iqtisodiy zamindan — xususiy mulkchilikdan oʻsib chikdi, chet elning moddiy va moliyaviy yordamiga tayandi. Bozor iqtisodiyotiga oʻtish jarayoni tarixiy sakrash shaklida, yaʼni Yevropa uchun muqarrar boʻlgan tarixiy bosqichlarni oʻtamay, ularni chetlagan holda anʼanaviy iqtisodiyot yoxud rivojlanmagan bozor xoʻjaligidan uning rivojlangan shakliga oʻtish sari bormoqda.
«Avesto» - Zardushtiylikning muqaddas to'plami, oromiy yozuvida
bitilgan. m.av. VII asrda Markaziy Osiyoda qadimgi davrdagi iqtisodiy
hayot aks etgan. Mehnatga, chorvachilikka alohida e'tibor berilgan. Ko'p
qismi yo'q bo'lgan, to'liq emas. Rus va o'zbek tillariga tarjima qilingan.
Bu kitob 2700 yil avval yozilgan bo'lib, unda «ezgu fIkr, ezgu so'z va
ezgu amah> prinsi plari ilgari suriladi.
4-variant
Keyns ta'limotining asosiy va yangi g'oyasi shuki, bozor iqtisodiy
munosabatlari tizimi mukammal va o'z-o'zini avtomatik ravishda tartibga
sola olmaydi. Shu sababli maksimal darajada bandlikni va iqtisodiy
o'sishni faqat davlatning iqtisodiyotga faol aralashuvi ta'minlay oladi.
Psixologik omi11arning ustunligiga ishonadi va qiymatning mehnat
nazariyasini, qo'shimcha qiymatni inkor etadi, uni ishlab chiqarish
omillari konsepsiyasi bilan almashtiradi. Keyns kapitalizm bozor iqtisodi
illatlarini to'g'rilash uchun davlatning iqtisodiyotga faol aralashuvi
tarafdori bo'lib chiqdi. Vaholanki, avvalgi olimlar (klassik maktab)
buni inkor etganlar va inqirozni tasodifiy voqea deb hisoblaganlar.
Avvalgi tadqiqotchilardan farqli ravishda «samarali talab»ni, ya'ni
iste'mol va jamg'arishni birinchi o'ringa qo'yadi. Yuqorida qarab
chiqilgan iqtisodiy ta'limotlardan biri - merkantilizimda davlatning
iqtisodiyot (siyosat)ga aralashuvi talab etiladi, proteksionizm iqtisodiy
siyosati shuni talab etadi. 1.M. Keyns u yaratgan konsepsiyaga merkantilistlarning ta'sirini inkor etmaydi.
U tadqiqotning makroiqtisodiy uslubini, ya'ni makroiqtisodiy
ko'rsatkichlar bo'lgan milliy daromad va jamg'annalar o'rtasidagi
bog'lanish va nisbatlami tadqiq qilish g'oyasini ilgari surdi. J.M.Keynsning «Ish Bilan bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi» nomli asosiy asari 1936 yil Chop etildi. Iqtisodchilarning ta’kidlashicha, J.M.Keynsning Ushbu asari 20-asr iqtisodiy fanida katta burilish yasadi va ko‘p jihatdan hozirgi davrda ham mamlakatlar iqtisodiy siyosatini ifodalaydi.
J.M.Keyns birinchi bo‘lib makroiqtisodiy uslubni qo‘lladi, ya’ni xalq xo‘jaligi yalpi miqdorlari: ijtimoiy mahsulot, yalpi jamg‘arma, yalpi investitsiya, jami iste’mol harajatlari va b. o‘rtasidagi bog‘liqlik va nisbatlarni tadqiq etdi.
Keyns o‘z tahlilining boshlang‘ich nuqtasi qilib ish Bilan bandlik muammosini tanladi, chunki ishsizlik o‘sha paytda nihoyatda ko‘paygan edi. Aynan iste’mol buyumlariga talabning kamligi bahoning pasayishini va taklifning qisqarishini keltirib chiqaradi, bu esa ish joylarining kamayishiga olib keladi.
Keyns asarning boshidayoq klassik maktab ta’limotiga qarshi ekanligini bayon etdi. J.M.Keyns fikriga ko‘ra, inqiroz paytida davlat yalpi talabni pul-kredit va byudjet siyosati vositasi yordamida tartiblab turishi kerak. U, eng avvalo, xususiy investitsiyalarni rag‘batlantirishga asosiy e’tiborni qaratdi. Yalpi talabni rag‘batlantiruvchi vositalardan biri kambag‘allar, ya’ni jamg‘armaydiganlar uchun soliqlarni kamaytirish, boylar uchun esa soliq stavkasini oshirish (bu jamg‘armani kamaytiradi) taklif qilind
F. Fon Xayek Iqtisodiy liberalizm oqimining XX asrdagi asosiy
namoyandasi asli Avstriyadan chiqqan amerikalik Ludvig fon Mizes
(1881-1973) va uning eng sodiq shogirdi Fridrix Xayek (1899-
1992)lardir. Ularning maktabi Avstriya maktabi deb ham ataladi.
Mizesning flkricha, markazlashgan boshqaruvga asos1angan sotsialistik
xo'jalik va hukumat tomonidan tartibga solinadigan bozor uzoq vaqt
yashashi mumkin emas, chunki narx-navo talab va taklifni aks
ettirmaydi. Uningcha, sotsializmning «tartibga solinadigan iqtisodiyot»i
rejalarni o'zboshimchalik bilan tuzadigan tashkilotchilarning quliga
aylanadi, rejalangan tartibsizlik ro'y beradi. Yagona oqil siyosat bu
liberalizmdir. Mehnat taqsimoti, xususiy mu1k va erkin a1mashuv
sivilizatsiyaning mutlaq asoslari hisoblanadi.
Qadimgi Xitoydagi iqtisociiy g'oyalar m.av. VI-III asrlarda shakllangan.
Bu mamlakatdagi dastlabki quldorlik davlatlari m.av. II ming yillikda
paydo bo'lgan. Konfutsiylik g'oyasi muhimdir. Uning muallifi Konfutsiy
yoki Kun-Tszi (m.a. 551-478 yy.) «Lon yuy» to'plamida (<mulohazalal'» o'z g'oyalarinijamlagan. Olim kelajak rivojini o'tmishdan
izlaydi. Shu davrda obro'si pasaygan zodagonlarning manfaatini himoya
qiladi (bu g'oyalar keyinchalik Ken-Tszi (m.a.312-289-yy.), SyunTszi (313-278-yy.) va boshqalar tomonidan davom ettirilgan).
Yoshlarning qariyalarga hurmati, ularga qarshi chiqmaslik g'oyasi asos
qilib olingan. Davlat bu katta oila, podsho esa «xalqlar otasi»dir, boyliklar
nisbatan tekis taqsimlanishi kerak, soliqlarni me'yorida saqlash, yer
ishlarini yaxshi bajarish, hammani o'z vazifalarini bajonidil ato etishi
zarur deyiladi «Bu g'oyalar Xitoydagi muhim iqtisodiy o'zgarishlar davriga to'g'ri
keladi. Temir qurollar tufayli dehqoncliilik va hunarmandchilik rivoj
topdi, tovar-pul munosabatlari o'sdi, savdo-sotiq kuchaydi. Sinfiy
munosabatlar keskinlashdi. Shu sharoitda konfutsiylik ijtimoiy, ahloq
va huquq doirasida tabiiy huquq nazariyasini ilgari surdi. Mamlakatdagi
aristokratiya va xalq o'rtasida vujudga kelgan quldorlik va xususiy mulk
himoya qilinadi. Konfutsiy «buyuk jamoa mulki» (dehqonlar jamoasi)
va xususiy egalik (quldodar mUlki)ni farqlaydi, so'nggisini ko'proq
qo'llaydi. Jamiyatning turli qatlamlari xudo tomonidan belgilanganligini
ta'kidlaydi va uni tabiiy hoI, deydi. Boylikning manbayi mehnat bo'lib,
hokimlar boyligi xalq boyligiga asoslanadi. U xalq hisobiga quldorlar
boyligi ortishi tarafdori edi, xalqni ko'proq ishlab, kamroq iste'mol
qilishga chaqirdi.
5 variant
P. qarashlarida jamiyat, davlat toʻgʻrisidagi taʼlimot markaziy oʻrinlardan birini tashkil qiladi. U davlat fuqarolarini 3 tabaqaga boʻlgan: 1-tabaqa — davlatni boshqarib turadigan donishmand hukmdorlar; 2-tabaqa — davlatni dushmandan himoya qiladigan harbiylar; 3-tabaqa — davlatni va yuqoridagi 2 ta-baqani moddiy jihatdan taʼminlab turadigan deqqonlar va hunarmandlar. P. davlat boshqaruv shaklini oliy hokimiyat tanho amalga oshiriladigan monarxiyata, tor doiradagi cheklangan shaxslar tomonidan amalga oshiriladigan aristokrashiyaga, butun xalq hokimiyatni boshqaradigan demokratiyaga ajratadi. P. toʻrtta asosiy fazilatni farq kiladi: donishmandlik, mardlik, akl bilan ish qilish va eng asosiysi — boshqa fazilatlar oʻrnini toʻldiradigan va qoʻshilib ketadigan fazilat — adolat. P.ning ideal davlat toʻgʻrisidagi orzulari asosida adolat gʻoyasi yotadi. Uningcha, jamiyat barcha aʼzolarining odil jamiyatdagi qonunlarga boʻysunishi ijtimoiy taraqqiyotning asosiy garovidir. Qayerdaki qonunlar hokim ustidan hukmron boʻlsa, hokimlar esa qonunga qul boʻlsa, oʻsha davlat gullab yashnaydi. Agar davlat qonunlar ustidan yaroqsiz hokimiyatni oʻrnatib qoʻyadigan boʻlsa, u holda qonun hech qanday foyda bermaydi, aksincha, davlat uchun juda katta zarar keltiradi, deb taʼkidlaydi. Uning fikricha, iqtisodiyot polis (davlat)ning gullab yash-nashi yoki tanazzuli omili hisoblanadi. Aflotun siyosatni emas, siyosat ishlab chiqarishni bo-shqarishi kerak. Jamiyatni barqaror holatdan chiqaradigan har qanday oʻzgarishlarga yoʻl qoʻyilmasligi zarur.P.ning estetik qarashlarida borliq, hayot "abadiy gʻoyalarning taqlidi, nusxasi; sanʼat esa borliq, hayotning taqlidi, yaʼni taklidga taqlid, degan xulosaga asoslangan. U xudolarga boʻlgan eʼtiqodni qoʻllab-quvvatlagan, xudosizlikni qoralagan, davlatni boshqaruvchilar xudojoʻy boʻlishlari kerak, deb hisoblagan.PLATON Soliqlar haqida – hashamatli hayot tarzi rivojlanishi mulkdorlar sinfi paydo bo‘lishi davrida-pulga extiyoj bor yoshlarni pul beruvchilarga qaram bo‘lishiga olib keladi, boylarning tezroq kambag‘allashuvi-hasadni keltirib chiqaradi, imkoniyati cheklanganlarning boylarga nafrati va g‘arazli harakatlari-davlatning izdan chiqarishdir, boylarning imkoniyati pastlarga nisbatan hukmronligidir.
3 ni javobi 2 variant 2 savol
6-variant
Keyns ta'limotining asosiy va yangi g'oyasi shuki, bozor iqtisodiy
munosabatlari tizimi mukammal va o'z-o'zini avtomatik ravishda tartibga
sola olmaydi. Shu sababli maksimal darajada bandlikni va iqtisodiy
o'sishni faqat davlatning iqtisodiyotga faol aralashuvi ta'minlay oladi.
Psixologik omi11arning ustunligiga ishonadi va qiymatning mehnat
nazariyasini, qo'shimcha qiymatni inkor etadi, uni ishlab chiqarish
omillari konsepsiyasi bilan almashtiradi. Keyns kapitalizm bozor iqtisodi
illatlarini to'g'rilash uchun davlatning iqtisodiyotga faol aralashuvi
tarafdori bo'lib chiqdi. Vaholanki, avvalgi olimlar (klassik maktab)
buni inkor etganlar va inqirozni tasodifiy voqea deb hisoblaganlar.
Avvalgi tadqiqotchilardan farqli ravishda «samarali talab»ni, ya'ni
iste'mol va jamg'arishni birinchi o'ringa qo'yadi. Yuqorida qarab
chiqilgan iqtisodiy ta'limotlardan biri - merkantilizimda davlatning
iqtisodiyot (siyosat)ga aralashuvi talab etiladi, proteksionizm iqtisodiy
siyosati shuni talab etadi. 1.M. Keyns u yaratgan konsepsiyaga merkantilistlarning ta'sirini inkor etmaydi.
U tadqiqotning makroiqtisodiy uslubini, ya'ni makroiqtisodiy
ko'rsatkichlar bo'lgan milliy daromad va jamg'annalar o'rtasidagi
bog'lanish va nisbatlami tadqiq qilish g'oyasini ilgari surdi. J.M.Keynsning «Ish Bilan bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi» nomli asosiy asari 1936 yil Chop etildi. Iqtisodchilarning ta’kidlashicha, J.M.Keynsning Ushbu asari 20-asr iqtisodiy fanida katta burilish yasadi va ko‘p jihatdan hozirgi davrda ham mamlakatlar iqtisodiy siyosatini ifodalaydi.
J.M.Keyns birinchi bo‘lib makroiqtisodiy uslubni qo‘lladi, ya’ni xalq xo‘jaligi yalpi miqdorlari: ijtimoiy mahsulot, yalpi jamg‘arma, yalpi investitsiya, jami iste’mol harajatlari va b. o‘rtasidagi bog‘liqlik va nisbatlarni tadqiq etdi.
Keyns o‘z tahlilining boshlang‘ich nuqtasi qilib ish Bilan bandlik muammosini tanladi, chunki ishsizlik o‘sha paytda nihoyatda ko‘paygan edi. Aynan iste’mol buyumlariga talabning kamligi bahoning pasayishini va taklifning qisqarishini keltirib chiqaradi, bu esa ish joylarining kamayishiga olib keladi.
Keyns asarning boshidayoq klassik maktab ta’limotiga qarshi ekanligini bayon etdi. J.M.Keyns fikriga ko‘ra, inqiroz paytida davlat yalpi talabni pul-kredit va byudjet siyosati vositasi yordamida tartiblab turishi kerak. U, eng avvalo, xususiy investitsiyalarni rag‘batlantirishga asosiy e’tiborni qaratdi. Yalpi talabni rag‘batlantiruvchi vositalardan biri kambag‘allar, ya’ni jamg‘armaydiganlar uchun soliqlarni kamaytirish, boylar uchun esa soliq stavkasini oshirish (bu jamg‘armani kamaytiradi) taklif qilind
|
| |
