183
Zamonaviy metallurgiya kombinatlari yirik va murakkab inshoot kompleksi
bo‗lib, ular rudalarni boyituvchi, koks ishlab chiqaruvchi batareyalar va pechlarni
qizdirilgan havo bilan uzluksiz ta'minlovchi qurilmalar,
quymalar prokat
mahsulotlar ishlab chiqaruvchi bo‗linmalar va boshqalardan tashkil topgan.
Cho‗yanlarni domnalarda ishlab chiqarish texnologiyasi bilan tanishishdan
oldin cho‗yan ishlab chiqarishda foydalaniladigan materiallar haqida to‗xtab
o‗tamiz.
Domnalarda cho‗yan ishlab chiqarishda foydalaniladigan asosiy
materiallar
temir rudalari, yoqilg‗ilar va flyuslardan iborat bo‗lib,
ularning majmuasi shixta
deyiladi.
Temir rudalari. Temir rudalarida temir oksidlari bilan birga turli boshqa
qo‗shimchalar: qum, giltuproq, silikatlar, kalsit, shuningdek oz miqdorda S, As, va
P lar uchraydi.
Shuni qayd etish lozimki, ba'zi temir minerallarida Fe dan tashqari oz bo‗lsa-
da Cr, Ni, W, V, Cu, Ti, Mo va boshqa metallar uchraydi.
Bunday rudalar
kompleks rudalar deyiladi. Bu rudalardan cho‗yan olishda foydalanilsa, cho‗yan
xossalari yaxshilanadi. Kompleks rudalarning asosiy konlari Ukrainada (Nikolsk),
Gruziyada (Chiatura), Orskda va boshqa joylarda bor.
Domnalarning texnik - iqtisodiy ko‗rsatkichiga
rudaning kimyoviy tarkibi,
fizik holati va o‗lchamlarining ta‗siri katta. Shu sababli rudani pechga kiritishdan
avval u begona jinslardan birmuncha tozalanadi va saralanadi.
Rudalarni boyitishning asosiy usullari bilan tanishib chiqamiz.
Maydalash va saralash. Yirik rudalarni begona jinslardan saralash uchun
ularni karyerlarni o‗zidayoq turli konstruksiyali (jag‗li, konusli)
maydalash
mashinalarida maydalab, mexanik g‗alvirlarda elanib, 30 - 80 mm li bo‗laklarga
saralanadi.
Yuvish. Rudalarni suv bilan yuvib qum va gillardan tozalanadi.
Buning
uchun maydalangan rudalar tebranuvchi elakli qurilmalarga yuklanib, tagidan suv
haydaladi, shunda begona suv bilan yuqoriga ko‗tarilib, tashqariga chiqib ketadi,
boyigan rudalar esa qurilma tagiga yig‗iladi. Keyin u yerdan olinadi.
