197
12-jadval
Qayta ishlanadigan cho‘yanlarning kimyoviy tarkibi
Material
C
Si
Mn
P
S
Qayta
ishlanadigan
cho‗yan
Kam uglerodli po‗lat
4–4,4
0,14–0,22
0,76–1,26
0,12–0,3
1,75 gacha
0,4-0,65
0,15–0,3
0,05
0,03–0,07
0,055
Ma‘lumki, qayta ishlanadigan cho‗yanlarda Fe miqdori 90%
dan ortiq
bo‗ladi. Shuning uchun ularni eritishda pech muhitidagi kislorod bilan avvalo Fe
reaksiyaga kirishadi.
[Fe] + 1/2O
2
- [FeO] + Q
Bunda kislorod hisobiga (pech harorati pastligida Le-Shatelye prinsipiga
ko‗ra) oksidlanganda issiqlikni ko‗proq ajratuvchi elementlar (Si, P, Mn)
oksidlanadi. Pech harorati ko‗tarila borishi bilan oksidlanganda
issiqlik yutuvchi
elementlar oksidlanadi.
Jarayonning boshlang‗ich davrida boruvchi reaksiyalarni shunday ifodalash
mumkin:
[2FeO] + [Si] = [SiO
2
) + 2[Fe] + Q
5[FeO] + 2[P] = (P2O
5
) + 5[Fe] + Q
(FeO) + [Mn] = (MnO) + [Fe] + Q
Hosil bo‗lgan oksidlar o‗zaro birikib shlak hosil bo‗la boshlaydi:
(MnO) + (SiO
2
) → (MnO ·SiO
2
)
[FeO] + (SiO
2
) → (FeO · SiO
2
)
(P
2
O
5
) + [3FeO] → (FeO)
3
· P
2
O
5
.
Ko‗pincha reaksiyalarni tezlatish maqsadida pechga ma'lum miqdorda temir rudasi
kiritiladi yoki kislorod haydaladi.
Pech harorati ko‗tarilganda uglerod shiddatli oksidlana boshlaydi:
198
[FeO] + [C] = CO + [Fe] - Q kJ.
Pufak tarzida ajralayotgan uglerod (II) - oksid (CO) gazi metallni aralashtirib
haroratini bir xil holga keltirish bilan birga uni zararli gazlardan (N
2
, H
2
, O
2
) va
metallmas materiallardan tozalaydi.
Shuni ta‘kidlash kerakki, bir - biri bilan kontaktda bo‗lib, o‗zaro
aralashmaydigan suyuqliklar (metall va shlak)
da eriydigan komponent va
birikmalar ayni haroratda ikkala suyuqlikka ham ma'lum nisbatda taqsimlanadi.
Demak, jarayon davomida shlak tarkibini o‗zgartirsak metall tarkibi ham
o‗zgaradi.
Po‗lat ishlab chiqarish jarayonini quyidagi davrlarga ajratish mumkin:
