Mexanikada saqlanish qonunlari statika va gidrodinamika mexanik tebranishlar va to

Download 1.73 Mb. Pdf ko'rish
bet	15/119
Sana	16.05.2023
Hajmi	1.73 Mb.
	#60236

1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 ... 119

Bog'liq
Fizika. 10-sinf (2017, N.Turdiyev, K.Tursunmetov)
10-chi Davlat ramzlar boshlang`ich sinf o`quvchilariga xuquqiy tarbiya berish vositasi sifatida, Nurjaxon pedagogika, 4 amaliy mashg‘ulot Mavzu Detallarni plastik deformatsiyalash u, 718498, 4-Testlar , 2 5221958497041647213, Sysadmin reja, 2.10. ozbek tili fonetikasi

Agar jismga boshqa hech qanday jismlar ta’sir etmasa, jism Yerga nis- batan o‘zining tinch holatini yoki to‘g‘ri chiziqli tekis harakatini saqlaydi.

II
II bob
bob. DINAMIK A
. DINAMIK A
9-
mavzu. DINAMIKA
QONUNLARI
Bizni o‘rab turgan muhitdagi jismlarning harakati mexanika qonun lariga
bo‘ysunadi.
Jism harakatining o‘zgarish sabablarini XVI asr oxiri va XVII asr boshida
ilk bor tajribalar vositasida batafsil o‘rgangan olim Galiley edi. Galiley jism
harakatini o‘zgartish sababi haqida quyidagicha yozgan edi:
Agar jismga boshqa hech qanday jismlar ta’sir etmasa, jism Yerga nis-
batan o‘zining tinch holatini yoki to‘g‘ri chiziqli tekis harakatini saqlaydi.
Galiley tomonidan o‘rnatilgan bu qonun mexanikaning asosiy qonunlarini
tarkib toptirishda birinchi qadam bo‘ldi.
Bu qonunlarni ochish uchun Nyutonga hech qanday murakkab asbob-
uskunalar zarur bo‘lmagan. Buning uchun oddiy tajribalar yetarli bo‘lgan.
Bundagi eng katta qiyinchilik jismlarning turli-tuman harakatlari ichidan eng
muhimini, eng umumiysini ko‘ra olishdan iborat edi.
Dinamika grekcha “dynamis” so‘zidan olingan bo‘lib “kuch” degan
ma’noni bildiradi. Agar biz qandaydir jismning harakatga kelganini ko‘rsak,
unga ta’sir qilayotgan boshqa bir jismni ham ko‘ramiz. Boshqa jism,
harakatga kelgan jismni tortishi, itarishi yoki unga masofadan turib ta’sir
qilishi mumkin (masalan, magnitning temir sharga ta’siri). Yerdan biror
balandlikka ko‘tarib qo‘yilgan jism qo‘yib yuborilsa pastga tushadi. Bu
tajribalarning barchasida jism tezligining o‘zgarishi (ya’ni tezla
nish) har
doim boshqa bir jismning ta’siri tufayli vujudga keladi. Bu ibora Nyuton
mexanikasining eng muhim xulosasi hisob lanadi.
Jismlarning bir-biri bilan o‘zaro ta’sirlashish jarayoniga
–
o‘zaro ta’sir
deyiladi. Fizikada barcha o‘zaro ta’sirlar albatta juft bo‘ladi. Ya’ni, har qanday
ta’sir aks ta’sirni vujudga keltiradi.

29
Lekin bunday xulosaga darhol kelinmagan. Buyuk mutafakkir Aristotel
jism harakatining o‘zgarishi sababini ochishga harakat qildi. Uning
yozishicha, “Agar jismga itaruvchi kuch ta’sir etmay qolsa, harakatlanuvchi
jism to‘xtab qoladi”. Yerga nisbatan bo‘lgan tinch holatni jismning tabiiy
holati deb tushuntirgan.
O‘sha davrlarda Yerni Olamning markazi deb qarashganligi tufayli,
muhim bir sabab bo‘lmasa, jism o‘zining tabiiy tinch holatiga qaytadi deb
tushuntirishgan. Haqiqatan ham, tekis asfalt yo‘lda ketayotgan avtomobilning
benzini tugab qolsa, dvigateli o‘chadi. Avtomobil biroz yurib to‘xtaydi. Xuddi
shunday xulosani velosipedga, ko‘ldagi qayiqqa ham qo‘llash mumkin.
Olib borilgan kuzatishlar va xulosalar asosida dinamikaning birinchi
qonuni topilgan edi. Uni quyidagicha ifodalanadi:

Download 1.73 Mb.

1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 ... 119

Download 1.73 Mb.

Pdf ko'rish