26
Ilmiy
nazariya
Keng qamrovli
hodisalarni tushuntiradigan
qonunlar to‘plami.
Moslik
prinsipi
Belgilangan chegarada yangi nazariyaning,
oldingi nazariya bilan mos tushishi.
Egri chiziqli tekis harakat
Harakat trayektoriyasi egri chiziqdan iborat
bo‘lgan, tezligining kattaligi o‘zgarmay
digan,
lekin yo‘nalishi trayektoriyaga urinma ravishda
o‘zgara digan harakat.
Harakatlarning mustaqillik
prinsipi yoki superpozisiyasi
Jism qatnashayotgan harakatlar mustaqil bo‘lib,
ularning harakat tezligi (tezlanishi) bir-biriga
bog‘liq emasligi.
Yuqoriga qarab vertikal
harakat
Yer tortish kuchi yo‘nalishiga
qarama-qarshi
harakat. Harakat tenglamasi
h =
0
·
t –
.
Pastga qarab vertikal harakat
Yer tortish kuchi yo‘nalishidagi harakat. Hara-
kat tenglamasi
h =
0
·
t +
.
O‘zgaruvchan
aylanma
harakat Burchak tezligi vaqt davomida o‘zgarib
turadigan aylanma harakat.
Burchak tezlanish
Burchak tezlik o‘zgarishining shu o‘zgarish
uchun ketgan vaqtga nisbati bilan o‘lcha-
nadigan kattalik
.
Aylana bo‘ylab tekis
o‘zgaruvchan harakatda
ixtiyoriy
vaqtdagi burchak
tezlikni aniqlash formulasi
ω
= ω
0
+ εΔ
t.
Tangensial tezlanish
Tezlikning son qiymati o‘zgarishi tufayli hosil
bo‘ladi
.
Egri chiziqli harakatning to‘la
tezlanishi
=
τ
+
n
,
.
27
Friksion usulda harakatni
uzatish
Turli radiusli ikki g‘ildirak bir-biriga ta’sir
(tegish) sirtlari orqali uzatiladigan harakat.
Harakatni tasmali uzatish
Harakat bir g‘ildirakdan ikkinchisiga tarang
tortilgan tasma orqali uzatiladi.
Harakatni
tishli g‘ildiraklar
orqali uzatish
Har xil diametri ikkita tishli g‘ildirakning
tishlarini bir-biriga kiyg‘izish orqali aylanma
harakatni uzatish.
Gorizontal
otilgan jism ning
uchish uzoqligi va yerga
urilishdagi tezligi
s =
0
;
=
.
Gorizontga
burchak ostida
otilgan jismning minimal
tezligi
min
=
0
· cos
α.
Gorizontga burchak ostida
otilgan jismning ko‘tarilish
balandligi
.
Gorizontga burchak ostida
otilgan jismning uchish vaqti
t =
.
Gorizontga burchak ostida
otilgan
jismning uchish
uzoqligi
.
Gorizontal otilgan jismning
harakat trayektoriyasi
tenglamasi
y = h –
.
Gorizontga
burchak osti-
da otilgan jism ning harakat
trayektoriyasi tenglamasi
y = x · tg
α –
.