e ffitsi
e nti (sezgirligi).
Taqqoslash elementlariga quyidagi asosiy talablar qo‘llaniladi:
•
signallarni mos kelmasligi xatosini o‘lchash va o‘zgartirishning yuqori
aniqligi;
•
chiziqlilik va statikaning yuqori tikligi xarakteristikasi;
•
elektr energiyasining kam quvvat sarfi; inersiyasizlik;
•
ishonchlilik, minimal o‘lcham va og‘irligi.
§ 10.4. Elektrik, elektromexanik, gidravlik topshirish va taqqoslash elementlari Taqqoslash qurilmalari yoki taqqoslash elementlari har qanday avtomatik
boshqarish tizimining ajralmas qismi hisoblanadi. Odatda, taqqoslovchi qurilmaning
kirishlaridan biriga sensor ulanadi va topshiriq beruvchi qurilmasi (zadatchik)
boshqasiga ulanadi.
O’zgaruvchan rezistorlar odatda elektr taqqoslash sxemalarida boshqarish
qurilmalari sifatida ishlatiladi, ayrim hollarda
e sa - rezistorlar to‘plami bilan ko‘p
zanjirli kommutatorlar, Profil ramkalari bilan potensiometrlar, kulachokli
129
mehanizmlari va boshqa qurilmalar. Kompyuter texnikasining rivojlanishi bilan
maxsus dasturlardan topshiriq beruvchi qurilma sifatida foydalanila boshlandi.
Taqqoslash qurilmalarida datchik tomonidan boshqariluvchi
y qiymati datchik
tomonidan nazorat qilinadi hosil qilingan topshiriq signali g bilan taqqoslanadi.
Taqqoslovchi qurilmaning chiqishida ijrochi mexanizmi (IM) o‘rnatilgan bo‘lib, u mos
kelmaydigan signal
𝜀
quyidagi ifoda bilan aniqlanadi
𝜀 =
g
− 𝑦.
U muvozanat holatda (e = 0 da) yoki operatsion holatda (e
∙
0 da) bo‘lishi
mumkin. Ishga tushirish qurilmasi mos kelmasligini bartaraf
e tish maqsadida IM
yoqadi.
Kinematik sxemalarda mexanik miqdorlarni taqqoslash richag yordamida
amalga oshirilishi mumkin (10.3 – rasm, a),
10.3-rasm. Qurilmalarni taqqoslash sxemalari: a-richag asosida; b-pnevmatik elementlarda; c-elektr ko‘prik; d-operativ kuchaytirgich bazasi asosida Muvozanat quyidagi nisbati bilan aniqlanadi
𝐹
𝑥
∙ 𝑙
𝑧
= 𝐹
𝑡𝑜𝑝
∙ 𝑙
𝑡𝑜𝑝,
Bu
e rda
F x ∙
l z mos ravishda, nazorat va belgilangan kuchlar hisoblanadi;
F top /l top - richag
e lkasi, nazorat va belgilangan kuchlarga mos ravishda.
Ushbu ifodaga ko‘ra, mos kelmaslik signali
130
𝜀 = 𝐹
𝑡𝑜𝑝
− 𝐹
𝑥
∙
𝑙
𝑥
𝑙
𝑡𝑜𝑝
.
Demak, richag kuchlarni taqqaslash uchun ishlatish mumkin.
Elektr taqqoslash qurilmalariga ko‘prik, potensiometrik, transformator, differensial-
transformator sxemalari, elektromexanik qurilmalar, null-organlari va boshqalar
kiradi.
