Mexanizatsiyalash muhandislari instituti

- 136 - 
markazi deyiladi. Faza yoki elektr markazi – bu antenna nuqtasi bo‘lib, bir xil 
fazaviy frontda kelgan radiosignallar unda mos tushadi. Priyomnik aynan shu 
nuqtadan sputnikgacha bo‘lgan masofani o‘lchaydi. Faza markazi fizik nuqta 
emas, shuning uchun geodezist punktning marka markazidan ungacha bo‘lgan 
masofani baholay olmaydi. Uning holati yo‘nalish fuksiyasi bo‘lib, antenna undan 
signalni qabul qiladi. Bundan tashqari GPS priyomnk antennasi uchun L1 fazaviy 
markazi bilan L2 fazaviy markazlari odatda ustma-ust tushmaydi. Shuning uchun 
uning o‘rtacha holati antennani biror bir tayanch nuqtasiga nisbatan aniqlanadi 
(antenna reference point, ARP), kuzatish jarayonida geodezik punkt markasiga 
nisbatan bu nuqtani holati o‘lchanadi.
Idealida, sputnik priyomnigini antennasidagi fazaviy markazni holati 
signallarni qayerdan kelayotganiga, yo‘nalishiga bog‘liq emas. Antenna 
yo‘naltirilganlik diagrammasini nosferikligi oqibatida amalda faza markazini 
azimut o‘zgarishidan va balandlik burchagi o‘zgarishidan kichik siljish (yaxshi 
loyihalashtirilgan geodezik antennalarda bir santimetrdan kichik) bo‘lishi 
mumkin. Odatda bir tayyorlovchi va bir model antennalari bir xildagi o‘zgarishni 
ko‘rsatadi, shuning uchun ularni ta’sirini bazaviy chiziqni o‘lchashda bir 
yo‘nalishda (misol uchun magnit meridiana yo‘nalishida) orientirlash orqali 
kamaytirish mumkin. Geodezik antennalarda faza markazini o‘rta gorizontal 
holati odatda antennani fizik markaziga ya’ni antenna aylanish o‘qiga to‘g‘ri 
keladi va bir xil antennalardan foydalanganda faza markazlarining holati unchalik 
ahamiyatga ega emas: faqat antenna tayanch nuqtasini geodezik markaga 
nisbatan balandligini o‘lchash zarur. Agarda turli tipdagi antennalardan 
foydalanilayotgan bo‘lsa, unda ishlov berish oldidan ularga muvofiq tuzatma 
kiritish uchun faza markazini antenna tayanch nuqtasigacha bo‘lgan 
balandligidan tashqari, faza markazini sputnik balandlik burchagiga nisbatan 
holatini bilish kerak bo‘ladi.
Buning uchun har bir chastota, har bir antennaga dasturiy ta’minotda faza 
markazi xolatining tuzatmasini kalibrovkalashda fayllar olingan bo‘lishi kerak. 

- 137 - 
Antenna tipiga sozlash va parametrlarni qo‘shish uchun ishlov berish dasturini 
opsiyasi bo‘lishi kerak. Antenna kalibrlash parametrlarini hisobga olmaslik punkt 
balandligida 10smgacha bo‘lgan xatolikka olib keladi [Mader, 2004]. 
Antennani keltirilgan ikkita parametri (antenna tayanch nuqtani faza 
markaziga nisbatan siljishi va balandlikka bog‘liq holda faza markazining 
kattaligini o‘zgarishi) antennani kalibrlash jarayonida aniqlanadi. Hozirda 
ishlatilayotgan, deyarli barcha antennalar azimutal simmetrik fazada bo‘layotgan 
o‘zgarishga asosan (ko‘pchilik holda) ufiqga nisbatan sputnikning balandligi ta’sir 
ko‘rsatadi. Biroq, antennani lokal tevarak-atrofi ideal bajarilgan o‘lchashga 
qo‘shimcha va azimutal, va balandlik o‘zgarishlarini kiritishi mumkin. Bu lokal 
o‘zgarishlar kalibrovka jarayonida inobatga olinishi kerak. 
Kalibrovkalashni ikka xili ishlab chiqilgan: absolyut va nisbiy. Absolyut 
kalibrlashda antenna parametrlari ma’lum bo‘lgan holati radio manbalarni 
kuzatishdan kiritiladi, nisbiy kalibrlashda antenna parametrlari ikki antennali 
,ma’lum bo‘lgan bazaviy chiziqni kuzatishdan olinadi, ulardan biri tayanch deb 
qabul qilinadi. 

Download 9,23 Mb.