XXV.YURIDIK SHAXSLARNING MOL-MULK SOLIG`I VA YER SOLIG`I
25.1. Mol-mulk solig‘ini to‘lovchilar va soliqqa tortish ob’ekti.
Yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqni to‘lovchilar quyidagilardir:
O‘zbekiston Respublikasi hududida soliq solinadigan mol-mulkka ega bo‘lgan yuridik
shaxslar – O‘zbekiston Respublikasining rezidentlari;
agar O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalarida boshqacha qoida nazarda
tutilmagan bo‘lsa, O‘zbekiston Respublikasida faoliyatni doimiy muassasa orqali amalga
oshirayotgan va (yoki) O‘zbekiston Respublikasi hududida o‘z mulkida ko‘chmas mulkka ega
bo‘lgan yuridik shaxslar – O‘zbekiston Respublikasining norezidentlaridir. Agar ko‘chmas mulk
mulkdorining joylashgan yerini aniqlash imkoni bo‘lmasa, bu mol-mulk qaysi shaxsning egaligida
va (yoki) foydalanishida bo‘lsa, shu shaxs soliq to‘lovchidir. O‘zbekiston Respublikasi
268
norezidentining faoliyati O‘zbekiston Respublikasidagi doimiy muassasa orqali amalga oshiriladigan
faoliyat deb e’tirof etiladi.
Quyidagilar yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqni to‘lovchilar bo‘lmaydi:
notijorat tashkilotlar. Notijorat tashkilotlar tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirgan
taqdirda, yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqni to‘lovchilardir;
Soliq solishning soddalashtirilgan tartibi nazarda tutilgan yuridik shaxslar.
Quyidagi mol-mulk soliq solish ob’ektidir:
1) asosiy vositalar, shu jumladan moliyaviy ijara (lizing) shartnomasi bo‘yicha olingan asosiy
vositalar;
2) nomoddiy aktivlar;
3) tugallanmagan qurilish ob’ektlari. Tugallanmagan qurilish ob’ektlari jumlasiga qurilishi shu
ob’ekt qurilishiga doir loyiha-smeta hujjatlarida belgilangan normativ muddatda nihoyasiga
yetkazilmagan ob’ektlar kiradi;
4) belgilangan muddatda ishga tushirilmagan asbob-uskunalar. Belgilangan muddatda ishga
tushirilmagan asbob-uskunalar jumlasiga montaj qilinishi talab etiladigan hamda rekonstruktsiya va
(yoki) modernizatsiya qilinayotgan ob’ektlarda loyiha-smeta hujjatlarida belgilangan muddatlarga
muvofiq kapital quyilmalar hisobiga ishga tushiriladigan asbob-uskunalar kiradi. Loyiha-smeta
hujjatlarida asbob-uskunalarni ishga tushirish muddatlari bo‘lmagan taqdirda, buyurtmachi sifatida
ish ko‘rayotgan yuridik shaxsning rahbari tomonidan tasdiqlangan muddatlar soliq solish ob’ektini
belgilash uchun qabul qilinadi, lekin bu muddatlar asbob-uskunalar montaj qilishga topshirilgan
paytdan e’tiboran bir yildan ko‘p bo‘lmasligi kerak.
O‘zbekiston Respublikasida faoliyatni doimiy muassasa orqali amalga oshirayotgan
O‘zbekiston Respublikasining norezidentlari uchun quyidagilar soliq solish ob’ektidir:
O‘zbekiston Respublikasining norezidentlari buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun
hujjatlariga muvofiq doimiy muassasa faoliyati bilan bog‘liq qaysi asosiy vositalar bo‘yicha hisob
yuritayotgan bo‘lsa, o‘sha asosiy vositalar;
ushbu doimiy muassasa faoliyati bilan bog‘liq bo‘lmagan, mazkur norezidentlarga mulk
xuquqi asosida tegishli bo‘lgan ko‘chmas mulk.
O‘zbekiston Respublikasida faoliyatni doimiy muassasa orqali amalga oshirmaydigan
O‘zbekiston Respublikasining norezidentlari uchun O‘zbekiston Respublikasi hududida joylashgan,
ularga mulk huquqi asosida tegishli bo‘lgan ko‘chmas mulk soliq solish ob’ektidir. Ko‘chmas mulkka
bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organ O‘zbekiston Respublikasining norezidenti
tomonidan mulk qilib olingan (realizatsiya qilingan) ko‘chmas mulk ob’ekti to‘g‘risidagi
ma’lumotlarni ushbu ob’ektlar joylashgan yerdagi davlat soliq xizmati organiga ro‘yxatdan
o‘tkazilganidan keyin o‘n kun ichida ma’lum qilishi shart.
Qonun hujjatlariga muvofiq mulk qilib olingan yer uchastkalari va (yoki) nomoddiy aktivlar
tarkibida hisobga olinadigan ulardan foydalanish huquqi soliq solish ob’ekti sifatida qaralmaydi.
Soliq solinadigan baza quyidagilardir:
asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar bo‘yicha – asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning
o‘rtacha yillik qoldiq qiymati. Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning qoldiq qiymati ushbu mol-
mulkning boshlang‘ich (tiklanish) qiymati bilan soliq to‘lovchining hisob siyosatida belgilangan
usullardan foydalanilgan holda hisoblab chiqilgan amortizatsiya hajmi o‘rtasidagi farq sifatida
aniqlanadi;
normativ (belgilangan) muddatda tugallanmagan qurilish ob’ektlari va ishga tushirilmagan
asbob-uskunalar bo‘yicha – tugallanmagan qurilishning va o‘rnatilmagan asbob-uskunalarning
o‘rtacha yillik qiymati.
O‘zbekiston Respublikasi norezidentlarining ko‘chmas mulk ob’ektlariga nisbatan ushbu
mol-mulkning o‘rtacha yillik qiymati soliq solinadigan bazadir.
Soliq solish ob’ektlarining o‘rtacha yillik qoldiq qiymati (o‘rtacha yillik qiymat) hisobot
davridagi har bir oyning oxirgi kunidagi holatga ko‘ra soliq solish ob’ektlarining qoldiq qiymatlarini
269
(o‘rtacha yillik qiymatlarini) qo‘shishdan olingan summaning o‘n ikkidan bir qismi sifatida ortib
boruvchi yakun bilan aniqlanadi.
Korxona mulklarining o‘rtacha qiymati yil boshi va oxiridagi qiymatlarning yarim va yil ichida
har bir oyning boshida bo‘lgan qiymatlarni qo‘shib, 12 bo‘lishi bilan aniqlanadi.
O‘rtacha yillik qiymat
=
1 yanv.
+ 1 fev. + 1 mart ... +
1 yanvar
2
2
12
shakli bilan aniqlanadi.
Agar korxona mulki oyning birinchi yarmida ishga tushirilsa, o‘rtacha yillik mulk qiymati
belgalanayotganda to‘liq oy deb qabul qilinadi, agar mulk oyning ikkinchi yarmida ishga
tushirilsa, uning qiymati keyingi oyning boshida bo‘lgan mulklarning qiymatiga qo‘shilib, o‘rtacha
yillik qiymat aniqlanadi.
0100 – Asosiy vositalar
0300 - Uzoq muddatli ijara"ga berilgan mulklar (lizing).
0400 – Nomoddiy aktivlar.
0700 – O‘rnatilmagan, foydalanilmagan aktivlar.
Soliq solinadigan mol-mulkka ega bo‘lgan jismoniy shaxslar, mol-mulk solig‘i to‘lovchilari
bo‘lib hisoblanadi.
Demak, jismoniy shaxslar mol-mulki soliq ob’ekgi bo‘ladi. Soliqqa tortiladigan ob’ekt bo‘lib,
Jismoniy shaxslarning uy-joylari, kvartiralar, chorbog‘ va bog‘ uylar, garajlar va boshqa imoratlar,
binolar va inshootlar qiymati (inventar qiymati).
O‘zbekiston Respublikasi norezidentlarining ko‘chmas mulk ob’ektlari bo‘yicha soliq
solinadigan baza mazkur ob’ektlarga bo‘lgan mulk huquqini tasdiqlovchi hujjatlarda ko‘rsatilgan
qiymat asosida aniqlanadi.
Yagona soliq to‘lovini to‘lovchilar bo‘lgan yuridik shaxslar bir oydan kam muddatga ijaraga
berilgan mol-mulk bo‘yicha soliq solinadigan bazani bu mol-mulkning mazkur oyning oxirgi
kunidagi holatga ko‘ra hisoblab chiqilgan qoldiq qiymatini o‘n ikkiga va shu oydagi kalendar kunlar
soniga bo‘lishdan olingan, mazkur mol-mulk ijarada turgan kunlar soniga ko‘paytirilgan bo‘linma
sifatida aniqlaydilar. Binoning bir qismi ijaraga berilgan taqdirda, soliq solinadigan baza umumiy
maydoni bir kvadrat metrining qoldiq qiymatini ijaraga berilgan maydonning o‘lchamiga ko‘paytirish
orqali aniqlanadi.
Yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqni to‘lovchi tomonidan yuridik
shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqni to‘lash nazarda tutilmagan faoliyat turlari amalga
oshirilgan taqdirda, soliq solinadigan baza soliq solinadigan va soliq solinmaydigan mol-mulk
hisobini alohida-alohida yuritish asosida aniqlanadi. Alohida-alohida hisob yuritish imkoniyati
bo‘lmagan taqdirda, soliq solinadigan baza faoliyatdan olinadigan sof tushumning umumiy hajmida
yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqni to‘lash nazarda tutilgan sof tushumning
solishtirma salmog‘idan kelib chiqqan holda aniqlanadi.
Mulkida soliq solinadigan mol-mulki bo‘lgan jismoniy shaxslar, shu jumladan chet el
fuqarolari, agar O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalarida boshqacha qoida nazarda
tutilmagan bo‘lsa, shuningdek yuridik shaxs tashkil etgan va tashkil etmagan holda tuzilgan dehqon
xo‘jaliklari jismoniy shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq to‘lovchilaridir.
Agar ko‘chmas mulk mulkdorining joylashgan yerini aniqlash imkoni bo‘lmasa, bu mol-mulk
qaysi shaxsning egaligida va (yoki) foydalanishida bo‘lsa, o‘sha shaxs soliq to‘lovchidir.
|
