29
Karyerin ümumi işçi heyətində olan fəhlələrin 12-20%-i
tullantıxana işlərində çalışır. Açılış işlərinin həcmi çox böyük
olduğu üçün tullantılar çoxlu torpaq sahələrini tutur.
Bununla
ə
laqədar olaraq tullantı işlərinə aşağıdakı əsas tələblər qoyulur.
1.
Tullantıxanalar üçün seçilmiş sahələrin torpağı kənd təsərrüfatı
üçün yararlı olmamalıdır;
2.
Tullantıxana işlərinin mexanikləşdirilməsi elə seçilməlidir ki,
süxurların tullantıxanada yerləşdirilməsinin maya dəyəri minimal
olsun;
3.
Süxurların nəql etdirmə məsafəsi məsafəsi minimal olmalıdır;
4.
Tullantı
hündürlüyü
buraxılabilən
hündürlükdən
çox
olmamalıdır.
Tullantıxanalar yerləşdiyi sahəyə görə üç qrupa bölünür.
1)
Daxili
2)
Xarici
3)
Kombinasiyalı tullantıxanalar.
Karyerin
istismar edilib, çıxarılmış sahəsində yerləşdirilən
tullantıxanaya daxili, konturundan xaricdə yerləşdirilənə isə xarici
tullantıxana deyilir. [3]
Çıxarılmış boş süxurun bir hissəsi xarici, digər hissəsi isə daxili
tullantıxanada
yerləşdirilərsə
ə
mələ
gələn
tullantıxana
kombinasiyalı tullantıxana adlanır.
Üfüqi və az meylli yataqları bütün qalınlığı üzrə
istismar
edərkən daxili tullantıxanadan istifadə edilir.
Göstərilən yataqlar əlvan metal və pirit ehtiyatına görə MDB
ölkələrində ən böyüyüdür. Indiki dövrdə hər hansı faydalı
qazıntıların istismarı və istifadəyə verilməsi müqabilində əldə
30
edilən iqtisadi səmərə ilə ərzinin ekoloji tutumluğu və təbiəti
mühafizəyə tədbirləri sıx əlaqədə qarşılıqlı vəhdət təşkil edir.
Polimetal yataqları xammalların saflaşdırmasına dair sınaq
təcrübəsi ilk dəfə 1963-1966-ci illərdə aparılmışdır.
Ümumiyyətlə tərkibində görə polimetal filizləri müxtəlif və
komplekslidir. Buradakı elementlər qarşılıqlı assosasiya
metallardan ibarət olub, kükürdlə birləşdiyindən
emal prosesini
çətinləşdirir. Buna görə filizin emalı onun mürəkkəb texnoloji
prosesdə xırdalanmasını,
selektiv, flotasiya və avtoklav emal
üsullarının tətbiqi ilə mineralların və s. elementlərin çıxarılmasını
tələb edir.
Kompleks
xarakterli
polimetal
filizinin
səmərəli
mənimsənilməsi, emalı istehsalın özünün kompleks təşkilini tələb
edir. Belə olduğu halda ilk emal müəssisələrinin qrup şəklində
yerləşdirilməsinə ehtiyac vardır.
Filizçay polimetal filizinin kompleks emalı yeni müasir
texnologiya üsullarına əsaslanmalıdır. Hələ Sovet dövründə
xammalın emalı üzrə bir neçə variantda tədqiqatlar aparılmışdır.
