R
k
ekv
j / C
Uçıx.orta =
S U R
R
.
ekv
olduğundan
Y y
R
b k
R
k ekv
1
1
r
1 j C
( R k R ekv )
olur. Sonuncu ifadədə modul və fazanı ayırsaq, yəni
Ya
1 e j a .t . ( )
səklində yazsaq, faza xarakteristikasının
Fa( )= arctg 1
(2.14)
tənliyini və modula uyğun olan tezlik xarakteristikasının
1
Ya
(2.15)
tənliyini alırıq.
Aşağı tezliklərdə gücləndiricinin tezlik təhrifləri əmsalı Ma = 1 / Ya ifadəsi ilə təyin edilir, yəni
Ma = 1/Ya= .
Yuxarı tezlik oblastında gücləndiricinin güclənmə əmsalına nəzərən tezlik xarakteristikasının tənliyi
Yyux = Uçıx.yux/ Uçıx.yux
olur. Burada Uçıx.yux kəmiyyətini təyin etmək üçün şəkil 2.26,c - də göstərilmiş ekvivalent sxemi ardıcıl olaraq sadələşdirək. Əvvəlcə paralel qoşulmuş Rk, R1 və R2 müqavimətlərini R müqaviməti ilə əvəz edirik:
R
R
1 1
k
1 1
R1 R 2
Sonra qarşılıqlı uyğunluq prinsipinə əsasən cərəyan mənbəyini SUbR gərginlik mənbəyinə çeviririk (şəkil 2.27,a). R və rb.son. müqavimətlərini toplayaraq gərginlik mənbəyini daxili müqaviməti R + rb.son olan cərəyan mənbəyinə çeviririk (şəkil 2.27,b). Paralel qoşulmuş R + rb.son və reb.son müqavimətlərini Rcəm müqaviməti ilə əvəz edərək, yenidən cərəyan mənbəyi halından gərginlik mənbəyi halına qayıdırıq (şəkil 2.27,c). Bu halda gərginlik mənbəyi Uekv
Uekv
S Ub R Rekv
R rb
ifadəsi ilə təyin edilir. Alınmış sxemə əsasən
Uekv
( j
1
C ) U
U eb.son. ekv .
(2.16)
çıı
Rekv j
1
Ceb.son.
1 j C
eb.son.
Rekv
yazmaq olar.
Şəkil 2.27. Gücləndiricinin yuxarı tezliklərdə ekvivalent sxeminin sadələşdirilməsi
Orta tezliklərdə Uçıx.orta = Uekv olur, çünki Ceb tutumunun müqaviməti Rcəm müqavimətinə nəzərən çox böyükdür. Odur ki, sonuncu ifadədəki jCeb.s.Rcəm kəmiyyətini nəzərə almamaq olar, yəni Uçıx.orta =Uekv. Bu halda
və yaxud
Yy
1
1 j Сtb.son
Rekv
(2.17)
Yy
1 e jy.t . ()
(2.18)
olur.
2.18 ifadəsindən tezlik xarakteristikasının tənliyi, tezlik təhrifləri əmsalı və faza xarakteristikasının tənliyi yuxarı tezlik oblastında aşağıdakı kimi yazıla bilər:
1
Yy ( ) =
y .t .
Y
My = 1
- arctg ( Ceb.s Rekv ),
y . t .
Genişzolaqlı gücləndirici. Siqnalların geniş tezlik diapazonunda gücləndirilə bilməsi üçün elə dövrə nəzərdə tutmaq lazımdır ki, bu dövrə aşağı və yuxarı tezliklərdə aperiodik gücləndiricinin güclənmə əmsalını yüksəldə bilsin. Belə dövrə kimi aşağı və yuxarı korreksiya dövrələrindən istifadə edilə bilər. Bundan əlavə enlizolaqlı gücləndiricilərdə yüksəktezlikli tranzistorlardan istifadə edilir. Kollektor dövrəsindəki Rk müqavimətini azaltmaqla ekvivalent Rekv müqavimətinin azalmasına və beləliklə də yuxarı tezliklərdə My tezlik təhrifləri əmsalının azalmasına nail olurlar. Lakin Rk müqavimətinin azalması kaskadın güclənmə əmsalını aşağı salır. Odur ki, tələb olunan güclənmə əmsalını əldə etmək üçün kaskadların sayını artırmaq lazım gəlir.
Aşağı tezliklərdə korreksiya dövrəsi R süzC süz dövrəsidir (şəkil 2.28). C süz kondensatorunun tutumu elə seçilir ki, orta və yuxarı tezliklərdə
müqavimət
1/ Csüz Rsüz
olsun və kollektor cərəyanının dəyişən toplananı
emitter-kollektor keçidi – Rk – Lk – Csüz – torpaq – Re – Ce –emitter dövrəsi ilə axa bilsin.
Beləliklə, Rsüz müqaviməti orta və yuxarı tezliklərdə gücləndiricinin güclənmə əmsalına təsir etmir. Aşağı tezliklərdə isə 1/ Csüz müqaviməti Rsüz müqavimətinə yaxın olur ki, bu da kollektordan axan dəyişən cərəyanın bir hissəsinin Rsüz müqavimətindən axmasına imkan verir. Bu halda yükün müqaviməti artır və uyğun olaraq güclənmə əmsalı da yüksəlir.
Yuxarı tezliklərdə korreksiya elementi kimi Rk müqavimətinə ardıcıl qoşulmuş Lk induktivliyindən istifadə edilir. Lk induktivliyinin qiyməti elə seçilir ki, ancaq yuxarı tezliklərdə yuxLk müqaviməti Rk-ya yaxın olsun və yük müqavimətinin artması və beləliklə də, güclənmə əmsalının artması mümkün olsun. Orta və aşağı tezliklərdə Lk << Rk olduğundan Lk induktivliyi gücləndiricinin tezlik xarakteristikasına təsir etmir. Görün-düyü kimi, Rsüz, Csüz və Lk korreksiya elementlərini düzgün seçməklə siqnalın bütün tezlik diapazonunda bərabər gücləndirmə xüsusiyyətinə nail olmaq olar.
Şəkil 2.28. Enlizolaqlı gücləndirici
Çıxış güc gücləndirici kaskad. Çıxış güc gücləndiriciləri adətən çoxkanallı gücləndiricilərin çıxış kaskadı olur və kiçik müqavimətli yükdə tələb olunan gücü təmin etmək üçün istifadə edilir. Belə gücləndiricilərin hesablanması üçün ilkin verilənlər yük müqavimətinin Ryük və onda ayrılan gücün Pyük qiymətləridir. Güc gücləndiriciləri həm transformatorsuz, həm də transformatorlu sxemlər üzrə qurulur.
Gücləndiricilərin çıxışında böyük gücün alınması onun tranzistorlarının böyük cərəyan və gərginliklər rejimində işlədiyini göstərir. Belə gücləndiricilərin əsas parametri kimi F.İ.Ə götürülür. Bu kaskadlarda siqnalın sabit və dəyişən toplananları bir-birinə yaxın olur. Ona görə də, gücləndiricinin xüsusiyyətlərinə tranzistorun parametrləri, iş rejimləri və əsas xarakteristikaların qeyri-xəttiliyi təsir göstərir. Bu isə hesabat və təhlil zamanı tranzistorların zəif
siqnala uyğun modellərindən istifadə etməyə imkan verir və konkret tranzistorun xarakteristikasına əsasən qrafiki və qrafoanalitik üsullardan istifadə edilir.
Çıxış güc gücləndirici kaskadın əsas vəzifəsi buraxıla bilən qeyri-xətti təhriflər şəraitində yükdə tələb olunan gücü təmin etməkdir. Eyni zamanda çıxış dövrəsinin maksimum f.i.ə. təmin olunmalıdır:
= Pmax / P0,
burada Pmax – kaskadın verdiyi maksimum rəqsi gücdür, P0 – qida mənbəyinin kollektor dövrəsinə verdiyi gücdür.
Rezistiv kaskaddan fərqli olaraq, transformator əlaqəli güc gücləndirici kaskadın f.i.ə. böyükdür. Bunun səbəbləri aşağıdakılardır:
transformator dolağının müqaviməti az olduğundan qida mənbəyindən sxemə verilən gərginliyin əsas hissəsi kollektor dövrəsində ayrılır,
kollektor dövrəsi yüklə daha yaxşı uyğunlaşır və tranzistor üçün optimal yük təmin oluna bilir.
Bir taktlı transformator əlaqəli kaskadın sxemi şəkil 2.29 - da verilmişdir.
Şəkil 2.29. Bir taktlı transformatorlu güc gücləndiricisi
Kollektor dövrəsindəki transformator yükün kiçik müqavimətini kollektor dövrəsinin optimal müqavimətinə transformasiya etmək üçündür. Bu halda, verilmiş qeyri-xətti təhriflər şəraitində, kollektorda maksimum rəqsi güc əldə edilir. Burada sabit cərəyana görə dinamiki xarakteristika şaquli vəziyyət alır, çünki, transformatorun dolağının müqaviməti çox kiçikdir. Odur ki, Uk0 = Uq götürmək olar. Dəyişən cərəyana görə dinamiki xarakteristika isə = arctg Rk bucağı altında meyl edir. Optimal rejimdə maksimum çıxış rəqsi güc və maksimum f.i.ə. aşağıdakı kimi olur:
Pmax = 0,5 Uk max İk max
A. max
= Pmax/P0 = 0,5 Uk max İk max / (Uk0 İk0)
Uk max = Uk0 və İk max = İk olduğundan
A . max
= 0,5 (50%) olur.
Bir taktlı güc gücləndiriciləri az güc tələb olunan hallarda istifadə edilir. Böyük güc almaq üçün iki taktlı sxemlərdən istifadə edilir. İkitaktlı sxemlərdə f.i.ə. böyük olur və onlarda bir taktlı sxemlərə nəzərən tranzistorlardan daha səmərəli istifadə edilir.
| 