Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

175
Maromiylik koeffitsiyenti: 
2109413 
K
M
= ------------ = 0,996 
2117539 
Yuqoridagi jadval ma’lumotlari asosida mazkur aksionerlik jamiya-
tining mahsulot ishlab chiqarish maromiyligiga baho berish mumkin. 
Ma’lumotlardan ko‘rinadiki, korxonada hisobot davrida mahsulot ishlab 
chiqarish maromiylik koeffitsiyenti 0,996 ni tashkil etgan. Mahsulot 
ishlab chiqarish maromiyligining buzilishiga joriy yildagi oylarning 
birinchi o‘n kunligida biznes-rejada belgilangan 724000 ming so‘mlik 
mahsulot ishlab chiqarilishi o‘rniga, haqiqatda 8126 ming so‘mga kam 
mahsulot ishlab chiqarilganligi sabab bo‘lgan. Natijada mahsulot ishlab 
chiqarish maromiyligi 0,004 koeffitsiyentga bajarilmagan. Shunday 
bo‘lsada, aksionerlik jamiyatida hisobot yilidagi oylarda keyingi 
ikkinchi va uchinchi o‘n kunliklari bo‘yicha mahsulot ishlab chiqarish 
rejalari ortig‘i bilan ado etilganligi bois, korxonadagi umumiy mahsulot 
ishlab chiqarish rejasi ortig‘i bilan bajarilgan. Umuman olganda, bunday 
natijalarni ijobiy baholasak bo‘ladi, chunki, korxonada maromiylik 
buzilishi unchalik katta emas ekan, odatda, mahsulot ishlab chiqarish 
maromiyligining buzilishi oqibatida korxonada ishlab chiqarilayotgan 
mahsulotlarning sifatiga putur yetishiga, xo‘jalik subyektlari o‘rtasidagi 
o‘zaro shartnomalarning o‘z vaqtida to‘liq bajarilmasligiga, iqtisodiy 
jarimalar qo‘llanilishiga, kassa rejalarining to‘liq bajarilmasligiga hamda 
mahsulotlarni sotish hajmlariga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Korxona ma’muriyati imkon qadar mahsulot ishlab chiqarish 
maromiyligini buzilmaslik choralarini ko‘rishi kerak bo‘ladi. 
Mahsulotlar sotishdan olingan sof tushum hajmi tovarlar sifati, 
miqdori, shartnoma va bozordagi baholarning o‘zgarishlari bilangina 
bog‘liq bo‘lib qolmasdan, sotish uchun mo‘ljallangan tovarlarning turib 
qolishidan sifatining buzilishi, ishlab chiqarishdagi braklar hajmiga ham 
bog‘liqdir. Ishlab chiqarish jarayonidagi texnologik o‘zgarishlar evaziga, 
bajaruvchilarning layoqatsizligi va mas’uliyatsizligi tufayli yo‘l 
qo‘yilgan kamchiliklar ta’sirida tovarlarning sifatini pasayishi va brak 
mahsulotlar paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi.  
Shuningdek, xomashyo sifatini pastligi, standartga mos kelmasligi, 
dastgohlarni tez buzilishi, ishlab chiqarish jarayonidagi nuqsonlar, 
kadrlar malakasini pastligi tufayli ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar 
tarkibida brakka yo‘l qo‘yilishi mumkin. Brakka yo‘l qo‘yilishi tufayli 

176
iste’molga chiqadigan tayyor mahsulot hajmi kamayadi, mahsulot tan-
narxi qimmatlashadi, chunki mahsulot brak ishlab chiqarish uchun 
qilingan xarajatlarni zoyi ketganligini, unumsizligidan dalolat beradi. 
Tomonlarning o‘zaro tuzgan shartnomalarida yetkazib beriladigan 
tovarlarning miqdori, narxidan tashqari assortimenti va sifati ham 
kelishiladi, demak, brak mahsulotlar ishlab chiqarish yoki tovarlar 
sifatining buzilishi iste’molchining huquqini buzilishiga va iqtisodiy 
zarar ko‘rishga olib keladi. Shartnomaga muvofiq ishlab chiqaruvchi 
iste’molchiga sifatsiz mahsulot ishlab chiqargani uchun yetkazilgan 
zararni qoplashi shart. Ishlab chiqaruvchi firma da’vogarlik muddati 
tugamasdan avval nuqsonga ega bo‘lganligi uchun qaytarilgan tovar 
o‘rniga boshqa mahsulotlar jo‘natishi yoki avvalgi tovarlarning nuq-
sonini tuzatib iste’molchiga jo‘natishi lozim. Mahsulotlar braki – tuza-
tiladigan va tuzatilmaydigan turlarga bo‘linadi. Yo‘l qo‘yilgan brakni 
mahsulotlar qiymatiga ta’sirini aniqlash uchun brak natijasida firma be-
huda sarflagan barcha moddiy, mehnat va moliyaviy xarajatlari jamla-
nadi, shuningdek, kamchilikni tugatish uchun amalga oshirilgan qo‘-
shimcha sarflar ham qo‘shilgan holda brak tannarxi aniqlanadi. Bu aniq-
langan yo‘qotishlarni tovar mahsuloti tannarxiga bo‘lish orqali brak tufayli 
mahsulot hajmining kamayishi aniqlanadi. Buni quyidagi shartli miso-
limiz orqali ko‘rsatib o‘tishimiz va tahlil qilishimiz mumkin bo‘ladi: 
Ishlab chiqarilgan tovar mahsuloti hajmi – 10000 ming so‘m; 
Brak mahsulot uchun ketgan barcha sarflar – 26 ming so‘m; 
Ishlab chiqarilgan tovar mahsuloti tarkibidagi brak mahsulotlarning 
tutgan ulushi – 26/10000*100=0,26 %. 
Hozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida har bir xo‘jalik yurituvchi 
subyekt o‘zining ishlab chiqarish faoliyatida chiqimsiz texnologiyaga 
asoslanishi hamda imkon qadar mahsulotlarning brakligi darajasini 
pasaytirishi lozim bo‘ladi. 

Download 2,53 Mb.