162
Shkifni val bilan aylantirish uchun ular ichiga oluklar (shponkali o’yiq)
kesiladi, ularga shponka qo'yiladi. Shponkalar mahkamlovchi va yo'naltiruvchi
bo’ladi. Tuzulishi bo'yicha ular prizmatik, ponali va segmentli bo'ladi.
Prizmatik shponkalar
odatiy bo'lib, ular GOST 23360-78 bo'yicha
ishlab
chiqarilgan va qo'llanmalar - GOST 8790-79 bo'yicha. Eng ko'p ishlatiladigan
prizmatik shponkalar uchta shaklda mavjud. Ushbu shponkalarning yon qirralari
ishlaydigan. Shponka
kesik qismi valning diametriga, uzunligi uzatilgan
momentga va birikmaningning tuzulish xususiyatlariga bog'liq. Har bir
shponkaning shartli belgisi mavjud.
Masalan,
2 Shponka –
18x11x100 GOST 23360-78 yozuvining ma'nosi
shundan iboratki, prizmatik shponka 2-ishlatilishi, o'lchamlari 18 da - shponkaning
kengligi, mm; 11 – shponka balandligi, mm; 100 - shponka uzunligi, mm.
9.21 - rasmda prizmatik shponkali birikmaning vizual tasviri berilgan. 9.21,
b rasmda prizmatik shponkali birikmaning chizmasi. Yig'ish chizmasida prizmatik
shponka kesilmagan holda ko'rsatilgan.
9.21-rasm
Ponali shponkalar
GOST 24068-80 bo'yicha to'rtt
xil ishlab chiqariladi
(9.22-rasm). Ular past tezlikli mexanizmlarda qo'llaniladi. Ish joylari - yuqori va
pastki yuzlar. Pona va buyumning yon yuzlari o'rtasida bo'shliqlar mavjud. Ponali
shponkaning shakli bir tomoni 1: 100 qiyshiq prizma. Ponali shponkani
belgilashda bir xil parametrlar parallel tugmachalarda bo'lgani kabi ko'rsatiladi.
163
Shponka 4 – 18x11x100 GOST 24068-80, bu erda 4
shponkani ishlatilishi; 18 -
kenglik, mm; 11 - balandlik, mm; 100 - uzunlik, mm.
9.22-rasm
Shponkali birikmalar
GOST 24071-80 bo'yicha ikkita versiyada ishlab
chiqariladi (9.23-rasm). Ular kichik burilish momentlarini
uzatishda ishlatiladi
(chuqur o’yiq o'qni erkinlashtiradiradi) kichik diametrli vallarning uchlarida (d-55
mm).
9.23-rasm
Shitifli birikmalar
sanoatda keng qo'llaniladi va ikkita qismni qattiq ulanishi
va ularni bir-biriga nisbatan aniq o'rnatilishi uchun ishlatiladi. 9.24,
a - rasmda
umumiy tasvir ko'rsatilgan.
9.24, b – rasmda stiftli birikmaning chizmasi.
а
б
164
a
b
9.24-rasm
Qirqimda shtift yig'ish chizmalarida, boshqa bo'sh bo'lmagan
qismlar
singari, chiqib ketish tekisligi ularning o'qi bo'ylab harakatlanadigan bo'lsa,
kesilmagan sifatida ko'rsatiladi.
Stift
silindrsimon
yoki
konussimon
shaklda bo’ladi. 9.25-rasm
9.25-rasm
Stift belgilanishida uning nomi, o'lchamlari va standart raqamini o'z ichiga
oladi, masalan: 5 × 30 silindrsimon stift GOST 3128-70.
Bu shuni anglatadiki,
silindrsimon stift quyidagi o'lchamlarga ega: diametri 5 mm, uzunligi 30 mm.
