154
Rezbalarning turlari va ularni belgilash
Silindrik
metrik
rezba
Trubali
silindrik
rezba
Trubali
konussimo
n rezba
Tirak rezba
Trapetsion
al rezba
To’g’ri
burchakli
rezba
Quyida rezbali birikmalarga oid inglizcha terminologiyani o’rganish
maqsadida xorijiy adabiyotdan tarjima qilib keltirilmoqda (9.6,9.7-rasmlar)
2
.
1.
External thread
-
Tashqi rezba
. Bu silindr yuzasida uzluksiz spiralsimon
o’yiq. Bolt, shpilka, vint va boshqalarda tashqi rezba ochiladi.
2.
Internal thread
-
Ichki rezba
. Bu silindrik o’yiq ichki yuzasidagi rezba.
Gayka tegishli yuzasidagi rezba ichki rezba. Bolt yoki
shpilkadagi tashqi rezba
gaykadagi ichki rezba bilan qo`shiladi. Tashqi va ichki rezbalarga ega ikki bunday
elementlar vint juftini tashkil etadi. Bir yoki bir nechta bunday juftlar detallarni
birlashtirish uchun ishlatiladi.
3.
Right-hand and left-hand threads
-
O’ng va chap rezbalar
. Rezbali
element o’qi bo’ylab qaralganda rezba soat mili bo’ylab harakatlanuvchi nuqta
o’ng rezba bo’lsa, kuzatuvchidan uzoqlashadi. Agar rezba bo’ylab
soat miliga
teskari tarzda aylanayotgan nuqta kuzatuvchiga yaqinlashsa, bu rezba chap rezba.
2
Shah M.B., Rana B.C. Engineering Drawing. India. 2009, 416-439 betlar.
155
4.
Pitch(P)
-
Modul
. Qo’shni rezbalardagi birlashgan nuqtalar o’rsatidagi
o’qqa parallel o’lchanadigan masofa.
5.
Lead
–
Qadam
. Rezba bo’ylab bir aylanishda nuqtaning o’q bo’ylab
masofasi.
6.
Single and multistart threads
-
Bir va ko’p kirimli rezbalar
. Agar rezba
elementi faqat bitta spiralsimon o’yiqqa ega bo’lsa, bir kirimli deyiladi.
Agar bir
necha spiralsimon o’yiqlar rezba uchidan boshlanib, rezba uzunligida parallel
harakatlansa, ko’p kirimli deyiladi. Bir kirimli
rezbada rezba qadami uning
moduliga teng.
7.
Slope
–
Qiyalik.
Bu rezba bo’ylab yarim aylansa harakatdagi nuqtaning
aksial masofasi. Bunda nishab yarim harakatga teng.
8.
Crest
-
Cho’qqisi
. Bu tashqi rezbalarda o’zidan eng uzoq va ichki
rezbalarda o’qqa eng yaqin rezbaning yuzasi uchi.
9.
Root
- Tubi
. Bu tashqi rezbada o’qqa eng yaqin va ichki rezbada o’qdan
eng uzoq rezba yuzasining uchi.
10.
Flank and Form of screw thread
-
Rezba profili va shakli
. Bu cho’qqi va
tubni birlashtiruvchi yuza va o’q bo’ylab tekislik
yordamida kesiladigan rezba
bo’lagi.
11.
Thread angle
-
Rezba burchagi
. Aksial tekislikda o’lchanadigan rezba
profillari o’rtasidagi burchak rezba burchagi deyiladi.
12.
Depth of thread
-
Rezba chuqurligi (balandligi).
O’qqa perpendikulyar
o’lchanadigan cho’qqi va tub o’rtasidagi masofa rezba tubi deyiladi.
13.
Major diameter
-
Tashqi diametr
. Bu tashqi rezba cho’qqisi
yoki ichki
rezba tubiga tegib turuvchi hamaksial silindr diametri. Bu rezbaning eng katta
diametri. Tashqi rezbalarda katta diametr yoki choqqi diametri ham deyiladi.
14.
Minor diameter
-
Ichki diametr
. Tashqi
rezba tubi yoki ichki rezba
cho’qqisiga tegib turuvchi hamaksial silindr diametri kichik diametr. U rezbaning
eng kichik diametri. Tashqi rezbada kichik diametr yadro yoki tub diametri ham
deyiladi.
156
15.
Nominal diameter
-
Nominal diametr
. Bu
uning yordamida rezba
aniqlanadigan diametr. Umuman, undan tashqi rezba kesib olinadigan silindr
diametri.
9.6-rasm
