Mühazirə 5. Paylayıcılar vasitəsi ilə idarəetmə sistemləri.
Belə idarəetmə sistemlərində paylayıcılarda (PV) yerləşdirilmiş disk və silindrik yumruqların tətbiqi hesabına böyük sayda müxtəlif işçi orqanların hərəkətlərinin etibarlı və maksimal sinxronlaşdırılması ilə idarə olunması təmin edilir.
Bu idarəetmə sistemləri üçün tsikloqramın qurulması yolu ilə istənilən mürəkkəblikli pəstahın emalının müəyyən zaman ərzində paylayıcı valın bir dövrünə müvafiq işçi tsikli əvvəlcədən hesablanlılır və layihələndirilir.
Paylayıcı vallar ilə idarəetmə sistemlərinı köməkçi gek dişlərin yerinə yetirilməsi prinsipi üzrə üç qrupa bölürlər. (şək. 1)
1. Dəyişilən dişli çarxlar gitarasının hər bir sazlaması üçün PV–nin fırlanma tezliyi işçi tsiklin bütün T vaxtı ərr zində sabit olan PV ilə idarəetmə sistemləri (şək. 1а). Buna görə də işçi gedişlərin vaxtının dəyişdirilməsi (məsələn, artın rılması) zamanı proporsional olaraq köməkçi gedişlərin vaxtı dəyişir, halbuki bu köməkçi gedişləri az vaxt ərzində yerinə yetirmək olardı.
Bu baxımdan verilmiş idarəetmə sistemləri qrupunu avtomat metalkəsən dəzgahlarda kifayət qədər sadə kiçik dia metrli hissələrin emalı üçün tətbiq edirlər. (məsələn, 1P103, 1103, 1B06A, 1Б10П, 1M10B uzununa yonma avtomatlarında) T işçi tsikl ərzində PV-si iki müxtəliff ırlanma tezlil yinə malik idarəetmə sistemləri (şək. 1b). Bu müxtəlif fırl lanma tezlikləri aşağıdakılardır: işçi gedişlərin yerinə yetiril məsi zamanı dəyişdirilən Y dişli çarxlar gitarasının vasitəsi ilə kiçik tezlikli fırlanma və bütün köməkçi gedişlərin yerinə yetirilməsi zamanı sabiti ötürmə nisbətli kinematik zəncir üzrə köməkçi gedişlərin mexanizmlərinin möhkəmliyinə əsaslanan maksimal mümkün tezlikli fırlanma.
Buna görə də verilmiş idarəetmə sistemləri qrupunu ən mürəkkəb və əməktutumlu hissələrin emalı zamanı tətbiq etmək daha səmərəlidir.
İkinci qrup PV ilə idarəetmə sistemləri çoxşpindelli avp tomat və yarımavtomatlarda (məsələn, 1Б216, 1Б240, 1Б290, 1Б240П və s.) tətbiq edilir.
Şək. 1. Paylayıcı vallarlı sistemlərı
PV–yə malik idarəetmə sistemləri. Bu PV, birinci qrup sistemlərdə olduğu kimi, bütün işçi gedişlərin və köməkçi gedişlərin bir hissəsinin (eninə supportların yaxın laşdırılması və geri çəkilməsi) yerinə yetirilməsi zamanı eyni sürətlə fırlanır (şək. 1b). Digər köməkçi gedişlər (çür büğun verilməsi və sıxılması, revolver başlığın dönməsi, şpindelin fırlama istiqaməti və tezliyinin dəyişdirilməsi və s.) köməkçi valın (KV) köməyi ilə yerinə yetirilir. Köməkçi val burada verilmiş avtomat üçün sabit ötürmə nisbətli zəncir üzrə maksimal mümkün sabit tezliklə fırlanır. Köməkçi valın vasitəsi ilə köməkçi gedişlərin yerinə yetirilməsi paylayıcı valda yerləşdirilmiş komanda yumruqları ilə idarə olunur. Bu idarəetmə sistemlərini avtomatlarda orta əməktutumlu hissələrin emalı üçün tətbiq edirlər. Üçüncü qrup idarəetmə sistemləri ilə torna-revolver avtomatlarını təchiz edirlər (məsələn, 1Д112, 1Д118, 1Б124, 1Е125, 1Б136, 1Е140).
Mexaniki surətçıxarma sistemlərində surət (surət çıxat ran) kəsmə qüvvəsini qəbul edərək kəsən alətin verilməsi və idarə olunması funksiyasını yerinə yetirir, izlənən surətçıxart ma sistemlərində isə o yalnız idarəetmə funksiyasını həyata keçirir (şək. 2). İşçi veriş funksiyasını 6 surətçıxaran başlıql dan 4 idarəetmə siqnallarını alan və 2 şpindel aşığını DSiz izləyici veriş hərəkəti ilə təmin edən 3 izlənən qüvvə intiqalı yerinə yetirir. Bu 8 surət çıxaranlı 9 stoluna ∆l məsafəsinə verilmiş DSV hərəkəti və 7 araölçənin 6 surətçıxaran başlığa nisbətən ∆h qiymətində yüksəlişi zamanı baş verir.
Nəticədə 1 pəstahının emalı zamanı kəsən alət VSiz və VSv veriş sürətləri ilə VSc cəm veriş sürətinin alınması ilə yerini dəyişir.
Şək. 2. İzlənən surət sistemlərinin struktur sxemi
İzlənən surətçıxarma sistemlərinın baxılan iş prinsipi su rətçıxaranın asan emal olunan materialdan hazırlanmasına, onun yeyilməsini azltmağa və bununla da, emal dəqiqliyini artırmağa imkan yaradır. Surətçıxaranın hazırlanma əməktuk tumluluğu və maya dəyəri kəskin şəkildə azalır. Torna və frez dəzgahlarında əsasən izlənən surət idarəetmə sistemlərindən istifadə olunur.
Surət idarəetmə sistemləri, paylayıcı vallı idarəetmə sis temləri kimi, böyük hissəsi ilə konstruksiyalar üzrə sadədır, işdə etibarlıdır və kiçik maya dəyərinə malikdir. Lakin məmul cizgisinin rəqəmli informasiyasının analoq şəklinə (yumruq lar, surət çıxaranlar) çevrilməsi əməktutumlu layihələndirmə- nı, fiziki analoqların hazırlanmasını və onların dəzgahda sonz rakı sazlanmasını tələb edir. Bu verilmiş idarəetmə sistemlərir nin mobilliyini aşağı salır, göstərilmiş rəqəmli informasiyanın çevrilməsi isə yumruq və surətçıxaranların hazırlanması zat manı meydana gələn və onların istismar prosesində yeyilməsi nəticəsində yaranan informasiyaların ötürülməsi xətalarına gətirib çıxarır.
Tsiklik proqramla idarəetmə sistemləri
Tsiklik proqramla idarəetmə sistemlərində (TPİS) idarəetmə proqramının bir hissəsi olan tsikl və emal rejimləri haqr qında məlumat proqramdaşıyıcıları qismində həm elektromem xaniki informasiya daşıyıcıları (şteker və kommutasiya sahələri, proqram barabanları, yenidən proqramlaşdırıla bilən diod matrisalar, sökmələr, perfokartlar) kimi, həm də informasiya nın elektrik yenidən yazılış imkanına malik yarısabit yadda saxlaya bilən qurğuların böyük inteqral sxemləri əsasında qurulmuş elektron daşıyıcılar kimi istifadə edilməklə rəqəmli şəkildə verilir.
İdarəetmə proqramının digər hissəsi olan və dəzgahın iş- çi orqanlarının yerdəyişmələrini xarakterizə edən ölçü inforn masiyası isə xüsusi xətkeşlərdə və ya barabanlarda yol dayaq larının köməyi ilə daxil edilir. Koordinatların hər biri üçün öz xətkeşini müəyyənləşdirir və sazlayırlar.
Şək. 3 – də TPİS-in standart struktur sxemi göstərilr mişdir. Emal rejimləri və tsikllər haqqında məlumat İP - nin mərhələli daxil etmə və tapşırıqlar blokları vasitəsi ilə verilir. İdarəetmə proqramının tapşırıqlar bloku (proqramçi) daha çox özündə şteker panelini təmsil edir. Onun mərhələli daxil etmə blokunu addımlı axtaranlarda, elektromaqnit relelərdə və ya məntiqi elementlərdə yaradılmış elektron və ya rele hesablama-paylayıcı sxem şəklində yerinə yetirirlər.
Daha sonra məlumat ha çox veriş intiqalının, sürət qutularının və s. elektromaqnit muftaları vasitəsilə gələn komandaların gücləndirilməsi və paylanması üçün nəzərdə tutulan elektroavtomatika blokuna verilir.
TPİS blokları elektrik, pnevmatik və hidravlik element lər əsasında həyata keçirilir.
Şək. 3.Tsiklik proqramla idarəetmə sisteminin struktur sxemi
Hazırda avtomatika bloku kimi proqramlaşdırılan kod mandaaparatlar (PK) istifadə olunur. PK və adi rele qurğuları kimi məntiqi funksiyaları və vaxt ardıcıllığı (gözlənilməsi) funksiyalarını yerinə yetirir.
Proqramlaşdırılan komandaaparatlar istənilən sxemin işini təqlid etməyə (oxşatmağa) imkan verən, öz aralarında qarşılıqlı əlaqədə olan sonlu sayda reledən, müvəqqəti ötürüt cülərdən (vericilərdən (V)), hesablama sxemlərindən ibarət aparat və proqram vasitələrinin məcmusunu özündə daşıyır. PK-da vericilərdən, düymələrdən, son dəyişdiricilərdən daxil olan siqnalların toplanması və məntiqi emalı, habelə obyektin mövqeli idarə olunması komandalarının formalaşması - müxtəlif icra mexanizmlərinin işə salınması və dayandırılması və s. həyata keçirilir.
Proqramlaşdırılan komandaaparatın onların əvəz etdikləri adi tipli elektrik idarəetmə qurğularından əsas fərqi qurulur şunun sxem üzrə deyil, proqram prinsipi uzrə olmasıdır.
Buna müvafiq olaraq müxtəlif tsikllərin avtomatlaşdırıld ması üçün avadanlıqların fərdi komplektləşdirilməsi və bir ləşmələrin quraşdırılması tələb olunmur, yalnız kəmiyyət pat rametrləri (girişlər və çıxışların sayı) üzrə standart PK icralar dan birini (tələb olunan bloklar dəsti) seçmək və lazımi iş tsiklinin icrasını təmin edən proqramı vermək lazımdır. Adə- tən PK giriş və çıxışların sayını artırmağa imkan verən modul quruluşuna malikdir.
PK-nin digər mühüm fərqi onların müasir element bazar sı (inteqral sxemlər, yadda saxlayan elementlər, güclü yarımr keçirici çıxış elementləri) əsasında yaradılmasıdır ki, bu da onların işinin etibarlılığını, habelə müxtəlif tsikllərli dəzgahz lar üçün standart PK icrası mümkünlüyünü artırır.
PK-da proqramlaşdırma prinsipi çox sadədir. Hər bir proqram komandası rele girişə, çıxışa və ya idarəetmə funksi yalarına uyğundur. Bir komanda dili, bir qayda olaraq, özündə bir məntiqi əlaqəni əks etdirir. Texnoloji prosesin işini təss vir edən proqram ardıcıl və dövri olaraq yerinə yetirilən kon mandaların siyahısıdır. Proqramlaşdırma dili operandları (rele əlaqə nömrələri, hesab və vaxt taktları sayı) və operatorların adlarını ifadə edən tam ədədlərdən ibarətdir.
TPİS –lərdə İP-nin verilməsinin baxılmış üsulu onların yenidən sazlanması vaxtını əvvəllər təsvir edilmiş idarəetmə sistemlərindəki yenidən sazlama vaxti ilə müqayisədə azalt mağa imkan verir. Burada yalnız yol dayaqlarının quraşdırıld ması və sazlanması əməktutumlu olaraq qalır.
Ölçü informasiyasının yol dayaqları vasitəsilə verilməsi diskret idarəetmə üsulunu (idarəetmə komandalarının yalnız dayaqların quraşdırıldığı yerlərdə verilməsi) şərtləndirir. Yern dəyişmələrlə idarəetmə onların yalnız düzxətli tsikl üzrə yeri nə yetirilməsi zamanı mümkündür. Bu tsiklik proqramla idarə olunan dəzgahların texnoloji imkanlarını xeyli məhdudlaşdıdrır.
Rəqəmli proqramla idarəetmə sistemləri
Metalkəsən dəzgahların rəqəmli proqramla idarə olun ması (RPİ) (DÜST 20523-80) dəzgahda pəstahın emalının ves rilənləri rəqəmli formada verilmiş idarəetmə proqramı üzrə idarə olunması adlanır.
RPİ sistemi dedikdə dəzgahın rəqəmli proqramla idarə olunmasını təmin edən funksional cəhətdən qarşılıqlı əlaqəli və qarşılıqlı fəaliyyət göstərən texniki və proqram vasitələrir nin məcmusu başa düşülür.
RPİ sisteminin əsasını idarəetmə proqramı və idarə olu nan dəzgahın vəziyyəti (halı) haqqında məlumata müvafiq olaraq dəzgahın icra orqanlarına idarəedici təsir göstərən RPİ qurğusu (RPİQ) təşkil edir. İdarəetmə funksiyalarının yerinə yetirilməsi üçün RPİQ tərkibinə aşağıdakı qarşılıqlı əlaqəli və qarşılıqlı təsir edən tərkib hissələri daxil olmalıdır: texniki var sitələr və proqram təminatı (sistemli, texnoloji və funksional).
RPİ sistemlərində İP-nin bütün məlumatları yalnız rə- qəmsal (diskret) formada hazırlanır və dəzgahın işçi orqanlaç rına da yalnız rəqəmsal (diskret) formada verilir (ötürülür). Kəsən alətin emal olunan pəstaha nisbətən hərəkət trayektorit yası onun ardıcıl vəziyyətlərinin sırası şəklində təqdim oluq nur. Bu vəziyyətlərin hər biri rəqəmlərlə müəyyənləşdirilir. RPİ sistemləri ətraflı aşağıda nəzərdən keçirilib.
Adaptiv idarəetmə sistemləri
Pəstahların RPİ dəzgahlarında emalı zamanı qəbul olunb muş kəsmə rejimlərinin optimallıq səviyyəsi ilkin məlumatlal rın nə dərəcədə dəqiq emalın həqiqi yerinə yetirlmə şərtlərini səciyyələndirməsindən və hesablama zamanı və idarəetmə proqramının tərtibində qəbul olunmuş ilkin parametrlərin bu emal vaxtı nə qədər dəyişməsindən (emal payı, emal olunan materialın bərkliyi, texnoloji sistemin sərtliyi və s) asılıdır.
Əslində emal prosesinin şərtləri vaxt üzrə təsadüfi şəkilk də aşağıdakı səbəblərə görə dəyişir:
a) alətlərin kəsmə xassaləri fasiləsiz (arası kəsilmədən) dəyişir və bu xassələrin verimiş vaxt anında dəqiq müəyyənn ləşdirmək mümkün deyil;
b) bütün texnoloji sistemin (temperatur və elastiki defor masiyalar, vibrasiyalar) qeyri-müəyyən xüsusiyyətləri;
v) emal partiyasında hər bir pəstah üşün emal payları, bərkliklər, metal strukturları və s. səpələnməsi var.
Adaptiv (özüuyğunlaşan) idarəetmə sistemləri pəstahın emalı prosesinin müəyyən kriteriyalar (kriterilər) üzrə ema lın dəyişən şərtlərinə avtomatik uyğunlaşmanı təmin edir. Bu uyğunlaşma idarəetmə sistemi tərəfindən bilavasitə pəstahların emalı prosesində alınan məlumat əsasında həyata keçirilir.
Adaptiv idarəetmə sistemlərini – məhdudlaşdırılmış (son həddə çatdırılmış) və optimal idarəetmə sistemləri kimi iki qrupa bölürlər.
Məhdudlaşdırılmış idarəetməli adaptiv sistemlər kəsmə prosesinin verilmiş parametrlərinin qiymətlərinin müxtəlif həyacanlandırıcıların təsiri zamanı sabitliyini təmin edir (şək. 4).
Şək. 4. Məhdudlaşdırılmış idarəetməli adaptiv sistemlər
Tənzimlənən kəmiyyəti yalnız S verişi olan məhdudh laşdırılmış idarəetməli adaptiv sistemlər daha çox tətbiq olut nurlar.
Emalın idarə olunması zamanı bu sistemə ünvanlanan (verilən) parametrlərin hədd qiymətlərini emal prosesinin ilr kin tədqiqatları əsasında müəyyən edirlər.
Şək. 5. Optimal idarəetməli adaptiv sistem
Optimal idarəetməli adaptiv sistemlər (şək 5) pəstahlas rın emalı zamanı həyacanlandırıcı təsirlərin (emal payının, pəstahın materialının bərkliyinin, alətin kəsən xassələrinin və s. rəqsi (dəyişməsi)) fəaliyyəti və texniki məhdudiyyətlər olr duqda emalın H məqsəd funksiyasının ekstremal qiymətini təmin edən S veriş və V kəsmə sürətinin uyğunlaşmasının avtomatik axtarışını həyata keçirir və avtomatik olaraq bu uy ğunlaşmanı dəstəkləyir. Texniki məhdudiyyətlər burada verilr miş dəzgahda mümkün ola bilən parametrlərin maksimal və minimal qiymətləridir ( Smax,Smin,nspin max,nspin min, maksimal mümkün ola bilən kəsmə dərinliyi, vibrasiya səviyyəsi və s.).
Adaptiv idarəetmə sistemlərini qurmaq üçün əsas idarə olunan emal prosesinin, sistemə optimal kəsmə rejimlərinin axtarışı texniki məhdudiyyətlərini analitik verən və optimallıq kriteriyasının emal prosesinin parametrlərindən asılılığını ifaı də edən, riyazi modelidir.
Emal prosesini səciyyələndirən ölçülən parametrlər kəss mə qüvvəsi, vibrasiya, kəsmə zonasında temperatur, şpindelp də burucu moment, mühərrik intiqalının gücü və s. ola bilər.
Kəsmə prosesinin ən informativ göstəricisi kəsmə qüv vəsinin dəyişməsidir. Bu emala emal payının dəyişməsi, emal olunan materialın bərkliyinin rəqsi, kəsən alətin kütləşməsis nin və s. birgə təsiri ilə şərtlənir.
|
